هشت نکته درباره ی روند نام گذاری سال ها در «دهه عدالت و پیشرفت»؛ سال های 1387 تا 1391 چهار سال از طرح موضوع عدالت و پیشرفت به عنوان گفتمان دهه ی چهارم انقلاب اسلامی می گذرد و در سال جدید ملت ایران باید گام جدید و استواری را در راه تحقق عدالت و پیشرفت بردارد. قطعاً نام سال های انتخاب شده برای چهار سال اخیر اقدام های مهم برای تحقق این آرمان هستند و از نوعی ارتباط زنجیره وار با یکدیگر برخوردارند. مروری بر این ارتباط زنجیره وار و نیز ظرافت هایی که رهبری معظم در نام گذاری این چهار سال به آنها دقت داشته اند، می تواند اهمیت و نقش نام گذاری سال ها را در پیشرفت و اعتلای نظام جمهوری اسلامی برای ما روشن تر کند و ما را در پیاده سازی وظایف فردی و اجتماعی خود در این باره موفق بگرداند. جا دارد که برخی زوایای نام گذاری های چهار سال اخیر را اجمالاً مرور کنیم.
1. اولین نکته ، اهمیت «گفتمان سازی» در نگاه رهبر معظم انقلاب است. مهم ترین مطالبات و هشدارهای ایشان همیشه در قالب گفتمان های عمومی و ملی مطرح بوده است؛ مطالباتی همچون «نهضت نرم افزاری»، «عدالت خواهی» و «بصیرت» و نیز هشدارهایی مانند «تهاجم فرهنگی» و «جنگ نرم». اهمیت گفتمان سازی در نگاه ایشان تا حدی است که هدف از تشکیل نشست اندیشه های راهبردی را گفتمان سازی در بین نخبگان عنوان کرده اند. همچنین است مهم ترین اندیشه های انقلاب اسلامی که ایشان در جمع دانشجویان با تأکید مکرر بر نقش و اهمیت دانشجویان در تبدیل مهم ترین اندیشه های انقلاب اسلامی به گفتمان عمومی مطرح کرده اند. از نظر ایشان اگر یک اندیشه به گفتمان عمومی و به یک خواست ملی تبدیل شود، آن گاه است که مقدمات تحقق آن اندیشه فراهم می آید.1 بنابراین اگر یک اندیشه، شعار یا مطالبه را رهبری معظم تکرار و تأکید کنند، در واقع تبدیل شدن آن اندیشه به گفتمان عمومی را دنبال می کنند. یعنی نفْس تبدیل آن شعار و اندیشه به یک گفتمان عمومی برای ایشان مهم است.
تفاوت دیگری که در مفهوم جهاد اقتصادی نسبت به نام سال های دیگر به چشم می خورد، ورود متغیر فعالیت و جهت گیری دشمنان به معادله ی نام گذاری ها است. در این سال رهبر انقلاب به دلیل تمرکز دشمن در مواجهه با جمهوری اسلامی در حوزه ی اقتصاد و فشارهای اقتصادی از قبیل تحریم ها، نام گذاری را در حوزه ی اقتصادی اعلام کردند.
2. از مهم ترین گفتمان های مطرح شده ی رهبر معظم انقلاب اسلامی، موضوع «الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت» است. سابقه ی طرح کلیات این مسئله در اندیشه ی رهبری را می توان از همان ابتدای زعامت ایشان ردیابی کرد، اما طرح جدی و تفصیلی این اندیشه در این دوره، به سخنرانی ایشان در جمع دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد در اردیبهشت 1386 بازمی گردد. رهبر انقلاب در این بیانات ضرورت دستیابی به یک الگوی بومی برای پیشرفت کشور را تشریح کردند و با نقد ادبیات فعلی توسعه، شاخصه های رایج توسعه ی غربی -مثلاً تولید ناخالص ملی- را برای تحقق پیشرفت مورد نیاز کشورمان ناکافی دانستند. از آن تاریخ به بعد، الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت به عنوان یکی از مهم ترین مطالبات ایشان از کارگزاران نظام اسلامی و هم به عنوان یکی از جدی ترین گفتمان های ایشان مطرح بوده است. طرح این گفتمان درست یک سال پیش از طرح موضوع دهه ی عدالت و پیشرفت -که از جدی ترین و پیچیده ترین مسائل الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است- نکته ی دیگری است که باید به آن توجه ویژه داشت.
3. طرح گفتمان دهه ی عدالت و پیشرفت درست یک سال پیش از آغاز دهه ی چهارم انقلاب اسلامی و در ابتدای سی امین سالگرد پیروزی انقلاب صورت گرفت. ایشان در پیام نوروزی خود به ملت ایران سه دهه ی گذشته ی انقلاب اسلامی را سال های جبران عقب ماندگی های باقی مانده از دوران طاغوت برای ملت ایران دانستند. سپس برای ده سال دهه ی چهارم انقلاب، دو شاخص عمده ی «پیشرفت» و «عدالت» را خطوط اصلی حرکت ملت ایران برشمردند.
در واقع سال 1387 را باید سال زمینه سازی گفتمانی برای ورود به دهه ی عدالت و پیشرفت دانست، زیرا رهبر انقلاب در طول این سال و به مناسبت های مختلفی همچون دیدارهای ماه رمضان یا در دانشگاه علم و صنعت و در دیدار با دانشجویان این دانشگاه، به تبیین این دو خط اصلی شاخص های حرکت ملت ایران در دهه ی آینده اشاره نمودند و پیش از آغاز این دهه - یعنی سال 1388 - افکار عمومی جامعه را به انحاء مختلفی برای ورود به این دهه آماده کردند.
4. نکته ی مهم دیگر، ارتباط نام سال 1387 با دهه ی چهارم انقلاب اسلامی است. همان گونه که گفته شد، رهبر انقلاب در پیام و بیانات نوروزی خود در سال 87، سه دهه ی گذشته ی انقلاب اسلامی را سال های جبران عقب ماندگی های باقی مانده از دوران طاغوت خواندند، اما از سوی دیگر سال 1388 را نیز آغاز دهه ی عدالت و پیشرفت خواندند. بنابراین علاوه بر زمینه سازی گفتمانی که برای ورود به دهه ی عدالت و پیشرفت لازم بود، زمینه سازی عینی و فیزیکی برای ورود کشور به دهه ی عدالت و پیشرفت نیز ضرورت داشت.
با این وصف می توان نگرش بهتری به فلسفه ی نام گذاری سال 1387 به عنوان سال «نوآوری و شکوفایی» پیدا کرد. این سال را باید سال تأمین حد نصاب ها و زیرساخت های لازم برای ورود به دهه ی عدالت و پیشرفت دانست. این برداشت زمانی تقویت می شود که به یاد بیاوریم رهبر معظم در بیانات نوروزی خود در سال 1388 در حرم مطهر رضوی سلام الله علیه ضمن اعلام رضایت از عملکرد و کارنامه ی ملت ایران نسبت به نام سال نوآوری و شکوفایی، فهرست مستوفایی از آمادگی های ملت ایران و زیرساخت های کشور را بیان نمودند؛ آمادگی هایی که در ملت ما توانایی ورود قدرتمند به دهه ی چهارم انقلاب را ایجاد می کند. ایشان همچنین دستیابی به الگویی را که تضمین کننده ی تحقق هم زمان عدالت و پیشرفت باشد، مصداق بارز نوآوری دانستند که نخبگان ما در این سال باید برای آن فکری می کردند.
5. سال 1388 اولین سال دهه ی عدالت و پیشرفت بود و به قول رهبر انقلاب: این سال سالی است که ملت ما باید خود را برای یک «حرکت جهشی در طریق عدالت و پیشرفت» مهیا می کرد. بررسی علت نام گذاری این سال به نام «اصلاح الگوی مصرف» نیز نکاتی با خود به همراه دارد. آن چه از بیانات ایشان در آغاز این سال می توان فهمید، این است که اولاً از نظر ایشان مسئله ی اصلاح الگوی مصرف «یک اقدام اساسی در زمینه ی همین پیشرفت و عدالت» است که ملت ما در سال 88 باید وجهه ی همت خود قرار می داد.
دوم این که به گفته ی ایشان: «ما باید از منابع کشورمان به بهترین وجهی استفاده نماییم.» در حقیقت اگر استفاده از منابع کشور را یکی از پایه های پیشرفت بدانیم، این پیشرفت باید بهینه باشد، زیرا «یک نسبتی باید در جامعه میان تولید و مصرف وجود داشته باشد؛ یک نسبت شایسته ای به سود تولید. یعنی تولید جامعه همیشه باید بر مصرف جامعه افزایش داشته باشد. جامعه از تولید موجود کشور استفاده کند. آن چه که زیادی هست، صَرف اعتلای کشور شود. امروز در کشور ما این جوری نیست.»
سوم این که با اسراف و ولنگاری در مصرف کار به جایی می رسد که «شکاف بین فقرا و اغنیاء زیاد می شود، عده ای در حسرت اوّلیات زندگی می مانند و عده ای با ولخرجی و ولنگاری در مصرف، منابع را هرز و به هدر می دهند» و این علاوه بر ممانعت از پیشرفت، مانع تحقق عدالت در جامعه نیز هست.
6. نام گذاری دو سال پیش از سال 1389، با نوعی نگرش نسبت به رفع کمبودها و نقاط ضعف همراه بود. ملت ایران در سال نوآوری و شکوفایی باید کارهای نیمه کاره و ناتمام خود را به پایان می رساند. در سال اصلاح الگوی مصرف نیز ملت باید یکی از بزرگ ترین ضعف هایی که آینده اش را تهدید می کرد، کنار می گذاشت. در سال 89 رهبر انقلاب ابتدا تأکید کردند که نام سال های انتخاب شده موقتی و محدود به یک سال نیست و باید در همه ی سال های پیش رو ادامه یابد. نکته ی مهم تر نیز آن است که ایشان با مرور دوباره بر آمادگی ها و ظرفیت های ملت ایران برای ورود به دهه ی عدالت و پیشرفت و با انتخاب نام «کار مضاعف و همت مضاعف» بر نکته ای تأکید کردند که مبتنی بر نقاط ضعف نبود و نگاه رو به جلو و فعالانه ی آن بیشتر جلب نظر می کرد.
رهبر معظم انقلاب در پیام نوروزی خود، آن چه را که ملت ایران تاکنون انجام داده، در قیاس با ظرفیت های عظیم ملت ما ناچیز برشمردند و از همه خواستند که تلاش خویش را برای ادامه ی حرکت ملت ایران افزایش دهند. در حقیقت «اصلاح الگوی مصرف» و «همت مضاعف و کار مضاعف» هر دو با نگاهی آینده نگر انتخاب شده اند، منتها یکی با نگاه به رفع نقاط ضعف و دیگری با نگاه تقویت نقاط قوت ملت ایران در حرکتی رو به جلو. رهبر انقلاب با این نام گذاری از ملت ایران خواستند که «مردم عزیزمان بتوانند با گام های بلندتر، با همت بلندتر، با کار بیشتر و متراکم تر، راه های نرفته ای را بپیمایند و به هدف های بزرگ خود ان شاءاللَّه نزدیک تر شوند.»
7. سال جهاد اقتصادی را باید ادامه ی همان سال کار و همت مضاعف دانست، زیرا همت و کار مضاعف دقیقاً در فرهنگ دینی ما ویژگی های کار و روحیه ی جهادی است. رهبری معظم نیز در بیانات نوروزی خود عرصه ی همت مضاعف و کار مضاعف را مستمر دانستند، منتها در نام گذاری سال جهاد اقتصادی چند متغیر به معادله ی نام گذاری ها اضافه شده اند. اولاً تفاوت جهاد با کار مضاعف و همت مضاعف در این است که مفهوم معنویت و نیت الهی در جهاد اقتصادی مندرج است. در حالی که همت مضاعف و کار مضاعف می تواند ویژگی هر انسانی ولو با جهت گیری غیر دینی قرار بگیرد.
«اصلاح الگوی مصرف» و «همت مضاعف و کار مضاعف» هر دو با نگاهی آینده نگر انتخاب شده اند، منتها یکی با نگاه به رفع نقاط ضعف و دیگری با نگاه تقویت نقاط قوت ملت ایران در حرکتی رو به جلو. رهبر انقلاب با این نام گذاری از ملت ایران خواستند که «با گام های بلندتر، با همت بلندتر، با کار بیشتر و متراکم تر، راه های نرفته ای را بپیمایند.»
تفاوت دیگری که در مفهوم جهاد اقتصادی نسبت به نام سال های دیگر به چشم می خورد، ورود متغیر فعالیت و جهت گیری دشمنان به معادله ی نام گذاری ها است. در این سال رهبر انقلاب با عنایت به این که مسائل مختلفی برای کشور اولویت دارند، به دلیل تمرکز دشمن در مواجهه با جمهوری اسلامی در حوزه ی اقتصاد و فشارهای اقتصادی از قبیل تحریم ها، نام گذاری را در حوزه ی اقتصادی اعلام کردند. متغیر سوم نیز فراتر رفتن افق نام گذاری ها از عرصه ی ملی است.
اما همان گونه که می دانیم، ابتدای سال 1390 هم زمان بود با اوج گیری بیداری اسلامی در خاورمیانه و چنان که بسیاری اذعان کرده و رهبر انقلاب نیز تصریح فرموده اند، الهام بخشی انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی یکی از مؤثرترین عوامل شکل گیری این انقلاب ها در منطقه بوده است. یکی از مهم ترین عرصه های تلاش جبهه ی استکبار از همان ابتدای شکل گیری انقلاب های منطقه، به موازات تلاش برای جلوگیری از سقوط دیکتاتورها، ارائه ی الگوهای سکولار و غیر دینی برای انحراف این انقلاب ها از اسلام بوده است. از این رو رهبر انقلاب مکرراً بر حفظ و تقویت الهام بخشی و الگوسازی جمهوری اسلامی ایران برای مردم منطقه تأکید داشته اند و مردم ایران و مسئولان را از اقدامات تضعیف کننده ی این مهم بر حذر داشته و به حساسیت اوضاع و شرایط تاریخی که در آن قرار داریم، توجه داده اند.
رهبر معظم انقلاب در بیانات نوروزی خود در حرم رضوی سلام الله علیه در آغاز سال 1390 هدف از نام گذاری سال جهاد اقتصادی را ارائه ی الگویی موفق از پیشرفت و رفاه اقتصادی در سایه ی اسلام به مسلمانان و بشریت اعلام فرمودند. این اعلام هدف هنگامی بیشتر جالب توجه می شود که رهبر انقلاب در همان بیانات نوروزی خود اتفاقات منطقه ی اسلامی را نویدبخش عدالت و پیشرفت برای منطقه دانستند: «انسان احساس می کند که این دهه به توفیق پروردگار برای منطقه هم دهه ی پیشرفت و دهه ی عدالت خواهد بود.»
8. اما برای فهم بهتر ارتباط نام سال «تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه ی ایرانی» با نام گذاری های پیش از آن و همچنین ارتباط آن با دهه ی عدالت و پیشرفت باید به متغیرهای فوق الذکر مجدداً مروری داشته باشیم. اول این که حوادث بیداری اسلامی هنوز به سرانجام لازم خود نرسیده و برخی انقلاب ها به پیروزی نرسیده و بسیاری دیگر نیز در مرحله ی نظام سازی خود به سر می برند. بنابراین مأموریت الگوسازی ما حداقل در عرصه ی اقتصادی که ملموس ترین بخش برای ملت های منطقه است، به پایان نرسیده است. دوم این که امسال نیز مانند سال قبل همچنان درگیری جدی جمهوری اسلامی با دشمن در عرصه ی اقتصادی و تحریم های دشمنان ادامه خواهد داشت. سوم این که به یاد بیاوریم که رهبری معظم در پایان سال های «اصلاح الگوی مصرف» و «همت مضاعف و کار مضاعف» این دو رویکرد را تمام نشده و مستمر دانستند.
در آغاز امسال رهبر معظم انقلاب استمرار جهاد اقتصادی را ضروری دانستند. حتی نام گذاری امسال به نوعی رویکردی تخصصی تر به جهاد اقتصادی است. ایشان در پیام نوروزی خود وظیفه ی دولت را حمایت از تولید داخلی عنوان کردند که این یکی از عرصه های جهاد اقتصادی مورد تصریح ایشان و مطالبه ای است که در سال جهاد اقتصادی بارها از دولت داشته اند. وظیفه ی سرمایه گذاران و کارگران که ایشان آن را اتقان کاری در تولید بیان کرده اند نیز همان مطالبه ی ایشان در سال کار مضاعف و همت مضاعف بوده است. وظیفه ی مردم نیز مصرف کالای داخلی اعلام شده که این نیز دقیقاً از مهم ترین مطالبات ایشان در سال اصلاح الگوی مصرف بوده است، زیرا مصرف کالای داخلی در کنار پرهیز از اسراف و تجمل گرایی یکی از ارکان اصلاح الگوی مصرف است.
بنابراین می توان این گونه جمع بندی کرد که امسال ملت ایران باید وظایف جداگانه ی خود در سه سال اول دهه ی عدالت و پیشرفت را که در هریک از آن سال ها به آنها عمل کرده، در این چهارمین سال دهه ی عدالت و پیشرفت به طور توأم و همزمان با هم پیگیری کند و پیاده نماید.
پی نوشت:
1. سومین نشست اندیشه های راهبردی، 1390/10/14