تفسیر دعای سحر۱۲

اللَّهُمَّ انّی اسْئَلُک بِمَشِیتِک کلِّها وَ کلُّ مَشِیتِک ماضِیةٌ؛ اللَّهُمَّ انّی اسْئَلُک مِنْ مَشِیتِک بِامْضاها.

تفسیر ادبی

«مشیت» از نظر لغت به معنای «اراده» است. از حضرت رضا علیه السلام روایت داریم که فرموده اند: «ابداع، مشیت و اراده، یک معنا دارند.»^[1]اکثر استعمال «مشیت» در «اراده ای» است که در مقام ذات ربوبی باشد و معمولًا «اراده» برای ذات پروردگار عالم در مقام فعل و اسماء فعل استعمال می شود؛ توضیح این که اراده مثل علم، قدرت و سایر صفات جمال است، و مراتبی دارد: - مرتبه ذات مقدس خدا که اراده در مرتبه ذات عین ذات ربوبی است؛- مرتبه اسماء و صفات که از صفات جمال شمرده شده است؛-مرتبه فعل که از صفات فعل محسوب می شود. به اعتبار مراتب اول و دوم، اراده، قدیم و عین ذات است و به اعتبار مرتبه سوم، اراده، حادث و از صفات افعال است، بنابراین بین روایات و گفته ها جمع می شود که آیا اراده حادث است یا قدیم؟ آیا اراده عین ذات است یا نه؟ اراده ای که «مشیت» نام دارد قدیم و عین ذات ربوبی است، و اراده ای که مربوط به ایجاد و صفت فعل است، حادث می باشد.

شرح عرفانی

کسی که در خانه خدا می رود وقتی که به اراده حق تعالی در مقام ذات و صفات، توجه کند، می گوید: «اللَّهُمَّ انّی اسْئَلُک مِنْ مَشِیتِک بِامْضاها؛ ای خدا! در خانه ات آمده ام، به مشیت و اراده تو نظر دارم، و تو را به امضا شده ترین مشیت هایت قسم می دهم؛ یعنی تو را به ذات مقدست که مشیت عین ذات اوست، قسم می دهم.» وقتی که توجه کند که همه صفات جمال و جلال عین ذات اوست، می گوید: «وَ کلُّ مَشِیتِک ماضِیة؛ خدا! در عالم هستی چیزی نیست به جز یک چیز و آن توئی، همه اسما و از جمله مشیت تو عین ذات توست.» «اللَّهُمَّ انّی اسْئَلُک بِمَشِیتِک کلِّها؛ ای خدا! به درخانه ات آمده ام، تو را به همه مشیت هایت قسم می دهم؛ یعنی خدایا! به درخانه ات آمده ام، و تو را به ذات مقدست قسم می دهم.» عارف وقتی به مقام فعل، موجودات و فیض مقدس توجه کند، می گوید: «اللَّهُمَّ انّی اسْئَلُک مِنْ مَشِیتِک بِامْضاها؛ خدایا! به درخانه ات آمده ام، به آن اراده ای که موجودات به واسطه آن موجود شده اند، و به امضا شده ترین آن اراده ها تو را قسم می دهم، یعنی تو را به واسطه فیض ات، به حقیقت محمدی صلی الله علیه و آله قسم می دهم.» هنگامی که در نظرش فیض مقدس و اراده حق تبارک و تعالی بسیط باشد، می گوید: «وَ کلُّ مَشِیتِک ماضِیة؛ اللَّهُمَّ انّی اسْئَلُک بِمَشِیتِک کلِّها؛ ای خدا! به در خانه ات آمده ام، یک مشیت و اراده بیشتر نیست، تو را به آن اراده و مشیتت قسم می دهم، یعنی ای خدا! تو را به رحمت واسعه و «کن» رحمانیتت قسم می دهم.»

درس ولایی

عارف وقتی توجه کند که اهل بیت علیهم السلام مشیت خدایند، چنان که در روایات و زیارتشان می خوانیم، می گوید: «اللَّهُمَّ انّی اسْئَلُک مِنْ مَشِیتِک بِامْضاها؛ خدایا! به درخانه ات آمده ام، چهارده معصوم علیهم السلام را آورده ام، تو را به امضا شده ترین مشیت هایت، یعنی به حقیقت احمدی صلی الله علیه و آله قسم می دهم.» عارف زمانی که متوجه می شود همه آن ها یک مشیت اند، به حقیقت و بساطت وجودی آن ها نظر می کند و می گوید: «وَ کلُّ مَشِیتِک ماضِیة؛ اللَّهُمَّ انّی اسْئَلُک بِمَشِیتِک کلِّها؛ ای خدا! به درخانه ات آمده ام، به آن مشیت بسیط و نور واحدت تو را قسم می دهم؛ یعنی خدایا! چهارده معصوم را آورده ام، تو را به آن چهارده معصوم قسم می دهم.»

تذکر اخلاقی

شرط عبودیت، تسلیم و رضا در مقابل اراده خداست. انسان وقتی بنده حقیقی است که در مقابل اراده تکوینی و تشریعی خدا تسلیم و راضی باشد. قرآن می فرماید: «وَ مَنْ یسلِمْ وَجْهَهُ الَی اللَّهِ وَ هُوَ مُحسِنٌ فَقَدِ اسْتَمْسَک بِاْلعُرْوَةِ الْوُثْقی»؛^[2] کسی که در مقابل خدا و اراده تکوینی و تشریعی اش [یعنی اوامر و نواهی اش ] تسلیم باشد و کارهای نیکو انجام دهد و آدم محسنی باشد، چنین کسی به عروةالوثقای الهی چنگ زده است. انسان در حال تسلیم و رضا بسیاری از صفات رذیله را از بین می برد و صفات خوب را جایگزین می کند: «بَلی مَنْ اسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَ هُوَ مُحْسِنٌ فَلَهُ اجْرُهُ عِنْدَ رَبّه وَلاخَوْفٌ عَلَیهِمْ وَلاهُمْ یحْزَنُون»؛^[3] اگر کسی در مقابل خدا تسلیم باشد علاوه بر این که اجرش پیش خداست، نه آن که اجرش بهشت باشد دیگر در این دنیا غم، غصه، دلهره و اضطراب خاطر ندارد، و از گذشته و آینده نگران نیست.

روح تسلیم و تعبد

خوشا به حال کسی که در مقابل اراده خدا؛ اراده تکوینی و تشریعی اش، روح تعبد دارد و در مقابل اراده تکوینی خدا می گوید:

کسی که در مقابل اراده تشریعی خدا، سرتسلیم فرود بیاورد همانندِ شخصی می شود که خدمت امام صادق علیه السلام آمد گفت: «شما انار را دو نصف کنید، اگر بفرمایید یک نصف حلال و نصف دیگر حرام است، من تسلیم شما هستم؛ آن که می فرمایید حرام است اجتناب می کنم و آن که می فرمائید حلال است می خورم.» قرآن می فرماید اگر روح تعبد در انسان نباشد انسان، سفیه و نادان است: «وَ مَنْ یرْغَبُ عَنْ مِلَّةِ ابْراهیمَ الّامَنْ سَفِه نَفْسَهُ»؛^[5] کیست که از روش حضرت ابراهیم اعراض کند جز این که دیوانه، احمق و سفیه باشد. قرآن در جای دیگر می فرماید: «وَ لَقَدِ اصْطَفَیناهُ فِی الدُّنْیا وَ انَّهُ فِی الاخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحینَ»؛^[6] او (ابراهیم) از برگزیده ها بود؛ در دنیا برگزیده و امام بود، و در آخرت برگزیده و صالح است. - چرا؟- چون روح تسلیم داشت: «اذْ قالَ لَهُ رَبُّهُ اسْلِمْ. قال اسْلَمْتُ لِرَبِّ الْعالَمینَ»؛^[7] از نظر تکوین به او (ابراهیم) گفتیم در مقابل ما تسلیم باش. گفت: خدایا! دلم در مقابل تو تسلیم است و روح تعبد دارم. خداوند روح تعبد وی را در سوره صافات، چنین تعیین می کند: «فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْی قالَ یا بُنَی انّی اری فِی الْمَنامِ انّی اذْبَحُک فَانْظُرْ ما ذاتَری قالَ یا ابَتِ افْعَلْ ما تُؤْمَرُ سَتَجِدُنی ان شاءَاللَّهُ مِنَ الصّابِرینَ»؛^[8] و وقتی که [ابراهیم] با او [اسماعیل] به جایگاه «سَعی» رسید، گفت: ای پسرک من، من در خواب چنین می بینم که تو را سرمی بُرم، پس ببین چه به نظرت می آید؟ گفت: ای پدرم، آن چه را مأموری انجام ده، ان شاءاللَّه مرا از شکیبایان خواهی یافت.

دل خوشی انسان در دنیا

اگر انسان بخواهد در دنیا خوش باشد و دل پاک بیابد باید در تکوین و تشریع روح تعبّد داشته باشد. بسیاری از مصیبت ها، یأس ها و بدعت هایی که برای انسان به وجود می آید، به سبب عدم روح تعبد است. یک تقاضا از همه، به ویژه جوان های عزیز، تقاضا دارم که از خداوند حال تسلیم و رضا در تکوین، و تعبد در تشریع را بخواهید.

پی نوشت ها:

[1] ری شهری، میزان الحکمة، ج 3، ص 2575.

[2] بقره، آیه 130.

[3] بقره، آیه 130.

[4] بقره، آیه 131.

[5] بقره، آیه 130.

[6] بقره، آیه 130.

[7] بقره، آیه 131.

[8] صافات، آیه 102.