از رسالت های نماز جمعه، نشر و گسترش مایه های تقوا در جامعه است و این رسالت خطیر تا حدود زیادی بر عهده خطیب جمعه می باشد.
خطیب جمعه بعد از حمد الهی و درود و تکریم نسبت به پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام نخستین سخنی را که با مردم در میان می گذارد، دعوت آنان به تقوا است.
او خطبه ها را با آهنگ توصیه به تقوا آغاز می کند و این آهنگ گوش نواز، باید از آغاز تا پایان خطبه مترنم باشد.
رهبر فرزانه انقلاب، حضرت آیة الله خامنه ای، در فرازی از سخنان خود ائمه جمعه کشور را مورد خطاب قرار می دهند و می فرمایند:
«به نظر من یکی از مشکل ترین کارهایی که به عهده ما ائمه جمعه گذاشته شده، امر به تقواست که از همه کارها سخت تر همین است. امر به تقوا برای کسی که خودش در آن حدی از تقوا نباشد که بخواهد مردم را امر به تقوا کند، خیلی کار سختی است؛ یعنی انسان وقتی می خواهد امر به تقوا کند، ناگهان ببیند مصداق آیه شریفه «أَ تَأْمُرُونَ النّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ» قرار گرفته؛ لذا یکی از سخت ترین کارها امر به تقواست.»
تقوا از چنان اهمیتی برخوردار است که امام جمعه در خطبه های نماز جمعه، باید مردم را به رعایت تقوا دعوت کند.
امام صادق علیه السلام فرمود: «یَخْطُبُ یَعْنِی إِمَامَ الْجُمُعَةِ وَ هُوَ قَائِمٌ یَحْمَدُ اللَّهَ وَ یُثْنِی عَلَیْهِ ثُمَّ یُوصِی بِتَقْوَی اللَّهِ؛ امام جمعه در حالی که ایستاده است خطبه می خواند. نخست حمد و ثنای الهی را ایراد می کند و سپس نمازگزاران را به پروا پیشگی و تقوا توصیه می نماید.»
فقهای عظام توصیه به تقوا را در یک یا هر دو خطبه واجب دانسته اند و خطیب جمعه باید بعد از حمد و ثنای الهی و درود و سلام به پیشگاه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و اهل بیت آن حضرت علیهم السلام ، مردم را به تقوا سفارش کند و از آنان بخواهد که امور مربوط به تقوا را رعایت کنند.
امام خمینی رحمه الله در کتاب تحریر الوسیله، جلد اول، آنجا که پیرامون «شرایط نماز جمعه» سخن می گوید، در مسئله هفت می فرماید: «یَجِبُ فِی کُلٍّ مِنَ الْخُطْبَتَیْنٍ التَّحْمِیدُ... وَ الصَّلَاةُ عَلَی النَّبِیِّ... وَ الاِیصَاءُ بِتَقْوَی اللَّهِ تَعَالَی فِی الْاُولَی عَلَی الْاَقْوَی وَ فِی الثَّانِیَةِ عَلَی الْاَحْوَطِ؛ بر خطیب جمعه واجب است در هر دو خطبه، حمد خدای متعال را به جا آورد... و بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله درود بفرستد... و همچنین در خطبه اول بنا بر اقوی و در خطبه دوم بنا بر احوط مردم را به تقوای الهی توصیه کند.»
توصیه به تقوا به عنوان یک واجب در خطبه های نماز جمعه، دلیلی بر عظمت و جایگاه والای تقواست که اسلام برای پرواپیشگی و خویشتن بانی قائل است. هر یک از عبادات از جایگاه ویژه ای در معارف اسلامی برخوردار است.
امّا با همه اهمیتی که این عبادات دارد، هیچ فقیهی فتوا به وجوب یا استحباب خاص نسبت به توصیه به نماز، روزه، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، زکات و... در خطبه های نماز جمعه که همایش هفتگی مسلمانان است، نداده است؛ در حالی که توصیه به تقوا را در یک خطبه یا هر دو خطبه واجب دانسته اند. سرّش در بیان امام متقیان علیه السلام آمده است که تقوا و پروا پیشگی، رئیس اخلاق [و ریشه آنها] است: «التُّقَی رَئِیسُ الْأَخْلَاقِ.»
