تاریخچه ی شایعه

ویرژیل شاعر رومی 50 سال قبل از میلاد مسیح:
شایعه، پیام آوری شر و تیز پاترین بلاهاست.
در دل ها وحشت افکنده و در حین انتشار قدرت می گیرد.
عمر شایعه به قدمت تاریخ بشر است. تاریخ نتوانسته جامعه ای را نشان دهد که در برابر شایعه مصون باشد. به عبارتی دیگر از شایعه گریزی نیست! هر چند به نظر می رسد بسته به موقعیت ها و شرایط خاص هر جامعه شکلی از انواع شایعه فراگیرتر باشد. این که در داستان های قدیمی زیاد می خوانیم که شاهان با لباس مبدل به میان مردمان می رفتند شاید به این نیت بوده که از احوال و اقوال و شایعه های مرسوم میان رعایای خود باخبر شوند. و به این ترتیب و با آگاهی از شایعه های موجود می توانستند میزان محبوبیت خود، خطرهای لرزاننده ی پایه های حکومتی یا سطح روحیه ی جمعی را مورد سنجش قرار دهند.
در یونان باستان توسیدید ضمن ذکر شیوع بیماری طاعون به نقل شایعه هایی پرداخته که در آن ایام از بزرگ نمایی و اغراق در آمار مرگ و میر ناشی از بیماری بر سر زبان ها بوده. و یا شایعه ی انحراف اذهان جوانان توسط سقراط که چنان جدی گرفته شد که مردم به خانه ی این فیلسوف کم نظیر ریختند و او را مثله کردند.
شایعه ی سوء نیت یوسف نسبت به همسر عزیز مصر، شایعه ی برنگشتن موسی از طور سینا که توسط سامری در میان قوم
بنی اسرائیل انتشار یافت و شایعه ی باکره نبودن مریم مقدس از معروف ترین شایعه های ازمنه ی قدیم می باشد. شایعه ی سوء نیت سیاوش نسبت به سودابه - همسر پدرش کی کاووس- از قدیمی ترین شایعه هایی نقل شده در شاهنامه است.
در صدر اسلام نیز با شایعه های فراگیر متعددی رو به رو می شویم. شایعه ی کشته شدن محمد رسول الله در غزوه ی احد که سبب خالی گذاشتن موضعی شد که پیامبر بر سر حفظ و نگهداری آن سفارش ها کرده بود. واقعه ی افک در مورد یکی از زنان پیامبر - که می توانست به غایله ای بدل گردد، از دیگر شایعه های اوایل استقرار حاکمیت اسلام در آن دوران است.
جالب است بدانید مسلمانانی که در آغاز رسالت پیامبر در مدینه به شایعه ی شاعر بودن ( سوره یاسین: آیه 69 ) او که توسط عموهایش انتشار یافت وقعی ننهادند؛ پس از استقرار نسبی حکومت اسلامی در مدینه راحت تر شایعه های پیرامون پیامبر را می پذیرفتند!! گویی اوضاع قدرت گرفته ی مدینه برای شایعه پردازی مناسب تر از شرایط ترس و گریز مکه در اوان پیدایش اسلام بود.
در سال 1857 شایعه ای در هندوستان رواج یافت که استیلای انگلیسی ها به شبه قاره ی هند را به مخاطره ی جدی انداخت. انگلیسی ها که در جنگ ها از سربازان هندی استفاده می نمودند اسلحه و مهمات آنها را نیز تهیه می کردند. تفنگ ها در آن زمان از نوع سر پر بودند و باروت آن ها در کاغذی پیچیده شده بود که باید آن را باز
می کردند. کاغذ دور باروت ها آغشته به نوعی روغن بود. در بین مسلمانان شایعه شد که این روغن خوک است. و انگلیسی ها به عمد این کار را انجام می دهند تا به زور روغن نجس خوک را به مسلمانان بدهند. در بین هندوها نیز شایع شد که روغن کاغذها از گاو، حیوان مقدس آن ها گرفته شده است.
تا پیش از قرن نوزدهم شایعه ها بیشتر حول موضوعاتی چون جنگ، قحطی، بیماری، بلایای طبیعی و مسائل ناموسی بودند. از قرن نوزدهم شایعه با سیاست، مناسبات اجتماعی، اقتصادی و امور روزمره ی مردم نیز پیوند خورد. منابع خبری رسمی به عنوان ذی صلاح ترین تأمین کننده ی اخبار سعی کردند جای خود را باز کنند و در این میان منابع موازی غیررسمی به وجود آمدند.
ترور رئیس جمهور ایالات متحده، جان اف کندی در 1963 شایعه های زیادی را به وجود آورد. منابع رسمی تلاش زیادی برای توضیح آن ارائه کردند اما مردم به گفته های منابع رسمی و دولتی اعتنا نکردند. اخبار غیررسمی واقعه را مهم تر از آن می دانستند که رئیس جمهور را فردی به نام اسوالد به تنهایی و بنا به اراده ی شخصی به قتل رسانده باشد.
طی سده ی گذشته شایعه ها متنوع تر و گسترده تر شده اند. از شایعه ی معروف و تکراری یافته شدن جسد موش در نوشابه ها تا اعتقاد به وجود حیوانات عظیم الجثه در فاضلاب های شهری.
در ایران نیز اخبار زیادی از شایعه پراکنی در ایام مشروطه می توان
یافت. در آن ایام که جنبش مشروطه خواهی شور و ولوله ای در مردم ایجاد کرده و آزادی هایی نیز به وجود آمده بود هر خبر تازه ای به سرعت گسترش می یافت. با توجه به این که در آن دوران مطبوعات گسترش زیادی نداشتند، شایعه ها در قهوه خانه ها و محل های گردهمایی نقش و کارکرد رسانه ای ایفا می کردند. گرچه در آن زمان بسیاری بی سواد بودند اما شب نامه ها آن قدر هیجان برانگیز بودند که مردم برای سر در آوردن از محتویات آن ها حاضر می شدند آن قدر بگردند تا کسی را بیابند که برایشان شب نامه را بخواند. از جمله شایعه های مرسوم آن دوران خبر شکست مشروطه خواهان در تبریز، گیلان و یا اصفهان بود.
اولین بررسی ها درباره ی شایعه در اواسط قرن بیستم صورت گرفت. نقش مخرب شایعه ها در میان نیروهای نظامی که در جنگ جهانی دوم حضور داشتند اولین زمینه های بررسی شایعه ها را پدید آورد. آلپورت و پستمن در شرایطی که روحیه ی مردم تحت تأثیر شایعه های مختلف تحلیل رفته بود کار ارزشمندی انجام دادند. ایشان به بررسی شایعه در محیط های قابل کنترل و آزمایشگاهی پرداختند.
پس از آن مطالعات دیگری توسط هاچر، شیبوتانی، کرنر، میلگرام و فاین صورت گرفت.
منبع مقاله :
آتش پور، سید حمید؛ (1388)، اعتیاد به کار( روان شناسی معتادین به کار )، تهران: نشر قطره، چاپ اول