اسوه اهل تقوا و تواضع

قرآن کریم پیامبر گرامی(ص) را آخرین پیام آور بزرگ خداوند و سیره و شیوه رفتاری و زندگی آن حضرت را، نمونه ای کامل برای اهل تقوا و خدا و معاد باوران معرفی می کند.(7)
پیامبر اکرم(ص) او که در رفیع ترین قله های تقوا و کمالات انسانی قرار داشته، متواضع ترین افراد بشر نیز بوده است و حتی قرآن کریم با صراحت این کار را از وظایف حتمی او برشمرده و می فرماید: «لا تمدن عینک الی ما متعنّابه ازواجا منهم و لا تحزن علیهم فاخفض جناحک للمؤمنین؛ چشم خود را به آنچه به گروههایی از آنان (کافران) داده ایم خیره مساز و (بر ایمان نیاوردن آنها) اندوه مخور و نسبت به مؤمنان فروتنی کن»(8)
و نیز می فرماید: «و اخفض جناحک لمن اتبعک من المؤمنین؛ نسبت به پیروان خود که همان مؤمنانند نرمخویی و تواضع بورز.»(9)
در آیه نخست می فرماید: با مؤمنان خاکساری ورز و در آیه دوم می افزاید: در رابطه با پیروان خود از مؤمنان این چنین باش. و این شاید برای رساندن این نکته باشد که با اینکه تو فرمانروای مؤمنان و پیشوای آنان هستی، این جهت نباید مانع آن باشد که در خصوص آنان فروتنی کنی و از خود تواضع نشان دهی و برخلاف تصور رایج که وقتی انسان به مقام و منصبی دست یافت مناسب شأن و جایگاه خود نمی بیند در برابر ارباب رجوع و زیردستان خود تواضع کند، خداوند با یاد همین موضوع بر آن تأکید می ورزد و ضرورت خاکساری را در این باره دستور می دهد.
نکته دیگر اینکه در هر دو آیه عنوان مؤمنان آمده است و این یاد کرد از باب «تعلیق حکم بر وصف» پیام آور این است که لزوم تواضع در برابر مؤمنان از جهت ایمان و ارزش های معنوی آنهاست یعنی مؤمنان از این رو که دارای ایمان، فضیلت و کرامت انسانی اند قابل احترام و تواضع اند و در حقیقت فروتنی رسول خدا(ص) کرنش در برابر ایمان و مقام بندگی خداست و این همان نکته ای است که پیش از این بدان اشارت رفت با این رویکرد لزوم تواضع تنها در مورد پایین تران نسبت به مهتران و بزرگان نیست بل بزرگان نیز موظف اند نسبت به فروتران تواضع کنند و مقام و منزلت انسانی آنان را محترم بشمارند.
در سیره آن حضرت آمده است: « ... و یجالس الفقراء و یؤاکل الماسکین و کان له عبید و إماء من غیر ان یرتفع علیهم فی مأکل و لا ملبس ... یخرج الی بساتین اصحابه لا یحتقر مسکینا لفقره او زمانته و لا یهاب ملکا لملکه یدعو هذا و هذا الی الله دعاء مستویا؛ با فقیران همنشینی می کرد و با درماندگان هم غذا می شد ... غلامان و کنیزانی داشت، ولی از لحاظ غذا و لباس بر آنها برتری نمی گرفت، به باغستان یاران خود می رفت، تنگدستان را به جهت فقر و زمینگیر بودنشان کوچک نمی شمرد، هیبت هیچ پادشاهی به علت منصبش او را نمی گرفت، و شاه و گدا را به طور یکسان به سوی خدا فرا می خواند.»(10)
از تواضع آن حضرت نسبت به مؤمنان اینکه در برابر گزارش ایشان هرگاه بر مرکبی سوار بودند و کسی همراه شان می شد اجازه نمی دادند پیاده با ایشان راه رود و او را با خود سوار می کردند و اگر امتناع می ورزید به او دستور می دادند جلو افتد و در مکانی با او قرار ملاقات می گذاشتند.(11)
سایر معصومان(ع) و راهبران الهی در طول زمان نیز همین سان مشی می کرده اند و تاریخ حیات با برکت آنان نشان می دهد که آنها نیز متواضع ترین مردم در روابط اجتماعی خود بوده اند. و این برای ما درسی فراگرفتنی و بسی آموزنده است. پی نوشتها:
7- احزاب، 21.
8- حجر، 88.
9- شعراء، 215.
10- علامه محمدحسین طباطبایی ره، سنن النبی، قم، انتشارات همگرا، 1385، ص90.
11- بحارالانوار، ج16، ص236.