ربع قرن قبل ، درست در همین روزها، واقعه ای در تاریخ آغاز شد که برخی آن را نعمت و دیگرانی نقمت خواندندش ؛ و بر سر هر کدام از آن دو تعبیر و معنا که باشیم باید نام آن واقعه را دیگرگونه برگزینیم .
جنگ هشت ساله یا دفاع مقدس ؟ اولی نعمتی را نشان می دهد که هشت سال می بارید و نمی فهمیدیم ؛ چنان که ماهی در آب ؛ و دومی تا حدی نقمتی را که ما به ناچار و فشار زمانه و زور هیولاها در آن فرو افتاده بودیم و باید می ماندیم و از خود دفاع می کردیم . گام هایی نه از سر اختیار و آگاهی ، بلکه پذیرش اجبار.
دفاع ، حالتی سرخورده و فروخورده دارد چنان موضعی پایین دست آن هم برای انقلابی ترین مردمان تاریخ ، که گرچه کمتر در فکر کشورگشایی بوده اند، اما هیچ گاه خود را در موضع استضعاف ندیده اند. آنچه در اواخر تابستان 59 آغاز شد و تا اوایل تابستان 67 نیز سایه اش بر سر این ملک گسترده بود، جنگ بود؛ جنگی تمام عیار و مقدس .
اینکه چنین سخن از جنگ رانده می شود، نه تمجید از خونریزی است و نه خونخواهی به ویژه در زمانه ای که دولت دشمن دیروز، به برادری دوست داشتنی مبدل شده است بلکه حرف بر سر تبارشناسی و واژه شناسی دو مفهوم جدا از یکدیگر است . کسی سر جنگ طلبی ندارد و نباید نیز داشته باشد؛ ولی مگر جز این است که جهاد جزئی از فروع دین است و در شرایطش واجب ؟
جنگ ما فقط کمبود و نبود امکانات ، از میان رفتن تاسیسات و شهرها، فداشدن جوانان و پیران و... نبود؛ که اگر چنین بود، چه تفاوتی میان آن با همه جنگ های معاصر وجود داشت ؟ جنگ ، چه شعارگونه و چه بدون شعار، تزریق هر روزه ارزش های انقلاب درون جامعه ایران بود و به فرض عافیت اندیشی و مصلحت اندیشی ، نمی توانیم از کنار این واقعیت بگذریم که اگر امروز هم آتش ها زبانه کشند، چه باک از ستیز؟ مرده آن است که پیش از رسیدن سپاه دشمن ، پرچم سپید بالا برده باشد.
ایده ی صدور انقلاب ، نه از راه توپ ، که به وسیله پیام ، روح و جان تمام پدیدآورندگانش را تسخیر کرده بود- و ان شا الله کرده است جنبشی که بنای خود را بر بنیان های فروریخته فرهنگ شاهنشاهی نهاده بود، اما در بدو پیدایش فرصت رویش و زایش تام و تمام نداشت .
انقلاب فرصتی می خواست تا بتواند محصولات و فرآورده های فرهنگی خود را عرضه کند و این فرصت در زیر باران بمب های بعثی ها به وجود آمده بود. هیجان جوانان انقلابی از یک سو و ضرورت های تغییرات جدید موجب می شد اندیشه های انقلابی در کالبد جنگ جان بگیرد و به بروز و ظهور برسد. تبلور انقلاب اسلامی را فقط نباید در جنگ جست وجو کرد، اما به راستی که جنگ تبلور کمال یافته انقلاب بود و هر آنچه از دل این چشمه می جوشید، در چهارچوب آنچه انقلاب می خواست قرار می گرفت ؛ جریانی که آنچنان با انقلاب تنیده شده که شاید نتوان چندان تفاوتی میان آنها قایل شد.
جریان فرهنگ انقلابی همراه با موج بزرگ جنگ به اوج رسید و از درون نبردها و عملیات ها آن قدر حرف و نکته برای آفرینش هنری به وجود می آمد که بسیاری ناخودآگاه خود را در قافله جرگه هنرمندان و نویسندگان می دیدند .
صرف نظر از همة مناقشات سیاسی و فرهنگی ، آنچه جنگ موجب ظهور و بروز آن شده بود، نسلی از جوانان پاکباخته و عاشق بود که می خواستند هنر ناب را بیابند و از آن چشمه بنوشند، همین نقطه اشتراک ، زمینه ساز تولد جریانی بزرگ و فراگیر از نیروهای فکور در دامان انقلاب شد. از مهمترین وجوه ممیزه این جریان ، فراتر رفتن از سطح قالب ها و مقیاس های رایج ادبی و هنری بود در این اتفاق روحیه غرب ستیزانه فعالان جریان نیز تاثیر بسزایی داشت به گونه ای که به گشایش افق هایی نو در این عرصه ها منجر شد و باعث شد بسیاری به این فهم و باور برسند که باید گونه ای خاص را در این مقوله ها بجویند.
گرچه امروز که سالیانی از جنگ می گذرد، خطری دوشادوش نواندیشی و نوگرایی ، حفظ آثار جنگ را تهدید می کند؛ آفتی با هدف احتمالا افسانه زدایی از جنگ آغاز شده و امروز تن به اندیشه های ضدجنگ می ساید؛ درست مانند آنچه در سایر ممالک بر سر باقی مانده بقایای جنگ آمد. سیاه نمایی ، لجن پراکنی و یأس پروری در روان بخشی ازتولیدات هنری جریان یافته است و مدام بر طبل واقع نمایی می کوبند؛ حال آنکه سرانجام آنچه از دیدار آنها در ذهن مخاطب ته نشین می شود، چیزی جز فرار و اکراه از جنگ نیست .
این آفت از آن رو با اهمیت است که زمینه ساز تصویر ایجاد شده در ذهن نسل نو، در برابر حادثه عظیم ربع قرن ایران می شود؛ که اگر درست نباشد، همه یافته ها را پنبه می کند.
حالا دیگر می توان آسوده و سزاوار نوشت : آوینی گفته است ، «زمان ما را با خود برده است» . لمحه ای اندیشه نشان می دهد که زمان ما را با خود برده است وگرنه ما در همین زمان و مکان ، درگیرودار جنگی هستیم که نه از آن گریزی است و نه گزیری ! از جنگ با اژدهای درون گرفته تا دجال های برون .
انقلاب می خواست بر زر و زور و تزویر بتازد و جنگ تحمیل شد تا انقلاب نتواند؛ و جنگ ما به گفته حضرت روح الله ، جنگ فقر و غناست . با چنین تعریفی ، بازسازی و نوسازی هر روزه مفاهیم مرتبط با جنگ ، ضرورتی انکارناپذیر است ؛ چرا که حرکت در چنین میدان بزرگی نیازمند وجود عقبه ای کوشا و داناست .
آخر هم آنکه ، جنگ عرصه ای بود برای نمود. حالا آنچه بر جای مانده اثبات خواستن ها و توانستن هاست ، با همه ضعف ها و قوت ها، و اگر کمی منصف باشیم نه چنان مدهوش که جز زیبایی نبینیم و نه چنان منتقد که همه چیز را منفی می توانیم در میان آن به دنبال هستی جنگ بگردیم و تا آن جنگ را درنیافته باشیم ، حقا که هیچ چیزی در بساطمان نیست . حقیقتی که نه در لابه لای اسامی خوش آب و رنگ و شعارهای پرطمطراق ، بلکه در درک دوباره و ده باره جنگ باید آن را دید.ستاره های دنباله دار
افوض امری الی الله ان الله بصیر بالعبادافوض امری الی الله ان الله بصیر بالعباد
