چشم انداز ایران، ش 11
آغازگر نواندیشی دینی، علامه نایینی است که بنیان گذار منشور جامعه مدنی ایران می باشد و مرحوم طالقانی ادامه دهنده و احیاگر راه نایینی است . وجوه نواندیشی دینی عبارت است از:
1 . نقش زمان و مکان در احکام: در مقابل جریان سنتی که به زمان و مکان توجه ندارد و در مقابل جریان مدرنیته که احکام را انکار می کند، نواندیشی دینی نقش شرایط را در احکام الهی قبول دارد . به قول مرحوم طالقانی: «آیات محکم قرآن، در بستر زمان و مکان، آیات متشابه می شوند» .
2 . قانون گرایی: پذیرش قانون اساسی به عنوان احکام اجتماعی اسلام و اجتهاد و برداشتی از آن که به رای مردم گذاشته شده، در مقطع زمانی خودش می تواند راهنمای عمل حکومت و مردم شود .
3 . مردم سالاری دینی: نواندیشی دینی توجه خود را به احیای قرآن و به صحنه آوردن آن معطوف می کند و احکام اجتماعی قرآن را بر احکام فردی مقدم می دارد . آنچه اولویت احکام اجتماعی را بر احکام فردی باعث می شود، تکامل، و همان عنصر زمان و شکوفایی با جوهره نسخ است . اگر زمان و تکامل تدریجی و عینیت قرآن در تاریخ را از متشابهات بدانیم، محکمات، در بستر زمان، متشابهات خواهند شد . به قول آیة الله طالقانی، رشد و گسترش امت واحده، حکم اولیه قرآن است که با سرمایه داری و مالکیت نامحدود که از آموزش های جاری دینی به عنوان حکم اولیه درمی آید، به کلی متفاوت است .
از این رو به نظر من، تضاد اصلی، نه میان سنت و مدرنیته، که بین اصالت بخشیدن به احکام فردی و اصالت بخشیدن به احکام اجتماعی است . بر خلاف کسانی که می گویند این سنت بود که نهضت ملی را از بین برد و در انقلاب اسلامی ایران هم سنت غلبه کرد، به نظر من در سده اخیر، نواندیشی دینی غلبه داشته و آینده هم از آن نواندیشی دینی است . در این مقاطع، اندیشه های ارسطویی به معنای ارسطویی اش عقب نشینی کرد . نواندیشی دینی در مقاطعی که برشمردیم، سه ویژگی دارد: 1 . ژرف نگر است; 2 . آینده نگر است; 3 . در مصادیق هم وارد می شود .
