در سایه سار سخنان حضرت امام موسی کاظم(ع)

روایت نخست[1]: بپرهیز از اینکه در راه طاعت خدا از دارایی خویش مضایقه کنی؛ که [در این صورت] دو برابرش را در نافرمانی خدا خرج خواهی کرد.[2]
 شرح
برخی گمان می کنند، با صرف هزینه خود در راه خیر یا با پرداخت خمس و زکات و انفاق به کم درآمدها، بخشی از ثروت خود را از دست می دهند. از این رو یا هیچ کمکی نمی کنند و حقوق واجب خود را ادا نمی کنند و یا در صورت پرداخت، آن را با اکراه و سختی انجام می دهند. امام کاظم علیه السلام در این سخن نورانی، عاقبت چنین دل بستگی به مال دنیا را گوشزد می کنند و می فرمایند: سرانجام این دارایی باید از دست تو برود، چون این دنیا، دنیای تغییر و تحول است و در آن هیچ امری ثابت نمی ماند. از این رو بهتر است که انسان با علاقه و تصمیم خود از دل بستگی ها بگذرد، تا، هم آرامش روانی را در دنیا تجربه کند و هم ذخیره ای برای آخرت خود داشته باشد وگرنه خدا برنامه عالم را طوری طراحی کرده که چنین کسی، دو برابر همان پول را از دست خواهد داد، آن هم نه در راه حلال و مشروع، بلکه در مسیر حرام، که هم غم از دست دادن پول بیشتر در دنیا عذابش می دهد و هم در آخرت به سبب صرف دارایی در راه حرام عذاب خواهد شد.
پیام ها
1. آنچه از مال دنیا به دست آمد، باید خرج شود و رفتنی است، پس بهتر است در جایی که خدا می پسندد، هزینه شود.
2. اگر پولی در راه خدا هزینه نشود به این نیت که از دست می رود، باز از دست خواهد رفت.
روایت دوم: خوش همسایگی [تنها] خودداری از آزاررسانی [به همسایه] نیست، بلکه خوش همسایگی صبر بر آزار [از جانب همسایه نیز] هست.[3]
شرح
امروزه همسایه داری و روابط با همسایگان، مخصوصاً در شهرهای بزرگ، موضوعی نامفهوم و نامأنوس است و بسیاری از شهروندان با همسایگان نزدیک خود آشنایی هم ندارند، چه رسد به اینکه بخواهند ارتباط هم داشته باشند و به درد هم رسیدگی کنند. با کمال تأسف رسانه ها هم به این مسئله دامن می زنند و علاوه بر مشغول ساختن مردم با برنامه های خود و دوری از خویشان و همسایگان، برنامه هایی (مانند بسیاری از فیلم ها و سریال های خارجی و داخلی) پخش می کنند که به همسایه گریزی و بی توجهی به حقوق همسایگان دامن می زند. این در حالی است که دین اسلام، دین ارتباط است و درباره کمتر موضوعی به اندازه ارتباط صحیح با همسایگان تأکید شده است. در این روایت شریف، امام کاظم علیه السلام که در اوج خفقان سیاسی زندگی می کند، زیباترین تعریف را از همسایه خوب ارائه می دهد. همسایه خوب علاوه بر اینکه نباید آزارش به هیچ همسایه ای برسد، باید این روحیه و کرامت اخلاقی را داشته باشد، که بتواند آزار و اذیت همسایگان را به جان بخرد و آن را برای خود عبادتی حساب کند.
پیام ها
1. اخلاق همسایگی دارای مراتب است.
2. همسایه خوب اذیت نمی کند.
3. همسایه خوب آزار را تحمل می کند.
4. همسایه خوب اهل صبر است.
روایت سوم: سخاوتمند نیک رفتار، در محافظت و حمایت خداست، پروردگار او را وانگذارد تا به بهشت وارد کند و خداوند پیامبری را برنینگیخت جز آنکه سخاوت پیشه بود و همواره پدرم [امام جعفر صادق(ع)] مرا به سخاوت و نیک رفتاری سفارش می فرمود تا اینکه درگذشت.[4]
شرح
برخی از ویژگی های اخلاقی به گونه ای است که اگر چند مورد از آنها در کسی جمع شود، او را به مرحله ای از تکامل می رساند که بسیاری از فضایل اخلاقی را به دست می آورد. یکی از این خصوصیات اخلاقی دست و دل بازی و سخاوت و مورد دوم خوش اخلاقی است. هر یک از این دو ویژگی در پی خود اوصاف دیگر اخلاقی مانند انفاق و احسان و کمک به ایتام و ایثار و رحمت و محبت و دوستی را به دنبال دارند و طبیعی است که اگر کسی واجد این همه صفات زیبا باشد، خدا با او خواهد بود تا وارد بهشت شود.
پیام ها
1. تنها سخاوتمندی کافی نیست، بلکه باید رفتار نیک هم داشته باشیم.
2. سخاوتمند از فقرا حمایت می کند و خدا از سخاوتمند.
3. کسی که در حمایت خداست، اهل بهشت است.
4. سخاوتمند، یکی از درجات پیامبران را به دست آورده است.
5. در سفارش و وصیت به فرزندان خود، سخاوت را از یاد نبریم.
«المَغبونُ مَن غُبِنَ عُمرُهُ ساعَةً؛ زیان کار کسی است که ساعتی از عمرش را زیان کرده باشد».[5]
«مَن وَلَهَهُ اَلفَقرُ اَبطَرهُ الغِنی؛ آن که ناداری حیرانش کند، توانگری سرمستش سازد».[6]
«إِنَّ العاقِلَ لایَکذِبُ و اِن کانَ فیهِ هَواهُ؛ خردمند دروغ نمی گوید، اگرچه میل او در آن باشد».[7]
«التَّوَدُّدُ إلَی النّاسِ نِصفُ العَقلِ؛ مهرورزی با مردم نیمی از عقل است».[8]
«اِنَّ الحَرامَ لایَنهَْی و إن نُمِیَ لایُبارَ کُ فیهِ؛ مال حرام افزون نمی گردد و اگر هم افزون گردد برکت نمی یابد».[9]
«ثَلاثٌ هُو بِقاتٌ: نَکثُ الصَّفَقَهِ و تَرکُ السُّنَّةِ و فِراقُ الجَماعَة؛ سه چیز تباهی می آورد: پیمان شکنی، رهاکردن سنت و جدا شدن از جماعت».[10]
«عونُکَ للضَّعیفِ أفضَلُ الصَّدَقَهِ؛ کمک کردن تو به ناتوان، بهترین صدقه است».[11]
«ما مِن شَیءٍ تُراهُ عَیناکَ الا وَ فیهِ مَوعِظَهٌ؛ در هر چیزی که چشمانت می بیند موعظه ای است».[12]
«مَن کَفَّ غَضَبَهُ عَنِ النّاسِ کَفَّ اللهُ عَنهُ عذابَ یومِ القِیامَة؛ هر کس خشم خود را از مردم بازدارد، خداوند عذاب خود را در روز قیامت از او بازمی دارد».[13]
«إیّاکَ أن تَمنَعَ فی طاعَةِ اللهِ فَتُنفِقُ مِثلَیهِ فی مَعصِیَةَ الله؛ مبادا از خرج کردن در راه طاعت خدا خودداری کنی، و آن گاه دو برابرش را در معصیت خدا خرج کنی».[14]
«المُصیبَةُ لِلصّابِرِ واحِدة و لِلجازعٍ اثنَتانِ؛ مصیبت برای شکیبا یکی است و برای ناشکیبا دو تا».[15]
«أبلِغ خَیراً و قُل خَیراً و لاتَکُن أمُّعَهً؛[15] خیر برسان و سخن نیک بگو و سست رأی و فرمان بر هر کس مباش».