چرا "جهاد اقتصادی"؟ چرا "
همت مضاعف و کار مضاعف" و اصلا چرا "عدالت و پیشرفت"؟ طبیعتا این نامگذاری ها مبتنی بر یک طرح ریزی پیشینی است و بناست مسیری را که فراروی جامعه اسلامی قرار دارد، گوشزد نماید. با شناخت این مسیر و پرسش از این چرایی است که می توان در باب رسالت مردم، اندیشمندان و مسئولان سخن گفت و از وظیفه هرکدام در این میانه پرسید.
*باید الگو ارائه کنیم و الگو شویم نامگذاری سال ها را می بایست در ظرف نامگذاری دهه دید و تحلیل کرد یعنی در راستای همان افق عدالت و پیشرفت. این نامگذاری ها نه فقط عهده دار یک رسالت ملی برای بهتر زیستن که عهده دار یک رسالت جهانی هستند و آن ارائه الگوی جایگزین برای رفع مشکلات جامعه بشری است. افقی که فراروی ما قرار دارد در امتداد همان مراحل "انقلاب اسلامی"، "نظام اسلامی" و "دولت اسلامی" راه به سوی "جامعه اسلامی" و "حکومت جهانی اسلام" یا همان "تمدن اسلامی" می برد.
تبیین رهبر انقلاب از نامگذاری سال جاری در حرم رضوی در واقع اشاره به همین خط سیر است:«ما باید بتوانیم قدرت نظام اسلامی را در زمینه ی حل مشکلات اقتصادی به همه ی دنیا نشان دهیم؛ "الگو" را بر سر دست بگیریم تا ملتها بتوانند ببینند که یک ملت در سایه اسلام و با تعالیم اسلام چگونه میتواند پیشرفت کند.»
رهبر انقلاب در شهریور ماه سال 87 هم ضمن تبیین اهمیت "عدالت و پیشرفت" فرمودند:«اگر بخواهید الگو بشوید و این کشور برای کشورهای اسلامی الگو بشود، بایستی گفتمان حقیقی و هدف والایی که همه برای او کار میکنند، این باشد.»
هدف رسیدن به تمدن اسلامی و ارائه نرم افزار کارآمد برای اداره جامعه به جهان است. برای چنین مطلوبی هم "الگوسازی و نظریه پردازی" موضوعیت دارد و هم "اثبات کارآمدی نظام در مسیر پیشرفت اسلامی و الگو شدن". این دو رسالت است در راستای یک افق.
*بازجستی تاریخی به تلاش انقلابیون برای الگو ارائه کردن و الگو شدن آن سالها که انقلاب اسلامی به پیروزی رسید و انقلابیون توانستند با دست خالی در مقابل جهان بایستند و الگویی جدید برای اداره حکومت ارائه کنند، خیلی زود ذهن ها متوجه مقوله اقتصاد و نظریه پردازی در حوزه اقتصاد شد. آن سال ها اقتصاد جدالی سنگین را میان الگوهای رایج جهانی خصوصا دو الگوی اقتصاد آزاد و اقتصاد کمونیستی تجربه می کرد. انگیزه انقلابیون برای اقتباس اصول اداره جامعه اسلامی از دل اسلام از یک سو و جدال سنگین الگوهای اقتصادی در جهان از سوی دیگر برخی دانشجویان انقلابی را به سوی رشته اقتصاد سوق داد و محافل حوزوی و دانشگاهی زیادی را درگیر مسئله اقتصاد اسلامی کرد.
"موسسه در راه حق" و بعدها "دفتر همکاری حوزه و دانشگاه" کوششی در همین راستا بود که عمده فعالیت های خود در حوزه آموزشی را ذیل نظر آیت الله مصباح یزدی پی گرفت. در جلسات دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، اساتید حوزه و دانشگاه از سراسر کشور گرد هم می آمدند تا در خصوص تبیین الگوی مورد نظر اسلام و اصلاح متون درسی روز دانشگاه ها با هم سخن بگویند. همایش های گسترده و چندین ماهه در تهران و قم برگزار شد و برای اولین بار بحثی جدی میان حوزه و دانشگاه شکل گرفت.
در دیگر سو جلساتی با عنوان "هفته های اقتصاد" هم ذیل نظر سید منیرالدین هاشمی یا همان جمعی که بعدها فرهنگستان علوم اسلامی قم را شکل دادند، دایر شد. اینان البته زاویه نگاهی متفاوت نیز به مسئله داشتند و با نگاهی سیستمی صورت مسئله را برانداز می کردند.
در کنار اینان نیز جلسات زیادی در سطح حوزه های علمیه شکل گرفت. تا پیش از این تشیع کمتر توانسته بود در جایگاه اداره جامعه قرار بگیرد. کتاب اقتصادنا تالیف شهید صدر از معدود کتاب هایی بود که در باب اقتصاد از سوی شیعیان مکتوب شده بود. با پیروزی انقلاب خلأ جدی در این حوزه احساس شد و این گونه بود که اقتصاد جامعه اسلامی به مسئله بسیاری از نخبگان کشور بدل گردید.
از آن روز تا کنون از یک سو برخی متون درسی مورد اصلاح و ویرایش قرار گرفت. از سوی دیگر کتاب های متعددی در باب فلسفه اقتصاد به نگارش درآمد که این همه در حکم برخوردی سلبی با الگوهایی بود که آن روز در جهان رایج بود و اکنون نیز هست. تلاش شهید مطهری هم در آن سال ها بر نقد اقتصاد کمونیستی متمرکز شد. در گام های بعد از این کتاب های متعددی در رشته اقتصاد به تالیف درآمد و پژوهش های زیادی صورت پذیرفت اما آن شور و حرارت روزهای نخست انقلاب و بحثی که میان اندیشمندان درگرفته بود خصوصا بعد از خارج شدن کمونیسم از صحنه رقابت جهانی کم کم به سردی گرایید.
طی سال های اخیر و خصوصا بعد از توجه دادن رهبر انقلاب به مسئله الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت و ضرورت تحول در علوم انسانی بار دیگر توجه صاحب نظران بدین سو بازگشته است و اکنون می بایست راه ناتمام گذشته را هم در حوزه نظریه پردازی و ارائه الگو و هم در حوزه اثبات کارآمدی نظام و الگو شدن پی گرفت.
*چرا الگو ارائه کردن و الگو شدن؟ این یک پرسش مهم است که چرا سخن از الگو ارائه کردن و الگو شدن به میان می آوریم؟ اصلا اهمیت اصل این مسئله چقدر است؟ توجه اجمالی به چند مقوله در این راستا می تواند راهگشا باشد.
الف) انتقال قدرت از غرب به شرق
این یک باور در میان صاحب نظران جهانی است که اکنون هژمونی ایالان متحده آمریکا رو به افول گذاشته و کم کم انتقال قدرت از غرب به شرق را شاهد هستیم. بر مبنای نظریات اندیشمندان غربی هر تمدنی تولدی را تجربه می کند؛ دوره ای از رشد را می پیماید و سپس به شکوفایی می رسد. هر تمدنی در نهایت بعد از مدتی زمامداری رو به افول می نهد و جایش را به تمدنی دیگر می سپارد. این وضعیتی است که اکنون تمدن غربی بدان دچار است. یعنی پس از یک دوره شکوفایی سیری معکوس را آغاز کرده و این به نوبه خود برای برخی اندیشمندان غربی نیز مایه نگرانی است.
ساموئل هانتیگتون رییس مرکز مطالعات استراتژیک دانشگاه هاروارد از مفهومی به نام "پارادایم تمدنی" یا "روح تمدنی" نام می برد. او معتقد است روح تمدنی از نقطه ای به نقطه دیگر منتقل می شود و هر بار ملیتی خاص داعیه دار روح تمدنی جدید در سراسر جهان خواهد بود. هانتیگتون می گوید برای دوام تمدن غرب باید خانه بعدی روح تمدنی را شناخت و آن خانه را خراب کرد. خراب کردن خانه تمدنی لزوما به معنی جنگ نیست. می توان تضعیف حوزه های تمدنی را در دستور کار قرار داد، به جایگزینی اصول تمدنی دست یازید و یا اینکه درصدد حل کردن مفاهیم تمدنی جدید در اصول غربی برآمد. سه حوزه تمدنی با عنوان خانه های احتمالی جدید تمدن بشریت در این میان موضوعیت می یابند. این سه حوزه عبارتند از: روسیه، چین و ایران. در این بین اگر چه هر سه کشور ماهیتی شرقی دارند، اما ایران به جهت برخورداری از حکومت متفاوت مبتنی بر تعالیم الهی وضعیتی متفاوت پیدا می کند.
در این میان دست نوشته های ساموئل هانتیگتون وجهی انزاردهنده پیدا می کند. او با نهیب خطاب به غرب سخن می گوید و اعلام خطر می کند. هانتیگتون تصریح می کند که پارادایم تمدن در آسیا همانند آتشی سریع و پُرزور در حال گسترش است. او در نوشتاری که با طعنه به فوکویاما همراه است، می نویسد:«تاریخ به پایان نرسیده است. جهان واحد نیست.» او همچنین کنفرانسی با نام "نقش آمریکا در دنیای نامطمئن" در سال 1995 میلادی تصریح می کند:«به نظر من نتیجه کنش جهان اسلام با غرب واکنشی است ضد غرب... به نظر من مشکلات ما در برخورد با تجدید حیات اسلام به مراتب بیشتر از مشکلات ما در برخورد با جنبش های کوچک بنیادگراست.»
ب) ناکارآمدی الگوهای رایج جهانی
اگر امروز در دانشگاه های ما اقتصاد سرمایه داری به عنوان یک اصل مسلم پذیرفته و تدریس می شود، همه جای جهان اما این گونه نیست. اقتصاد رایج کنونی نیز آلترناتیوهایی پیدا کرده که برخی از آن با عنوان اقتصاد ارتدوکس یاد می کنند.
اکنون البته دیگر خبری از اقتصاد کمونیستی نیست. چندی پیش رهبران کمونیست چین اصلاحاتی را مدنظر قرار دادند که از آن می توان عقب نشینی قابل توجه نسبت به اصول پذیرفته شده مائوئیسم را دریافت. مطابق این اصلاحات 800 هزار روستایی چینی اجازه فروش و مبادله زمین هایشان را یافتند و این چیزی نبود جز عدول از مبانی پذیرفته شده اولیه به سمت کاپیتالیسم و رجحان یافتن ساز و کار اقتصاد بازار.
اهمیت این تحول در سیاست های جمهوری خلق چین آن گاه دو چندان می شود که بدانیم مطابق اصولی که "مائو تسه تونگ" به عنوان مبدع آن شناخته می شود، در اندیشه مائوئیسم، این "پرولتاریا" یا "قشر کارگر" نیست که نقش کلیدی "حکومت بی طبقه" را ایفا می کنند، بلکه این دهقانان و کشاورزانند که مورد توجهند. در واقع پرولتاریای کارگری کمونیسم را می توان هم طراز با پرولتاریای دهقانی مائوئیسم قلمداد کرد و این به معنی آن است که این تحول، نه تغییری جزئی و قابل چشم چوشی که به سبب گره خوردن با مبانی اصیل مائویسم درخور توجه و تأمل جدی بود.
از سوی دیگر اقتصاد کاپیتالیستی هم در سال های اخیر دچار بحران های پی در پی شد و این بحران ها ورود دولت به حوزه اقتصاد را در پی داشت. همان زمان رهبر حزب محافظه کار انگلیس رسما اعتراف کرد:«اقدام دولت در وارد کردن چندین میلیارد پوند به بانک های این کشور اقدامی لازم اما دردآور است.»
اگر از کارآمدی مادی الگوهای رایج جهانی بگذریم، باید بپرسیم زیست جهان غربی چقدر سعادت و آسایش را برای انسان غربی به ارمغان آورده است و حاصل آن اصول اقتصادی که مبتنی بر نفی فردی و آزادی حداکثری و نیز رقابت شکل گرفت اکنون چیست؟
پروفسور روژه گارودی در کتاب سرگذشت قرن بیستم می نویسد:«آن روزی که جوانان فرانسه در خیابان ها ریختند و هر چیز را آتش زدند، ما متوجه شدیم با نسلی روبرو هستیم که زندگی مدل غربی قانعشان نکرده است؛ چون در نظام حکومتی، ایمان و معنویت مورد غفلت قرار گرفته.»
روژه گارودی ادامه می دهد:«وقتی زندگی مدل غربی شکست خورد، دیگر انقلابی بودن این نیست که مشکلات اقتصادی این نظام را رفع کنیم، بلکه انقلابی بودن آن است که نظام تازه ای را جانشین مدل غربی بسازیم، مدلی که انسان را از وضع موجودِ حاکم بر جهان غرب نجات دهد... بزرگ ترین درسی که در پایان قرن بیستم می توان فراگرفت آن است که هیچ علمی و هیچ سیاستی قادر نیست ما را از چنگال نابودی رهایی بخشد مگر آن که دست به دامان بُعد الهی و متعالی انسان شویم تا اندیشه های ما با حقیقت وجودی خدای متعال سازگار شود.»
ج) جایگاه قدسی انقلاب اسلامی
اگر فوکویاما در کتاب "پایان تاریخ" خود تصریح می کرد که انسان از خدامحوری به خودمحوری رسید و در پایان تاریخ ایدئولوژی لیبرالیسم موفق شده است نگاه خدامحوری را از زندگی بشر حذف کند، اگر زندگی انسان عصر مدرن و فرامدرن مبتنی بر عقل خودبنیاد بشری کلید خورد و انسان محور هستی قرار گرفت تا به جای چیستی از چگونگی سوال کند، انقلاب اسلامی رجعتی دوباره را رقم زد به تعالیم الهی و وحیانی و انسان گسیخته از ماوراءالطبیعه را به منزل نخست بازگرداند. این جنس زیستن پرسش های خود را دارد و الگوهای خود را می طلبد. در سایه تبیین این الگوهاست که حرکت به سمت رستگاری بشری ممکن است.
*الزامات تئوریک الگو ارائه کردن و الگو شدن
توجه به تفاوت انسانِ انقلاب اسلامی و انسانِ غربی و نیز توجه به ضرورت ملازم بودن عدالت و پیشرفت از بدیهی ترین الزامات تئوریک ارائه الگو و الگو شدن است.
الف) تاثیر تفاوت مبانی معرفتی در ارائه الگو
رهبر انقلاب در اردیبهشت ماه 1388 ضمن تاکید بر اینکه "مبانی معرفتی در نوع پیشرفت مطلوب یا نامطلوب تأثیر دارد"، فرمودند:«هر جامعه و هر ملتی، مبانی معرفتی، مبانی فلسفی و مبانی اخلاقی ای دارد که آن مبانی تعیین کننده است و به ما می گوید چه نوع پیشرفتی مطلوب است، چه نوع پیشرفتی نامطلوب است. آن کسی که ناشیانه و نابخردانه، یک روزی شعار داد و فریاد کشید که باید برویم سرتاپا فرنگی بشویم و اروپائی بشویم، او توجه نکرد که اروپا یک سابقه و فرهنگ و مبانی معرفتی ای دارد که پیشرفت اروپا، بر اساس آن مبانی معرفتی است؛ ممکن است آن مبانی بعضا مورد قبول ما نباشد و آنها را تخطئه کنیم و غلط بدانیم. ما مبانی معرفتی و اخلاقی خودمان را داریم. اروپا در دوران قرون وسطی، سابقه تاریخی مبارزات کلیسا با دانش را دارد؛ انگیزه های عکس العملی و واکنشی رنسانس علمی اروپا در مقابل آن گذشته را نباید از نظر دور داشت. تأثیر مبانی معرفتی و مبانی فلسفی و مبانی اخلاقی بر نوع پیشرفتی که او می خواهد انتخاب کند، یک تأثیر فوق العاده است. مبانی معرفتی ما به ما می گوید این پیشرفت مشروع است یا نامشروع؛ مطلوب است یا نامطلوب؛ عادلانه است یا غیرعادلانه.»
ب) ملازم بودن عدالت و پیشرفت
از جمله مسائلی که رهبر انقلاب از همان آغاز نامگذاری دهه عدالت و پیشرفت مورد توجه قرار دادند، ملازم بودن عدالت و پیشرفت بوده و هست.
ایشان در اردیبهشت ماه 88 تصریح کردند:«ما گفتیم پیشرفت و عدالت؛ این خیلی معنادار است. فرض بفرمائید یکی از شاخصهای مهم، افزایش درآمد ناخالص ملی در کشورهاست. فلان کشور درآمد ناخالص ملی اش، مثلاً چندین هزار میلیارد است، فلان کشور یک دهم اوست؛ پس آن کشور اولی پیشرفته است! این منطق، منطق درستی نیست. افزایش درآمد ناخالص ملی - یعنی درآمد عمومی یک کشور - به تنهائی نمیتواند نشانه ی پیشرفت باشد؛ باید دید این درآمد چگونه تقسیم میشود. اگر درآمد ملی بسیار بالاست، اما توی همین کشور آدمهائی شب توی خیابان میخوابند و با گرمای چهل و دو درجه ی هوا عده ی زیادیشان میمیرند، این پیشرفت نیست. شما ببینید توی خبرها: در فلان شهر معروف بزرگ غربی - مثلاً در آمریکا یا جای دیگر - حرارت هوا به چهل و دو درجه رسید و فلان تعداد آدم مردند! چرا با چهل و دو درجه حرارت بمیرند؟ این معنایش این است که اینها سرپناه و جا ندارند. اگر در جامعه ای، انسانهائی وجود دارند که بی سرپناه زندگی میکنند یا باید چهارده ساعت در روز کار کنند تا نان بخور و نمیر پیدا کنند، درآمد ناخالص ملی ده برابر اینی هم که امروز هست باشد، این پیشرفت نیست. در منطق اسلامی این پیشرفت نیست. بنابراین پسوند عدالت اینقدر اهمیت دارد.»
رهبر انقلاب همچنین ادامه دادند:«البته درباره ی پسوند عدالت حرفهای بیشتری هست. اساس نگاه اسلامی به پیشرفت، بر پایه ی این نگاه به انسان است: اسلام انسان را یک موجود دوساحتی میداند؛ دارای دنیا و آخرت؛ این پایه ی همه ی مطالبی است که در باب پیشرفت باید در نظر گرفته بشود؛ شاخص عمده این است؛ فارقِ عمده این است. اگر یک تمدنی، یک فرهنگی و یک آئینی، انسان را تک ساحتی دانست و خوشبختی انسان را فقط در زندگی مادیِ دنیائی به حساب آورد، طبعاً پیشرفت در منطق او، با پیشرفت در منطق اسلام - که انسان را دو ساحتی میداند - بکلی متفاوت خواهد بود. کشور ما و جامعه ی اسلامی آن وقتی پیشرفته است که نه فقط دنیای مردم را آباد کند، بلکه آخرت مردم را هم آباد کند. پیغمبران این را میخواهند: دنیا و آخرت. نه دنیای انسان باید مغفول عنه واقع بشود به توهم دنبالگیری از آخرت، نه آخرت باید مغفول عنه واقع بشود بخاطر دنبالگیری از دنیا. این بسیار نکته ی مهمی است. اساس، این است. آن پیشرفتی که در جامعه ی اسلامی مورد نظر است، اینچنین پیشرفتی است.»
*الزامات عملی الگو ارائه کردن و الگو شدن الف) تبدیل شدن به گفتمان ملی
اینکه نام دهه می بایست به گفتمانی ملی تبدیل شود از تاکیدات جدی مقام معظم رهبری بوده است. ایشان در خرداد ماه 1388 تصریح کردند:«اعلام کرده ایم که این دهه، دهه ی پیشرفت و عدالت باشد. البته با گفتن و با اعلام کردن، نه پیشرفت حاصل میشود و نه عدالت؛ اما با تبیین کردن، تکرار کردن و همت ها و عزم ها را راسخ کردن، هم پیشرفت حاصل میشود و هم عدالت. ما میخواهیم مسئله ی پیشرفت و عدالت، در دهه ی چهارم به یک گفتمان ملی تبدیل بشود. همه باید آن را بخواهیم؛ تا نخواهیم، طراحی و برنامه ریزی و عملیات تحقق پیدا نخواهد کرد و به هدف هم نخواهیم رسید؛ باید تبیین بشود.»
ب) درک اهمیت و مبارزه تلقی کردن جهاد اقتصادی
در نگاه مقام معظه رهبری جهاد اقتصادی در امتداد همان جهاد نظامی در دفاع مقدس است و این هر دو را می بایست به منزله رویارویایی با دشمن دانست. ایشان فرمودند:«اگر یک روز مردم این منطقه و مردم بخشهای مختلف کشور در مقابل زورگوئی و پرروئی و زیاده طلبی دولتهای غارتگر و متجاوز، آنجور باید می ایستادند، امروز در مقابل آن قدرتها شکل ایستادگی پیچیده تر است، حساس تر است، متنوع تر است؛ احتیاج دارد به یک مجاهدت پیچیده و عمیق. رهبر انقلاب همچنین جهاد اقتصادی را مبارزه اقتصادی معنا کردند تا اهمیت استفاده از واژه "جهاد" بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته باشد.
رهبر انقلاب برای آنکه برخی تلاش اقتصادی را دست کم نگیرند، فرمودند:«یک انحراف دیگر هم این است که انسان در زندگی شخصی خود، مواهب حیات و نیازهای مادی را دست کم بگیرد و مورد بی اعتنائی قرار بدهد؛ این هم در اسلام گفته نشده، خواسته نشده؛ بلکه عکسش خواسته شده: "لیس منا من ترک اخرته لدنیاه و لا من ترک دنیاه لاخرته". اگر آخرت را به خاطر دنیا ترک کردید در این امتحان مردودید؛ اگر دنیا را هم به خاطر آخرت ترک کردید در این امتحان مردوید. این خیلی مهم است. امیرالمؤمنین به کسی برخورد کرد که زن و زندگی و خانه و همه چیز را کنار گذاشته بود و به عبادت پرداخته بود؛ فرمود: "یا عدی نفسه"، ای دشمن کوچک خویشتن! با خودت داری دشمنی میکنی؛ خدا این را از تو نخواسته. "قل من حرم زینة الله التی أخرج لعباده و الطیبات من الرزق." این هم این مطلب است. بنابراین تعادل دنیا و آخرت و نگاه به دنیا و آخرت - هم در برنامه ریزی، هم در عمل شخصی و هم در اداره ی کشور - لازم است. این هم یک شاخص عمده ی پیشرفت است.»
ج) لزوم تئوری پردازی و تبیین نقشه راه
چنانکه گفته شد این را باید در نظر بگیریم که در رسیدن به الگو نیازمند تعریف بومی خود هستیم. جهاد و جنگ بدون داشتن نقشه منطقه جنگی و جهاد اقتصادی بدون داشتن نقشه راه ممکن نیست. این اساتید اقتصاد و صاحب نظرانند که اکنون می بایست در راستای تکمیل الگویی مبتنی بر باورهای اسلامی تلاش کنند.
رهبر انقلاب در خرداد ماه 88 تصریح کردند:«باید دقت کرد، باید تعقیب کرد، باید تحقیق کرد. صاحبان فکر در دانشگاهها بنشینند و روی این مسائل مطالعه کنند؛ تبیین علمی بشود؛ مدل سازی علمی بشود تا بتوانیم این را به برنامه تبدیل کنیم و بیندازیم در میدان اجرا تا در پایان ده سال، ملت احساس کنند که پیشرفت حقیقی پیدا کردند.»
این یک واقعیت است که مثلا در حوزه بانکداری اسلامی الگوی کنونی ما الگوی کاملی نیست. معضل مطالبات معوقه و سود دیرکرد همچنان مسئله نظام بانکی ماست. توجه دولت دهم در سال جاری به عنوان گام بعدی اجرای طرح تحول اقتصادی به بانکداری نیز معطوف خواهد شد. برای جهاد اقتصادی این نخبگانند که می بایست خلأها را بسنجند و در زمینه های این چنینی راهکار ارائه کنند.
د) فرهنگ سازی و اطلاع رسانی به مردم
هم در زمینه فرهنگ سازی و هم در زمینه اطلاع رسانی به مردم برای نقش آفرینی در حوزه اقتصاد نیازمند برنامه ریزی و توجه مسئولین هستیم. در مواردی چون اصلاح الگوی مصرف یا حتی تبیین ضرورت سهمیه بندی بنزین یا اجرا کردن قانون هدفمند کردنی یارانه ها در میان گذاشتن مسائل با مردم و تلاش برای فرهنگ سازی راهگشا بود.
رهبر انقلاب در آغاز سال جاری خود نکاتی اقتصادی درخصوص جایگاه کشور را بیان کردند و توضیح دادند که این ها را مردم باید بدانند و مسئولان باید اینها را به مردم بگویند. ایشان تصریح کردند:«مردم باید اینها را بدانند. من به مسئولان کشور توصیه میکنم که در زمینه ی اهمیت ارتقاء سهم بهره وری در رشد اقتصادی کشور با مردم حرف بزنند؛ بگویند ارتقاء سهم بهره وری در رشد اقتصادی کشور و همچنین کاهش فاصله درآمدی دهکهای بالا و پائین جامعه - این شکاف درآمدها، شکاف اقتصادی بین بخشهای مختلف جامعه - چقدر اهمیت دارد. این فاصله ها و شکافها مطلوب ما نیست؛ اسلام این را نمی پسندد. تا حدی که در برنامه ی پنجم تعیین شده است، باید تلاش کنند این کارها انجام بگیرد.»
اطلاع رسانی به مردم برای نقش آفرینی مطلب در اقتصاد نیز اهمیت دارد. رهبر انقلاب در این خصوص فرمودند:«مشارکت مستقیم مردم در امر اقتصاد، لازم است. این نیازمند توانمند شدن است، نیازمند اطلاعات لازم است؛ که اینها را باید مسئولین در اختیار مردم بگذارند و امیدواریم ان شاءاللَّه این روند روزبه روز توسعه پیدا کند. البته رسانه ها نقش دارند، رادیو و تلویزیون نقش دارند، میتوانند مردم را آگاه کنند؛ دولت هم باید فعال برخورد کند و بتوانند ان شاءاللَّه مسئله ی اقتصادی را پیش ببرند.»
