کجروی اجتماعی

اعتیاد

بهطور کلی انحراف اجتماعی، کنش، رفتار و سلوکی است که با هنجارهای اجتماعی در تضاد است و به طریقی با انتظارات مشترک رفتاری در جامعه سازگاری ندارد و دیگر اعضای جامعه آن را ناپسند و نادرست ارزیابی میکنند.

اعتیاد به مواد مخدر نیز به عنوان یکی از انحرافات اجتماعی، نوعی احتیاج روانی و جسمانی شدید و مبرم به مواد مخدر است که اختیار مصرف و ترک آن از اراده شخص یا گروه خارج شده باشد.

سازمان جهانی بهداشت، اعتیاد را بهطور متناوب یا مزمن، حالتی مضر برای فرد و جامعه میداند که به وسیلة مصرف مستمر ماده تخدیرکننده ایجاد میشود. این نوع احتیاج شدید به مواد مخدر، حالت وابستگی یا عادت در فرد ایجاد میکند که برای فرد، شکلی مطبوع داشته و آرامبخش دستگاه عصبی اوست.

از چند منظر میتوان به پدیده اعتیاد نگریست که در این زمینه روانشناسان، جامعهشناسان، جرمشناسان با دیدگاههای متفاوت بر نظریات مختلفی درباره اعتیاد و عوامل مؤثر به آن تأکید دارند.

برخی معتقدند که اعتیاد یک بیماری فردی است که میتواند در جوامع مختلف آثار و تبعات اجتماعی و فرهنگی نیز داشته باشد.

نظریه دیگری اعتیاد را نوعی جرم تلقی میکند؛ معتاد مانند منحرفان دیگر مجرم است و باید به علت همین جرم، متحمل مجازات و زندان شود.

امام از دیدگاه اکثر جامعهشناسان، اعتیاد یک بیماری اجتماعی است که عوارض جسمی و روانی نیز دارد.

عوامل مؤثر بر رواج اعتیاد

1 ـ عوامل فردی: عوامل فردی و ویژگیهای شخصیتی مانند وجود اضطراب، استرس، اختلال روانی، افسردگی و یأس، سرخوردگی، ضعف و فقر شخصیتی باعث جستجوی فرد به دنبال عامل تسکین دهنده میباشد. از سوی دیگر فقر و ضعف تحصیلات نیز اگر بهعنوان عامل فردی مورد مطالعه قرار گیرد که البته منشاء اقتصادی واجتماعی دارد خود میتواند عامل مهمی در گرایش به مواد مخدر باشد.

2 ـ عوامل اجتماعی: عوامل اجتماعی و خانواده دو مسئله مهم در بررسی مسئله اعتیاد است. خانواده رکن اصلی و حیاتی جامعه و اولین محیطی است که فرد در آن رشد میکند و زیربنای شخصیتی وی شکل میگیرد.

شرایط خانوادگی و سختگیری یا آسانگیری افراطی، از همپاشیدگی و اختلافات درونی خانواده و عدم درونیکردن ارزشها و هنجارهای صحیح در خانواده، همگی در ایجاد انحرافاتی مانند اعتیاد نقش فراوانی دارد.

3 ـ فرهنگها و ارزشها: هر انسانی تحت تأثیر ارزشها، هنجارها، آداب و رسوم و ایدههایی است که در جامعه تبلیغ و منتشر میشود، اما در جوامع در حال گذر که تغییرات سریع فرهنگی حاصل میشود فرد دچار آنومی شده و خودباختگی فرهنگی پدید آمده و ارزشها روز به روز تغییر میکند و اختلال هنجاری ایجاد میشود که این مسائل در ایجاد انحرافاتی مانند اعتیاد بیتأثیر نیست.

4 ـ مسایل اقتصادی: مشکلات اقتصادی، عدم اطمینان به آینده، بیکاری، فشار اقتصادی و نداشتن امکانات رفاهی، نابرابری اقتصادی و شکاف عمیق بین ثروت طبقهها و اقشار مختلف در جامعه و همچنین در مقابل فقر و محرومیتها، منزلت ثروت و ارائه تصویر آرزوهای بلندپروازانه از یکسو خود عاملی برای کسب ثروت از راههای غیرمجاز و غیرمشروع مانند تجارت و قاچاق مواد مخدر میشود و از سوی دیگر کسانی که نتوانستهاند از راههای مشروع و غیرمشروع کسب ثروت و منزلت کنند اکثراً به یأس و سرخوردگی دچار شده و پتانسیل زیادی برای گرایش و اعتیاد به مواد مخدر دارند.