اگر چه حقیقت بهشت نیز برای ما فعلا قابل درک و حتی تصور نیست، ولی با بهره گرفتن از آیات قرآنی، دورنمائی هر چند ضعیف و ناقص بدست می دهیم.
قرآن می فرماید:
«فلا تعلم نفس مااخفی لهم من قره اعین جزاء بما کانوا یعملون»[1]
یعنی، پاداش اخروی نیکوکاریهای انسان را نمی توان در این دنیا درک کرد، زیرا بهشت ها برای وی مهیا شده است:
«وعد الله المؤمنین و المؤمنات جنات تجری من تحتها الانهار خالدین فیها و مساکن طیبه فی جنات عدن و رضوان من الله اکبر»[2]
خدا، اهل ایمان از زنان و مردان را وعده فرموده است که در بهشت خلد ابدی، که زیر درختانش نهرها جاری است، جای دهد و در عمارات نیکوی بهشت عدن سکونت بخشد و برتر و بزرگتر از هر نعمت، مقام رضا و خشنودی خدا را به آنان کرامت فرماید.
انواع بهشت
قران در آیه شریفه یاد شده سه نوع بهشت را برشمرده است:
1- بهشت 2- بهشت عدن 3- رضوان الله.
البته، این سه نوع، بهشتهای متفاوتی نیست. بلکه، مراتب مختلفی از یک بهشت واحد است و تفاوت این مراتب به حسب اختلاف درجه اهل بهشت و شدت و ضعف ایمان و توحید آنهاست.
لذت های بهشتی
لذت های بهشتی، دو نوع است: روحی و جسمی.
یکی از ویژگی های نعم بهشتی این است که هیچ کس از نعمت های بهشتی وازده و خسته نمی شود. قرآن از دو گونه لذت در بهشت یاد می فرماید:
الف: لذات جسمی مانند میوه های گوناگون، گوشت، آب، شربت، حورالعین و ...
ب: لذت های معنوی که در آیه:
«لایسمعون فیها لغواً و لا تأثیماً الا قیلًا سلاماً سلاماً»[3] و نظایر آن، بدانها اشاره رفته است. این لذتها عبارتست از:
الف- در آنجا اعل بهشت هیچ سخن لغو بیهوده ای نشنوند و هرگز به یکدیگر فتنه و گناهی برنبندند و جز سلام و تحیت و احترام، چیزی نگویند و نشنوند.
ب- آنجا مقام وحدت و یگانگی و تجلی توحید است و دوگانگی و اختلاف در کار نیست. زیرا، دوگانگی و اختلاف، در موطن کثرت است نه در محل تجلی توحید.
|
آن جهان جزباقی و آباد نیست
|
|
زان که ترکیب وی از اضداد نیست
|
|
این تفانی از ضد آید ضد را
|
|
چون نباشد ضد نبود جز بقا
|
|
نفی ضد کرد از بهشت آن بی نظیر
|
|
که نباشد شمس و ضدش زمهریر[4]
|
یعنی، نقص، فسادف اختلاف، تضاد، مرگ و ... درموطن کثرت و عالم اضداد، یعنی دنیا، است و در عالم روحانی و جهان بی رنگی، فساد و تضاد و مرگ و نقص نیست. آنجا بقاست، نور است و تجلی وحدت حق تعالی.[5]
سلام پروردگار
در سوره مبارکه یس لذت معنوی را چنین بیان می فرماید:
«ان اصحاب الجنه الیوم فی شغل فاکهون هم و ازواجهم فی ظلال علی الارائک متکئون لهم فیها فاکهة و لهم ما یدعون سلام قولا من رب رحیم»[6]
اهل بهشت در آن روز خوشند و به وجد و نشاط مشغول هستند، آنان با زنانشان در سایه درختان بهشتی بر تخت ها تکیه کرده اند و برای آنها میوه های گوناگون از هرنوعی که می خواهند آماده است. فرشتگان رحمت بر آنان از خدای مهربان سلام رسانند.
دسترسی و آماده بودن هر نوع میوه ای که اراده کنند و تکیه زدن بر تخت ها لذات جسمانی است، اما بالاتر از آن لذت روح است، یعنی سلام رساندن خدای مهربان به آنها.
این درود را ملائک رحمت الهی از مقام قدس ربوبی برای بندگان مطیع بهشتی می آورند و این از الذ لذات است. این لذات، غیر از لذت حورالعین دیدن و میوه خوردن و مشاهده باغهای زیبای بهشتی و ... است.
مشاهده انوار جمال
از لذات پرارزش دیگر، مشاهده تجلیات اشراقات و انوار جلال و جمال الهی است.
این همان مقدماتی است که ائمه طاهرین در دنیا بدان رسیده بودند چنانکه از مناجات آنها پیداست.
«ولاتحرمنی النظر الی وجهک»[7]
الهی مرا از نظر به رویت محروم مفرما.
«والحقنی بنور عزک الابهج فاکون عارفا»[8]
الهی مرا به نور عزتت، که سرا پا بهجت است برسان، تا تو را بشناسم.
«و انر ابصار قلوبنا بضیاء نظرها الیک حتی تخرق ابصار القلوب حجب النور فتصل الی معدن العظمه و تصیر ارواحنا معلقه بعز قدسک»[9]
خدایا، چشم دل ما را به نوری که بتواند به تو بنگرد منور فرما، تا جائی که حجابهای نور را دریده و به کان عظمت برسد و جانهای ما آنچنان شود که به عزت قدست تعلق یابد و ...
پیام پروردگار
درروایات می خوانیم گاهی از طرف خداوند برای بنده بهشتی اش نامه ای بدین مضمون می آید:
«من الحی الذی لا یموت الی الحی الذی لا یموت»[10]
این که از سوی جناب عز ربوبی نامه ای به بنده اش برسد و سلام حضرتش را در برداشته باشد و با عنوان بالا شروع شود، حاکی از مقام بسیار والائی است و لذتی بالاتر از این تصور نمی شود.
شأن بهشتیان
مسئله مهم دیگری را که از آیه شریف «ان اصحاب الجنه الیوم فی شغل» استفاده می شود این است که در روز قیامت هر کسی درشأن و مقام خودش متوغل است وبسته به این که در دنیا چه کرده است و چه اعمال صالحی را انجام داده و به چه مقامات معنوی رسیده و همتش در سلوک چگونه بوده است، آنجا هم مقام و شأنش عظیم تر خواهد بود.
عامه بهشتیان بندگانی هستند که شأنشان، تنها در این حد است که از نعم مادی بهشت همچون انهار، اشجار، قصرها، حورالعین ها، و ... استفاده کنند. گاه گاهی خدا بدانها سلام رساند و پیام بفرستد. این شأن، شأن عامه مردم است که به بهشت راه می یابند و البته شأن بسیار بزرگی است و تصور لذت آن، ذوق و معرفت می خواهد. با این وصف، این مقام پائین بهشت است.
انغمار در عالم وحدت
دسته دوم از اهل بهشت مقامی بالاتر از این دارند. آنها شأنشان انغمار درعالم وحدت است و کارشان تسبیح و تهلیل و تمحید ذات ربوبی است.
«و قالوا الحمدلله الذی اذهب عنا الحزن ان ربنا لغفور شکور»[11]
واهل بهشت به سپاس آن نعمت های بی حساب زبان به ستایش خدا گشایند و گویند: حمد خدا را که حزن و اندوه ما ببرد. همانا خدای ما بسیار بخشنده و پاداش دهنده سپاس (شکرگزار) است.
در روایات می خوانیم: این ها آنقدر منغمر درعالم وحدت هستند که هیچ توجهی به حورالعین و قصر و نعم مادی ندارند.
دسته سوم از بهشتیان با پیغمبر (ص) و ائمه طاهرین (ع) مأنوس هستند و لذت آنها مجالست با ائمه طاهرین (ع) است (این شاید همان جنات عدن باشد).
«و من یطع الله و الرسول فاولئک مع الذین انعم الله علیهم من النبیین الصدیقین و الشهداء والصالحین و حسن اولئک رفیقاً»[12]
آنانکه خدا و رسول ما را اطاعت کنند، البته با کسانیکه خدا بدانها لطف و عنایت کامل فرموده است، یعنی با پیامبران و صدیقان و شهیدان و نیکوکاران محشور خواهند شد و اینان چقدر نیکو رفیقانی هستند.
مؤانست با رسول خدا (ص) و ائمه هدی (ع) واقعاً نعمت بزرگی است.
رضوان الهی
دسته دیگری از اهل بهشت در مقام بالاتری از این مقام هستند. آنها در جوار الله و رضوان الله اند، یعنی، نزد خدا و هم صحبت حق تعالی هستند. نظر خدا موجب سعه وجودی این ها می شود.
عنایت و لطف حق به این ها باعث خشنودی و سرور این ها می شود، قرآن می فرماید:
«وجوه یومئذ ناضره الی ربها ناظره»[13]
آن روز، رخسار طایفه ای از شادی برافروخته و نورانی است و به چشم قلب جمال حق را مشاهده کنند.
عبارت «الی ربها» جار و مجرور است و تقدمش دلالت بر حصر می کند، یعنی عده ای هستند که کارشان دربهشت تنها مشاهده جمال جمیل حق جل و علا است. آنها تنها به سوی وجه الله نظر دارند و لذتشان دربهشت، مشاهده وجه الله است.
این که در روایات می خوانیم «شهید نظر به وجه خدا دارد» بدان معنا است که شهیدان مصداق آیه شریف هستند که فرموده است:
«یا ایتها النفس المطمئنه ارجعی الی ربک راضیه مرضیه فادخلی فی عبادی و ادخلی جنتی»[14]
در روایت معراج منقول است که رسول خدا (ص) از خداوند سؤال می کند، اینها چه کسانی اند خطاب می شود: المسجونون یعنی، زندان شدگانند.
سپس درباره مسجونون این طور بیان می فرماید:
«الذین سجنوا السنتهم من فضول الکلام و بطونهم من فضول الطعام»
این ها کسانی اند که در دنیا متوغل در مشتیهات نبودند، سخن بسیار نمی گفتند و سخنانی که نتیجه دنیوی داشته باشد و نه نتیجه اخروی بر زبان جاری نمی کردند، در مجلس هائی که بیهوده گوئی می شد، درنگ نمی کردند. هم چنین، بی جهت و بسیار نمی خوابیدند، بسیار نمی خوردندو بی علت استراحت نمی کردند، بلکه کمر همت برای عبادت حق بستند و عمر خود را درراه تحصیل علم و عمل به احکام مقدس شرع به کار بردند، و در مکروهات غوطه ور نشدند و کارهایشان از روی ضرورت و احتیاج بود. یعنی، تعادل داشتند، نه افراط کردند و نه تفریط.
تذکر
عزیزان سوره های آخر قرآن را، که در وصف بهشت و جهنم است، بخوانید. این سوره و آیات شریف حالت خوف و رجاء را در انسا ایجاد می کند و انسان در سیر و سلوک الهی خود باید همواره این دو حالت را حفظ کند و به نفس خود بدبین باشد و از گناهانی که مرتکب شده و یا در آینده با آنها مواجه شود، در هراس باشد و نیز به رحمت واسع خداوند امیدوار باشد.
باید انسان توجه داشته باشد که هرچند گناهانش بزرگ و مکرر باشد، رحمت الهی از آن بزرگ تر و عظیم تر است.
پی نوشت ها:
[3]. سوره واقعه، آیات 24- 25.
[5]. چون خلق و خوی و گوهر جان آدمی از عالم رب است، فطرتاً خواهان وحدت و رجوع به عالم روحانی و بهشت است. اما دنیا، که محل تضاد و تفاسد و تخالف است، بدورنگ زده و پایبند او شده است و بال و پر او را شکسته و از پرواز بسوی موطن اصل اش بازداشته است.
[6]. سوره یس، آیات 55- 58.
[13]. سوره قیامت، آیات 22 و 23.
[14]. سوره فجر، آیات 26 تا 30.