در ۵ سال‌آینده تهران ۴۰ سانتیمتر نشست می‌کند

درحال حاضر منطقه 17 تهران در سال بین 32 تا 36 سانتیمتر فرونشست می‌کند. یکی از دلایل آن استفاده بی‌رویه از آب‌های زیر‌زمینی در این مناطق است. پیش‌بینی می‌شود در پنج سال آینده 40 سانتیمتر فرونشست را در این مناطق داشته باشیم.

به گزارش به نقل از فرهیختگان آنلاین، کشور ما جزء مناطق خشک و نیمه‌خشک است که میزان بارندگی در آن به مراتب پایین‌تر از متوسط جهانی است. با این حال به دلیل نبود زیرساخت‌های لازم برای جمع‌آوری آب‌‌های سطحی، حجم زیادی از این آب‌ها از دسترس خارج می‌شوند. در این میان به دلیل لوله‌های انتقال آب فرسوده همان آب در دسترس هم به هدر می‌رود. سیدمحسن طباطبایی‌مزدآبادی، دبیر انجمن اقتصاد شهری کشور با ارائه آماری از میزان بارندگی در کشور و میزان هدررفت‌ آن به ارائه توضیحاتی درباره دلایل این موضوع و مشکلاتی که برای شهر ایجاد می‌کند، می‌پردازد.

ارزیابی شما از وضعیت‌ منابع آبی کشور و مصرف شهری آب چیست؟

در حوزه مصرف آب شهری باید گفت که تنها یک‌پنجم آب مصرفی در کشور تقریبا در فرآیند شهر و شهروندی مصرف می‌شود. این درحالی است که کشور ماهیت خشک و نیمه‌خشک دارد و میزان بارندگی در آن کم است و در این میان توزیع عادلانه‌ای هم در این بخش وجود ندارد. درحالی میانگین میزان بارندگی در کشور 250 میلی‌لیتر است که میانگین حجم بارندگی در جهان 860 ملی‌لیتر است؛ در واقع حدود یک‌چهارم میانگین جهانی بارندگی داریم. کل میزان بارندگی در کشور حدود 450 میلیارد متر‌مکعب است که به دلیل اینکه ناوگان مناسبی برای جمع‌آوری آب‌های سطحی فراهم نشده است، هدررفت زیادی دارد. درحالی که این آب‌های سطحی می‌توانند منبع خوب اقتصادی هم برای کارآفرینی و هم توسعه در سایر بخش‌های تولید و حتی مدیریت مصرفی باشند. درحال حاضر بر اثر فرسودگی شبکه انتقال آب، 32 درصد از آب در بخش شهری به هدر می‌رود. این درحالی است که میزان مصرف در بخش شهری و خانگی حدود 6 درصد از آب‌های مصرفی را تشکیل می‌دهد.

براساس آمارهای موجود، 74 درصد جمعیت کشور شهرنشین هستند که درحال حاضر شهرها بیش از آن که رشد عمودی داشته باشند، ساختار و ساخت افقی دارند. طبیعی است می‌توانیم بیش از 65 درصد بارش‌ها را از طریق فراهم کردن زیرساخت و آبراه‌های زیرزمینی در همین محیط‌های شهری جمع‌آوری کنیم. از طرفی چون افزایش دما در شهرها زیاد است، علاوه‌بر مشکلاتی که در نهربندی و جمع‌آوری آب‌های سطحی وجود دارد، با تبخیر آب هم مواجه هستیم. تبخیر آب‌ در شهرها برعکس محیط دریایی، آثار بدی را بر محیط‌های شهری می‌گذارد و از جهاتی آلودگی را می‌تواند در فضای شهری تشدید کند. البته این موضوعی است که کمتر کارشناسان و مسئولان روی آن کار می‌کنند. با این اوصاف تقریبا فقط سالانه حدود 130 میلیارد مترمعکب منابع آب تجدیدشدنی برای استفاده باقی می‌ماند که البته استفاده خوبی از آنها نمی‌شود. حدود 20 درصد از این میزان از دسترس خارج می‌شود و تنها 104 میلیارد مترمکعب باقی می‌ماند. حالا این میزان باید جوابگوی جمعیت 80 میلیون نفری کشور با حجم تولید ناخالص هزار و 148 هزار میلیارد تومان باشد. آب‌ها منابع انباشته در شهرها هستند که می‌توان با همین منابع مشکلات صنعت، کشاورزی و خانگی را حل کنیم، به این معنی که هدررفت همین‌ها را می‌توان به سرمایه تبدیل کرد. نکته دیگری که باید به آن توجه شود این است که صرفا 20 درصد آب مصرفی در شهرها برای شرب است و80 درصد آن برای سایر موارد است که نیازی به هزینه تصفیه ندارد. این تفکیک در برخی مناطق از طریق استفاده از آب چاه انجام می‌شود. مثلا در مناطق مرفه شهری مثل منطقه یک و حتی شمال منطقه 14 و درکل مناطقی که به قنوات نزدیک‌تر هستند از آب چاه استفاده می‌کنند اما در سایر مناطق شهری این اتفاق نمی‌افتد. بار دیگر می‌گویم که 80 درصد منابع مصرفی شهری اصلا نیاز به تصفیه ندارند، درحالی که پول کلانی برای تصفیه این میزان آب هزینه می‌شود.

دلیل این به هم‌ریختگی در بخش آب مصرفی شهری چیست؟

در کشور مدیریت یکپارچه شهری در کلانشهرهایی مثل تهران وجود ندارد، اغلب افراد جامعه نیز خود دغدغه‌ای برای اینکه جلوی مصرف بی‌رویه آب را بگیرند، ندارند. تهران در بحث برنامه‌های توسعه‌ای علی‌رغم آنکه دو برنامه اول و دوم توسعه را از تصویب شورای شهر گذرانده است، بنا داشته بر یکپارچگی مدیریت شهری مخصوصا فرآیند زیرساخت‌ها تاکید کند اما از آنجا که این موضوع محقق نشده، طبیعی است که موضوعی مثل آب‌های شهری و تامین آب‌های آشامیدنی برای مردم و نظارت بر مصرف کاملا بدون متولی در مقیاس کلانشهری هدایت می‌شود و هزینه سنگینی را به شهر وارد می‌کند. در این میان دستگاه‌ها برای پرداخت این هزینه‌های سنگین تقسیم‌بندی و سهم‌بندی نشدند و این هدررفت را بیشتر حوزه‌های نیرو مثل شرکت آبفا به دوش می‌کشند. درحالی که اگر خود شهرداری را در این کار مسئول کنند و سهمی به او بدهند، بیش از 60 درصد منابع مصرفی شهر تهران در بحث آب قطعا کاهش پیدا می‌کند، چراکه عمده فعالیت شهری با ساختمان مسکونی و صنوف است و عمده مصرف آب بیش از اینکه در بخش کشاورزی نظیر فضاهای سبز درختان به مصرف برسد، در بخش خانگی منهای بخش مفید مصرفی آن به هدر می‌رود.

آیا فرسودگی لوله‌ها می‌تواند ایمنی شهر را تحت‌تاثیر قرار دهد؟

فرسودگی لوله‌ها می‌تواند باعث فرونشست زمین شود. درحال حاضر منطقه 17 تهران در سال بین 32 تا 36 سانتیمتر فرونشست می‌کند. یکی از دلایل آن استفاده بی‌رویه از آب‌های زیر‌زمینی در این مناطق است. در واقع به تدریج و طی حدود 20 سال اخیر برداشت از آب‌های زیرزمینی برای تامین و توسعه و نگهداشت فضای سبز افزایش یافت و باعث شد سطح آب‌های زیرزمینی پایین برود و درنتیجه فرونشست‌ها تشدید شود. پیش‌بینی می‌شود در پنج سال آینده 40 سانتیمتر فرونشست را در این مناطق داشته باشیم. در واقع یک زلزله زیست‌محیطی اقلیمی در این حوزه داریم. از همه مهم‌تر این است که امکان ارزش‌افزوده و برابری اقتصاد شهری را در مناطقی که تاثیر برداشت آب‌های زیرزمینی در آنها بیشتر است، بحرانی می‌کند و قطعا یک شکاف اقتصادی و طبقاتی در بهره‌برداری از امکانات و رفاه شهری در مناطق مختلف شهر که این مشکل را دارند، خواهیم دید.