خوش گمانی، فضیلتی ارزشمند
یکی از مسائلی که در پالایش محیط از ناامنی و نابسامانی تأثیر بسزایی دارد و ریشه بسیاری از درگیری ها و تحقیرها را از بین می برد، خوش بینی به جا و مناسب است. در جامعه و خانواده ای که میان مردم آن، فرهنگ خوش گمانی سایه افکنده باشد، همه با اعتمادورزی، به یکدیگر می نگرند و کارها زودتر به سامان می رسد. البته اسلام، خوش گمانیِ ساده انگارانه را نمی پذیرد و آن را فریب خوردن شخص می داند، ولی در جایی که هیچ دلیل آشکاری بر بدگمان شدن به دیگران وجود ندارد، سفارش اسلام، خوش بینی و خوش گمانی است. تا بدین گونه، شخص از پی آمدهای برآمده از بدگمانی همانند قضاوت های شتاب زده، بدگویی، درگیری و اختلاف در امان بماند و جامعه دچار تنش نشود.
مولای مؤمنان حضرت علی علیه السلام می فرماید: «خوش بینی، از نیکوترین ویژگی ها و برترین بهره هاست».
و نیز «حُسنُ الظَّنِّ راحةُ الْقَلْب وَ سَلامَةُ الدّین؛ خوش بینی [سبب ساز] آسایش قلب و سلامتی در دین است».
پیام متن
خوش گمانی بجا، از نیکوترین ویژگی ها و یکی از راه کارهای مهم هم زیستی مسالمت آمیز است و به شخص و جامعه آرامش می بخشد.
خوش بینی به خدا و آثار آن
امام رضا علیه السلام می فرماید:
به خداوند گمان نیک ببر؛ زیرا خداوند عزوجل می فرماید: من برابر گمان بندگانم با آنان رفتار می کنم؛ اگر گمان نیک داشته باشند، رفتار من نیک و اگر گمان بد داشته باشند، برخورد من با آنان بد خواهد بود.
البته مقصود از خوش بینی و حسن ظن به خدا آن نیست که آدمی دست به هر گناهی بزند و پس از آن، در پی توبه و استغفار و اصلاح خود نیز نباشد و با این حال به پاداش الهی و آمرزش گناهان خویش امید داشته باشد. چنین اندیشه ای جز نادانی و فریب خود نیست. مقصود از خوش بینی آن است که بندگان، گمان شان به پروردگار آن باشد که او عبادت ها، دعاها، توبه ها و دیگر کارهای ایشان را که بی شک، با کاستی های فراوان نیز همراه است، همگی را از سرِ فضل و کرم خویش می پذیرد. امام صادق علیه السلام می فرماید: «حتی خوش گمانی به خدا، این است که جز به خدا امید نداشته باشی و جز از گناهانت نترسی».
در روایت های دینی «پاداش خوش گمانی به خدا، دست یابی به بهشت است»: و «خوش گمانی نسبت به آفریدگان خدا، یکی از نمونه های عبادت پروردگار است».
انسان های خدامحور، به خدا و اراده او و در نهایت به حرکت رو به کمال هستی خوش بین هستند و این خود، در آرامش انسان، اثر مثبت بر جای می گذارد.
پیام متن
خوش گمانی حقیقی به خداوند، انسان را از ناامیدی از رحمت خدا باز می دارد و در افزایش کارهای شایسته و ترک کارهای ناپسند اثر بسزایی دارد.
خوش گمانی بجا، اساس روابط اجتماعی
مهربانی، خوش رویی، خوش زبانی و خوش رفتاری با مردم، تنها در حوزه عملی کافی نیست، بلکه انسان باید در خلوت اندیشه خود نیز به دیگران خوش گمان باشد. و در واقع، این اندیشه هست که عمل آدمی را شکل می دهد. خوش گمانی به موقع و اعتماد متقابل، فضایی از اعتماد عمومی را بر جامعه می گستراند که در پرتو آن، کارآمدی افراد نیز افزایش چشم گیری می یابد. امام علی علیه السلام در روایتی زیبا می فرماید: «مَنْ حَسُنَ ظَنُّه بِالنّاس حازَ مِنْهُمْ الْمَحَبَّةَ؛ کسی که بر مردم خوش بین باشد، محبت آن را به دست می آورد.» و نیز از امام صادق علیه السلام در سفارشی نیکو و دل سوزانه آمده است:
خُذْ مِنْ حُسْنِ الظَّنِ بِطَرْفٍ تَروحُ به قَلْبُک و یَروحُ به أمرُکَ.
از خوش بینی بهره ای بگیر تا با آن، دلت آرام شود و کارت پیش رود.
فردی که به دیگران گمان بد می برد، در دل خویش از آنان می هراسد و از هم نشینی با آنان نگران است. ازاین رو، گوشه نشینی و دوری از جمع و اجتماع را بر می گزیند. مولای متقیان می فرماید: «مَنْ لَمْ یَحْسُن ظَنَّه اِسْتَوْحَشَ مِن کُلِّ أَحَدٍ؛ کسی که بدبین است، از همه وحشت دارد.» اصولاً هر قدر که شمار افراد بدگمان در جامعه افزایش یابد، بی اعتمادی و بددلی نیز به همان اندازه بر جامعه سایه می اندازد و شادابی از روابط اجتماعی رخت بر می بندد. پایه و اساس روابط اجتماعی در آموزه های دینی، بر خوش گمانی و خوش فکری است. حضرت علی علیه السلام دراین باره می فرماید:
کار برادر دینی ات را به بهترین شکل حمل کن تا زمانی که کاری از او سر زند که راه توجیه را بر تو ببندد و هیچ گاه به سخنی که از دهان برادرت بیرون آید، تا وقتی که برای آن محمل خوبی می یابی، گمان بد مبر.
پیام متن
1. برادران و خواهران ایمانی ما شایسته خوش گمانی اند، مگر آنکه درباره لغزش آنها به یقین برسیم.
2. خوش گمانیِ بجا درباره مردم، از راه های شاد زیستن و آرام زندگی کردن است، زیرا انسان بدگمان در دل خود و در بیرون با مردم درگیر می شود، ولی انسان خوش گمان چنین نیست.
آثار خوش بینی میان مردم و مسئولان
خوش بینی دو سویه رهبری به مردم و مردم به زمام داران، از ضرورت های حکومت اسلامی است. علامه محمدتقی جعفری رحمه الله درباره زیان های ناشی از نبود خوش بینی میان حاکم و مردم حکومت دینی می نویسد:
اگر حسن ظن متقابل میان زمام داران و مردم وجود نداشته باشد، علاوه بر آنکه هر دو طرف را در مشقت ها و زجرهای گوناگون فرو خواهد برد، زندگانی آنان منطق حقیقی را از دست خواهد داد. در این صورت، زندگانی تصنعی، نخواهد گذاشت طعم حیات معقول را بخشند، وقتی خوش بینی و خوش گمانی از هر دو طرف سلب شد، همه موقعیت های زندگانی یا به صورت سنگ دلی در می آید که یکدیگر را از پای در آورند و یا به صورت کمین گاهی در می آید که از همان جا هجوم به طرف متقابل را آغاز کنند. آیا انسان هایی که در مقابل یکدیگر به یک دست شمشیر و به دست دیگر سپری گرفته اند، می توانند طعم حیات را بچشند!
در نهج البلاغه، مولای موحدان تأکید کرده است که زمام داران و مدیران باید کاری کنند که مردم به آنان حس خوش گمانی بیابند و راه کارهایی برای پدید آوردن این حالت سفارش شده است، همانند: احسان به مردم، از میان بردن مشکلات و مجبور نکردن مردم بر انجام وظایفی که در توانایی آنان نیست و استوارسازی عدالت در پهنه جامعه. بر این اساس، مدیران سازمان ها و وزارت خانه ها نیز باید در تحقق عوامل پیدایش و استوارسازی خوش بینی به مردم و تبدیل آن به یک فرهنگ بکوشند. اگر در حکومتی، مردم در برابر حاکمان، حس خوشایندی داشته باشند، مشارکت مردمی افزون تر می شود و قدرت تحمل و پذیرش آنان نیز بالاتر می رود. از این رو، لازم است حاکمان و مدیران جامعه اسلامی، با تقویت حسن اعتماد، هم دلی و خوش بینی مردم، راه های دست یابی به هدف ها و به کارگیری نیروهای مردمی را هموار سازند.
پیام متن
در جامعه ای که مردم و مسئولان به همدیگر اعتماد و احساس خوشایندی دارند، آن جامعه با نشاط تر و دست یابی به هدف های کمال آفرین آن آسان تر خواهد بود.
