از زلال جام نبوّت

«عُمّالُکُم اَعْمالُکُمْ کَما تَکُونُونَ یُوَلّی عَلیْکُمُ؛ عمل های شماست که بر شماست».

امام مسلمانان، چون مردم را بر صلاحیّت بیند، با ایشان همه نیکویی کند و چون ایشان را بر مفسدت بیند، ناچار حدِّ خدای تعالی بر ایشان براند؛ خداوند تبارک و تعالی می فرماید: «و جزاءُ سیئَةٍ سیّئِةٌ مِثْلُها؛ جزا و مکافات زشتی، زشتی بود.»

چون مردم مفسد و بدکار گردند، آن چه توانند از ظلم کردن بکنند و انصاف یکدیگر ندهند و بر یکدیگر بهتان ننهند، خدای تعالی عنایتِ از ایشان بر گیرد و شرّ ظالم از ایشان بِنگرداند. لاجرم بر ایشان پادشاهی ظالم کند که ایشان را برنجاند و مال که ایشان اندک اندک گرفته باشند از یکدیگر، او به یک بار از ایشان بستاند و بسیار نیک مردان نیز از شرّ ایشان در عذاب باشند. خداوند تعالی بعضی ظالمان را بر سرِ بعضی ظالمان مسلّط گرداند به سبب آن ناشایستی که از ایشان حاصل آید و نیز خداوند تعالی می فرماید: اگر نه باز داشت خدا بود شرّ بعضی را از بعضی، زمین به یکبارگی تباهی شدی. حضرت مصطفی صلی الله علیه و آله وسلم می فرماید که: اگر نه از بهرِ پیران رکوع کننده و کودکان شیر خورنده و چهارپایان چرنده بودی، خدای تعالی عذابی سخت فرستادی و همه را هلاک کردی.

توبه قبل از مرگ

«یُبْعَثُ النّاسُ یَوْمَ القیامَةِ علی نیّاتِهِمْ؛ برانگیزانند مردمان را روز قیامت بر آن نیت که بمرده باشند.»

هرکه در دنیا بر توبه بمرده باشد و از گناه بپرهیزیده باشد، و یا دست یابد که فلان و فلان نیکی بکند یا فلان مَظْلمه چون توانایی اش باشد به جای بگذارد و بر این بمیرد، روز قیامت که برخیزد در جریده اش ثواب این نوشته باشد.

چنان که آورده اند که هرکس بود که چون جریده اش از هم باز کنند، در آن جا ثواب زکات و حجّ و دیگر طاعت ها یابد که وی را عَجَب آید از آن که نکرده باشد در دنیا زیرا که توانایی اش نبوده باشد؛ ندا آید که: اگرچه حقّ تعالی تو را در دنیا توانایی این چیزها نداد از بهر مصلحت چون تو را بایست و بر ناکردن آن غمگین بودی، خدای تعالی ثواب آن ناکرده به فضل و کرم به تو ارزانی داشت.

سخن و سکوت حکیمانه

«رَحِمَ اللّهُ عَبْدا قالَ خَیْرا فَغَنِمَ اَوْ سَکَتَ فَسَلِمَ؛ خدای تعالی بر آن کسی رحمت کناد که چون چیزی گوید، خیر گوید، تا غنیمتْ یابد و الاّ خاموش باشد، تا سلامتی یابد» غنیمتْ نیکی یافتن باشد، یعنی هرکه خوب گوید در دنیا همه کس خوب گو و نیک خواهش گردند و به آخرتْ بهشت جاودانه بیابد و اگر از گفتن خاموش گردد از دشمنیِ خلق و از آن که چرا چنین گفتم و به این آن نخواستم، از این جمله رسته باشد و به آخرت عقاب نیابد و خردمند بر حقیقت و دانای منصف آن باشد که در حقّ دیگری آن گوید که چون دیگری در حقّ وی بگوید خوشش آید، و آن کس که چنین کند به هرکلمه ثواب صدقه در دیوان وی بنویسند و اگر کس باشد که به چیزی دادن نتواند که مردم را شاد کند به گفتار خوش تواند که مردم را خوش دارد، و به سخن بد کسی را نیازارد، و شوم تر کسی آن باشد که به زبان بخیلی کند و خوب گفتار اگرچه بخیل باشد از درشت زبانی بهتر باشد که سخی باشد. خداوند متعال می فرماید: سخن خوب و نیک که با آن عطا نبود، بهتر باشد از عطایی که با آن سخن درشت باشد؛ و چون حال چنین باشد حالِ سخیّ خوش گوی و حالِ بخیلِ زشت گوی چون باشد؟! حضرت عیسی علیه السلام فرماید که: امّتِ رحمت از پس من آیند ولیکن به زبان فحش گویند و بهایم را به سخن پلید دشنام دهند و هیچ امّتی را این نبوده است.

در خبر است که وقتی مردی بر کنار گورستانی می گذشت. گلیم پوشی را دید، پیش وی رفت و سلام کرد. گلیم پوش جواب باز داد و آهنگ رفتن کرد. مرد گوشه گلیم وی بگرفت و پرسید که تو از کجایی؟ و کجا باشی؟ گفت: اگر نه از بهر آن بودی که ترسیدمی تا که از جمله بدخویان باشم با تو سخن نگفتمی، من در این کوه نشینم و از مردم بگریخته ام، وقتی که دلم بگیرد به این گورستان آیم و ساعتی بگریم، و دو کیسه با خود داشت یکی سنگی چند سیاه در وی بود و یکی سنگی چند سفید در وی بود، گاه گاه سیاه در میان سفید انداختی؛ مرد از آن حال پرسید؟ گفت: به هر سخنی که از دهانِ من بیرون آید و مرا از گفتن آن بگیرند، سنگی سیاه در آن جا اندازم، چون شب اندر آید به هر یک سنگ ساعتی زاری کنم و امشب آن شب است که به سببِ تو هیچ خواب نکنم و قوّت کرد و خود را بجهانید به کوه اندر شد.

از پس امیرالمؤمنین علیه السلام چون میان شام و حجاز فتنه ها خاست، مردی بود نامش رُفاعَه و محتشم و هیچ چیز بهتر از آن ندید که در خانه بنشیند و به زهد مشغول شود و با هیچ کس سخن نگفتی. چون حضرت حسین علیه السلام را شهید کرد، یکی گفت: امروز آن روز است که رفاعه با من سخن گوید. چون وی را از این خبر دهم رنجور گردد ناچار از من احوال بپرسد. پس در رفت و بگفت. رفاعه چون خبر شهادت امام حسین علیه السلام بشنید زار زار بگریست و با وی هیچ نگفت.

روزی بنده

«أبی اللّهُ أنْ یَرْزُقَ عَبْدَهُ المُؤمِنَ إلاّ من حیثُ لا یَعْلَمُ؛ نخواهد خدای تعالی که روزی بنده مؤمن رساند الاّ از آن جا که وی نداند.» هرکه از خدای تعالی بترسد و پرهیزگار باشد، خدای تعالی شغل هایش برآورد و روزی اش برساند از آن جا که وی امید ندارد، پس بنده باید که اعتماد بر وی کند و پای از حدّ فرمانش بیرون ننهد.