حبّ و بغض، اساس دین‏

در آموزه‏ های دینی، دوستی خدا، پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) و دشمنی با مخالفان آنان، اساس دین شمرده شده است. در روایت است که فضیل بن یسار به امام صادق(ع) عرض کرد که آیا حبّ و بغض از نشانه ‏های ایمان است؟ آن حضرت فرمود:

 «هَلِ الإیمَانُ إلَّا الحُبّ وَ البُغض؛ آیا ایمان چیزی جز دوستی و دشمنی است؟»[1]

در حدیث مشهوری که پایه ‏ها و مبانی مکتب اسلام را معرفی می‏کند، چنین آمده است:

 «قَالَ أبِی‏جَعفَر(ع): بُنِیَ الإسلَامُ عَلَی خَمسٍ: عَلَی الصَّلاة وَ الزَّکَاة وَ الصَّومِ وَ الحَجّ وَ الوَلَایَة وَ لَم یُنَادَ بِشَی‏ءٍ کَمَا نُودِیَ بِالوَلَایَة؛ امام باقر(ع) فرمود: اسلام بر پنج پایه استوار است: نماز، زکات، روزه، حج و ولایت و هیچ چیز مانند ولایت مورد سفارش قرار نگرفته است.»[2]

بر اساس این حدیث شریف، مهم‏ترین اصل از اصول مکتب اسلام «ولایت» است. مبنای اصلی ولایت، محبّت قلبی است که انسان بر اساس آن رفتار و گفتار خود را جهت می‏دهد. بر اهل بصیرت روشن است که محبّت، بدون معرفت حاصل نمی‏شود. بنابراین، آنچه موجب سعادت بشری است، دوستی آگاهانه نسبت به معبود یگانه و بی‏همتاست.

شایان ذکر است که دوستی خداوند با دوستی اولیای خدا و دشمنی با منکران و مشرکان ملازم است؛ یعنی نمی‏توان مدّعی دوستی خدا بود، ولی با دوستان خدا دشمنی ورزید، یا با دشمنان خدا دوستی کرد. قرآن کریم از زبان رسول‏اکرم(ص) می‏فرماید:

«قُلْ إنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللهُ؛ بگو اگر خدا را دوست دارید، پس از من پیروزی کنید، تا خدا شما را دوست بدارد.»[3]

در این آیه نه تنها دوستی پیامبر را شرط دوستی خدا می‏داند، بلکه پیروی از آن حضرت را ملاک صدق دوستی خداوند معرفی می‏کند. بدیهی است که‏ مودّت به اهل‏بیت پیامبر(ع) نیز شاخه دیگری از محبّت الهی است، چنان‏که در آیه ذو القربی بدان توصیه شده است.

با توجّه به نکات ذکر شده، حبّ و بغض که در روایات اسلامی اساس دین و ملاک ایمان دانسته شده است، انگیزه‏ای درونی و صائقه‏ای قلبی است که انسان را در عمل با دوستان خدا همراه می‏سازد و با دشمنان دین به پیکار وا می‏دارد. امام باقر(ع) فرمودند:

 «إذَا أرَدتَ أن تَعلَمَ أنَّ فِیکَ خَیراً فَانظُر إلَی قَلبِکَ فَإن کانَ یُحِبُّ أهلَ طَاعَة اللهِ وَ یُبغِضُ أهلَ مَعصِیَتِهِ فَفِیکَ خَیرٌ وَ اللهُ یُحِبُّکَ وَ إِن کَانَ یُبغِضُ أهلَ طَاعَة اللهِ وَ یُحِبُّ أهلَ مَعصِیَتِهِ فَلَیسَ فِیکَ خَیرٌ وَ اللهُ یُبغِضُکَ وَ المَرءُ مَعَ مَن أحَبَّ؛ اگر می‏خواهی بدانی که در راه خیر گام بر می‏ داری، پس به قلبت بنگر! چنانچه دوستدار اولیای خداست و بغض گناهکاران در آن است، بدان که در تو خیر است و خدا هم تو را دوست دارد. اما اگر در قلب تو کینه‏ی اهل طاعت خدا و محبّت گناهکاران وجود داشته باشد، در آن صورت در تو هیچ خیری نیست و خدا تو را دشمن دارد و آدمی با کسی محشور می‏شود که او را دوست دارد. »[4]

همچنین، امام صادق(ع) ملاک دینداری را دوستی و دشمنی در راه دین معرفی کرده است، آنجا که می‏فرماید:

 «کُلُّ مَن لم یُحّبُّ عَلَی الدّیِنِ وَ لَم یُبغِض عَلَی الدّینِ فَلَا دِینَ لَهُ؛ هر کسی که دوستی و دشمنی‏اش در راه دین نباشد، او را دینی نیست.»[5]

روزی پیامبراکرم(ص) از جایی عبور می‏کرد که شنید مردی با صدای بلند می‏گوید: «ای محمد! روز قیامت چه وقت است؟» پیامبر(ص) فرمود: «برای آن روز چه چیزی آماده کرده‏ای؟» مرد گفت: «دوستی خدا و رسولش را». پیامبر(ص) فرمود: «تو با کسی هستی که دوستش داری.»[6] در روایات آمده است که اگر کسی تمام عمر خود را در حال عبادت باشد و نماز بخواند، روزه بگیرد، خمس و زکات دهد، به حجّ برود و جهاد کند، ولی محبّت و دوستی پیامبراکرم(ص) و اهل‏بیت(ع) در دل او وجود نداشته باشد، تمام آن اعمال و عبادت‏ها بی‏حاصل است؛ پس ولایت اهل‏بیت(ع) و بیزاری از دشمنان آنان، از ضروریّات مذهب شیعه و موجب قبولی عبادات می‏شود:

 «ذِروَة الأمرِ وَ سَنَامُهُ وَ مِفتَاحُهُ وَ بَابُ الأشیَاءِ وَ رَضِیَ الرَّحمَنِ الطَّاعَة لِلإمَامِ بَعدَ مَعرِفَتِهِ أمَا لَو أنَّ رَجُلًا قَامَ لَیلَهُ وَ صَامَ نَهَارَهُ وَ تَصَدَّقَ بِجَمِیعِ مَالِهِ وَ حَجَّ جَمِیعَ دَهرِهِ وَ لَم یَعرِف وِلَایَة وَلِیِّ اللهِ فَیُوَالِیَهُ وَ یَکُونَ جَمِیعُ أعمَالِهِ بِدَلَالَتِهِ إِلَیهِ، مَا کَانَ لَهُ عَلَی اللهِ حَقٌ فِی ثَوَابِهِ وَ لَا کَانَ مِن أهلِ الإیمَانِ؛ امام باقر(ع) فرمودند: حقیقت و مخ امر و اعلای آن و کلید آن و باب اشیا و رضای خداوند، اطاعت امام است بعد از معرفت او. آگاه باش که اگر مردی شب‏ها به عبادت بایستد و روزها روزه بگیرد و تمام مالش را صدقه دهد و تمام روزگار را حج به جا آورد و ولایت ولیّ خدا را نشناسد تا موالات او کند و تمام اعمالش به راهنمایی او باشد، برای او حق و ثوابی بر خدای تعالی نیست و از اهل ایمان نمی‏باشد.»[7]

پی نوشت ها: