خروج از زندگی متعادل، نتایج مخرب و زیان باری دارد که به مهم ترین آنها اشاره می کنیم:
1 انحراف: یکی از آثار حتمی عدم اعتدال، انحراف از جاده مستقیم است. امیرالمؤمنین(ع) می فرماید: (من ترک القصد جار؛21 کسی که میانه روی را ترک کند، از راه حق منحرف خواهد شد). آن حضرت در جایی دیگر، انحراف به چپ و راست (افراط و تفریط) را منشأ گمراهی، و جاده حق را راه مستقیم معرفی نموده است. 22
اگر به انحرافات عقیدتی که امروزه در جوامع مختلف بروز و ظهور کرده نظری بیفکنیم، در می یابیم که عامل اصلی این انحرافات، افراط یا تفریط بوده است. آنان که درباره امام علی(ع) راه اعتدال را پیموده و به افراط کشیده شدند، در صف غلات و علی اللهی ها در آمدت که امامان از آنها بیزاری جسته و ایشان را مورد لعن قرار داده اند. آن حضرت در همین زمینه می فرماید: به زودی دو طایفه در باره من هلاک خواهند شد: یکی، دوستی که در دوستی افراط کند به طوری که محبت بی اندازه، او را به غیر حق بکشاند و دیگر، دشمنی که از حد تجاوز کرده و دشمنی بی اندازه، او را به غیر حق سوق دهد. و بهترین مردم در باره من، گروه میانه رو می باشند؛ پس همراه این گروه باشید23.
قبل از آن نیز رسول اکرم(ص) از افراط و تفریط درباره امام علی(ع) خبر داده و او را به عیسی بن مریم تشبیه کرده بود24.
گروهی بر اثر تفریط، آن چنان با حضرت علی(ع) دشمنی کردند که او را کافر خواندند و جنگ با ایشان را واجب دانستند؛ مثل خوارج که جنگ نهروان را به راه انداختند. امیرمؤمنان علی(ع) با هر دو دسته یعنی (غلات) و (خوارج) شدیداً برخورد کرد.
2 حسرت و پشیمانی: یکی از آثار عدم اعتدال، حسرت و پشیمانی است. امیرالمؤمنین(ع) می فرماید: (ایاکم و التفریط فتقع الحسرة حین لا تنفع الحسرة، 25 زنهار، از کوتاهی کردن، زیرا کوتاهی کردن، حسرت به بار می آورد؛ زمانی که دیگر حسرت سودی ندارد.)
قرآن مجید از این حسرت چنین خبر می دهد: (ان تقول نفس یا حسرتی علی ما فرطت فی جنب الله؛26 روز قیامت گفته می شود افسوس بر من از تفریط و کوتاهی هایی که در اطاعت فرمان خدا کردم.)
همچنین امام علی(ع) می فرماید: تندروی بی ج، نوعی از دیوانگی است، زیرا صاحبش پشیمان می شود و اگر پشیمان نشود، معلوم می شود که جنون او ریشه دار است. 27
3 ملامت: از عواقب عدم تعادل، مورد سرزنش قرار گرفتن است. امیرالمؤمنین(ع) می فرماید: (احذروا التفریط فانه یوجب الملامة؛28 از کوتاهی کردن بپرهیزید که مورد سرزنش قرار خواهید گرفت.)
4 قبول نشدن دعا: عدم استجابت دع، علل مختلفی دارد که یکی از آنه، رعایت نکردن میانه روی است. امام صادق(ع) یکی از چهار گروهی را که دعایشان مستجاب نمی شود فقیری می داند که مالی داشته و آن را تلف کرده است و از خداوند طلب روزی می کند؛ خداوند در جواب چنین شخصی می فرماید: آیا تو را به میانه روی و اعتدال، امر نکرده ام؟29
5 فقر: فقر و نیازمندی، از جمله آثار خروج از اعتدال است، زیرا کسی که از مرز اعتدال پا فراتر گذارد فاقد تدبیر و دوراندیشی است و از اداره زندگی و امرار معاش عاجز می ماند. امام علی(ع) می فرماید: (الاقتصاد ینمی القلیل و الاسراف یفنی الجزیل؛30 میانه روی، کم را زیاد می کند و اسراف، زیاد را از بین می برد.)
6 هلاکت: یکی دیگر از آثار خروج از اعتدال، هلاکت و عذاب اخروی است. قرآن مجید می فرماید: هر کس را که زیاده روی کند و به آیات خدا ایمان نیاورد، مجازات می کنیم و عذاب آخرت سنگین تر و پاینده تر است. 31
7 عذاب الهی: عاقبت و سرانجام کسانی که از مرز اعتدال خارج شده و به دام اسراف گرفتار شده اند چیزی جز ورود به جهنم نخواهد بود. قرآن مجید می فرماید: (ان ّ المسرفین هم اصحاب النار؛32 اسراف کنندگان، اهل جهنم هستند.)
پی نوشت ها 21 نهج البلاغه فیض الاسلام، نامه 31.
22 همان، خطبه 16.
23 همان، خطبه 27.
24 بحار الانوار، ج 35، ص 319.
25 همان، ج 10، ص 95.
26 زمر(39) آیه 56.
27 نهج البلاغه فیض الاسلام، قصار 247.
28 غرر الحکم و درر الکلم، ج 2، ص 271.
29 کافی، ج 4، ص 56.
30 غرر الحکم و درر الکلم، ج 1، ص 92.
31 طه (20) آیه 127.
32 غافر(40) آیه 43.
