پیش از آغاز دوران استعمار و غارت ثروتهای کشور های شرقی توسط غربیان، کشور های شرقی و بخصوص اسلامی، پیشتاز و یکه تاز عرصه های مختلف بودند. از جمله علل عقب ماندگی و ضعف کشورهای مختلف در دوران معاصر، می توان به کمبود درآمد، وجود اختلاف طبقاتی و توزیع ناعادلانه امکانات، قانون شکنی و ارتکاب جرایم، وجود حکومتهای مستبد و زورگو و نقش استعمار در عقب نگهداشتن جوامع اشاره کرد. اما با توجه به آنکه در این میان، کشورهای اسلامی از منابع اقتصادی و ذخایر سرشار طبیعی برخوردار هستند و موقعیت جغرافیایی و استراتژیک آنها نیز بسیار قابل توجه است، باید دید که عامل عدم پیشرفت و توسعه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی این کشورها چیست؟ در این باره می توان به دو عامل اصلی اشاره کرد:
1. تفرقه از هم گسیختگی و عدم اتحاد کشورهای اسلامی، بطوری که می توان گفت بیشترین اختلافات و تفرقه ها در میان کشورهای اسلامی به چشم می خورد. آنچه که در گوشه و کنار جهان اسلام مشاهده می کنیم، نشان از تجزیه و تقسیم کشورهای بزرگ اسلام و تبدیل آنها به دولتها و حکومتهای ضعیف و کوچک است نمونه آنرا می توان در امپراطوری عثمانی سابق، افغانستان، فلسطین، مغرب، سودان، عراق و... مشاهده کرد.
2. عامل مهم دیگر، پایین بودن سطح فرهنگ در میان مسلمانان است بطوریکه سطح فرهنگ و آموزش با تعالیم اسلامی سازگای ندارد. با توجه به این دو عامل: بازنگری کشورهای اسلامی در اوضاع موجود و بازگرداندن اعتماد به نفس و خوداتکایی در میان مسلمانان کاملاً ضروری به نظر می رسد و باید به جای تفرقه و درگیری، وحدت و اتحاد را جایگزین آن کنیم.
* نقش وحدت و اتحاد در تحول بازار و رونق تجارت: از اصول بدیهی تجارت بین المللی آن است که معمولاً در مناطقی که اختلافات و درگیری های مستمر جریان دارد، احتمال رونق تجارت و تقویت بازار وجود ندارد. دنیای غرب با ایجاد تفرقه و شکاف در میان مسلمانان کشورهای اسلامی را عملاً به صادر کننده مواد اولیه و مصرف کننده تولیدات غرب تبدیل کرده است.
* سلاح «نفت» وسیاست غرب در برابر آن: کشورهای صادرکننده نفت، با پی بردن به اهمیت این عنصر استراتژیک و مهم، سعی در هماهنگی سیاستها داشته و سازمان اوپک را با همین هدف تشکیل دادند. اما در مدت کوتاهی، دنیای استکبار با به کارگیری همه ابزار و امکانات خود نه تنها این ثروت بزرگ را به یغما بردند، بلکه حتی کنترل قیمتها را هم از طریق فشار بر تولید کنندگان و اشباع بازار در دست گرفتند.
با نگاهی کلی به کشورهای در حال توسعه شرقی، می توان گفت که جهان شرق، به اهمیت و نقش جهانی خود پی برده و برای رسیدن به جایگاه حقیقی خود تلاش می کند. تجربه های کشورهایی چون ژاپن، چین، اندونزی و غیره، دلیل این مدعاست، اما باید گفت که توسعه حقیقی و مطلوب، تنها در سایه باورهای سیاسی فرهنگی مستقل و قدرت تصمیم گیری آزادانه امکان پذیر خواهد بود.
