هفته نامه چلچراغ - مریم عربی: «یک شب طولانی، قطار به‌موقع رسید، کاش کسی جایی منتظرم باشد.» به همین سادگی با عنوان کتاب‌ها هایکو بسازید تا به شرط برنده شدن یک هفته بروید مسکو و سن‌پترزبورگ خوش‌گذرانی، یا آیفون و آیپد جایزه بگیرید. این جدیدترین چالش یا کمپین یا به قول طرفداران زبان فارسی، پویشی با موضوع کتاب و کتاب‌خوانی است که در دو، سه هفته گذشته، شبکه‌های اجتماعی را تکان داد.
ظرف چند روز اینستاگرام پر شد از عکس‌های خوش‌آب‌ورنگی که در آن سه چهار جلد کتاب بی‌ارتباط با هم کنار هم چیده می‌شد و با خطوط نوری که از پنجره روی جلدهایشان می‌تابید، به همراه یک بک‌گراند رنگی شیک، یک فنجان قهوه یا هر تکنیک پرطرفدار دیگری در اینستاگرام، ترکیب زیبایی خلق می‌شد تا شاید قرعه سفر به سن‌پترزبورگ رویایی به نام خالق این چیدمان هنرمندانه بیفتد.
در این کمپین هم مثل همه کمپین‌ها و چالش‌های اینستاگرامی تفوق عکس بر متن کاملا روشن بود؛ هایکوهای زیبای شاعرانه بهانه‌ای بود برای دور هم جمع شدن همه کلیشه‌های رایج اینستاگرامی؛ از همان‌ها که با خودش هزاران لایک و فالوئر به همراه می‌آورد و این‌بار اگر بخت یار باشد، شاید با یک سفر رویایی به روسیه یا حداقل یک آیفون شیک هم همراه شود؛ مصداق بارز یک تیر و چند نشان.
یک دقیقه با کتاب
دنیای مجازی همان‌قدر که در کساد شدن بازار کتاب و نشریات چاپی مقصر بوده، به همان میزان هم در ظاهر به این مقوله توجه نشان داده است. شبکه‌های اجتماعی پر است از چالش و کمپین و کلیشه درباره کتاب و کتاب‌خوانی. یک روز از خواب بیدار می‌شویم و می‌بینیم به چالش معرفی 10 کتاب برتر عمرمان دعوت شده‌ایم. روز دیگر یک دوست مجازی دعوتمان می‌کند از آخرین کتابی که مشغول خواندنش هستیم، عکس بگیریم و در صفحه شخصی‌مان منتشر کنیم.
روز بعدی هوس جایزه و سفر قلقلکمان می‌دهد و برای برنده شدن در یک مسابقه مجازی، از خودمان در حال خواندن کتاب مورد علاقه‌مان فیلم می‌گیریم و با یکی دو هشتگ جذاب، به جمع کثیر به‌ظاهر کتاب‌خوان‌هایی می‌پیوندیم که برای برنده شدن در مسابقه، سخت با هم در رقابت هستند. اما این چالش‌ها و پویش‌ها چه تاثیری در کتاب‌خوان‌تر شدن عاشقان و دل‌باختگان دنیای مجازی دارد؟ چند نفر با خواندن یک هایکوی اینستاگرامی کتاب‌خوان شده‌اند، یا به نمایش درآمدن تصویر خوش‌آب‌ورنگ یک کتاب در دل یک مسابقه فیس‌بوکی یا اینستاگرامی، چقدر به فروش بیشتر آن کتاب کمک کرده است؟
خوب و بد کتاب‌خوان‌نماها
کاربران فعال دنیای مجازی برخلاف شهروندان واقعی به‌شدت مخالف انفعال و عاشق تعامل هستند. اغلب آن‌ها در هر چالش و پویشی سهیم می‌شوند؛ فرقی نمی‌کند درباره کتاب باشد یا گل و گیاه و رستوران. البته طبیعتا شرکت در رویدادهای مجازی فرهنگی به ترسیم چهره بهتری از آن‌ها در دنیای مجازی کمک می‌کند و درنتیجه آسان‌تر با این کمپین‌ها همراه می‌شوند. حضور فعالانه در این کمپین‌ها باعث می‌شود کاربران کتاب‌خوان و فرهیخته و حامی فرهنگ به نظر برسند. همین مسئله موجب شده که محبوب‌ترین روش برای مارکتینگ یا بازاریابی کتاب یا حتی محصولات دیگر، راه‌اندازی مسابقه‌های آن‌لاین با موضوع کتاب باشد؛ مسابقه‌هایی مثل عکس گرفتن با کتاب، خواندن بخش مورد علاقه از کتاب و غیره.
اغلب مواقع اصلا لازم نیست کتاب را خوانده یا حتی ورق زده باشید، همین که با آن عکس بگیرید و بعد از استفاده از فیلترهای خوش‌رنگ، عکس‌های خود را با یک هشتگ خاص در شبکه‌های اجتماعی منتشر کنید، کافی است. استفاده از این روش‌های مدرن برای مارکتینگ کتاب شاید سرانه مطالعه را چندان بالا نبرد، اما فروش بعضی از کتاب‌ها را قطعا افزایش خواهد داد.
بسیاری از پرفروش‌ترین کتاب‌های انگلیسی‌زبان با راه‌اندازی همین مسابقه‌ها و کمپین‌ها و با اتکا به همین میل مبهم کتاب‌خوان‌نمایی توانسته‌اند برای خود هزاران مخاطب دست‌وپا کنند. بالاخره از هر صد نفر یک نفر ممکن است با تماشای عکس‌های اینستاگرامی هوس خریدن یا حتی خواندن یک کتاب خاص به دلش بیفتد. نباید فراموش کرد که کمپین‌های آن‌لاین حوزه کتاب هرچقدر هم کم‌اثر و متظاهرانه به نظر برسند، از چالش‌های بی‌فایده و مضحکی مثل چالش انتشار عکس کارت ملی و چهره بدون آرایش که مفیدترند. پس چه بهتر که این هیجان و خودنمایی مجازی به نمایش عکس کتاب و خلق هایکو خلاصه شود؛ بهانه‌اش هم هرچه می‌خواهد باشد، سن‌پترزبورگ یا آیفون.
چالش سطل کتاب
یکی از پرطرفدارترین کمپین‌های دنیای مجازی «چالش سطل کتاب» بود که بعد از موفقیت کمپین «چالش سطل آب یخ» به راه افتاد. مشارکت در این کمپین به دو طریق اتفاق می‌افتاد؛ یا باید اسم 10 کتاب الهام‌بخش را در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک می‌گذاشتی، یا تصاویری از خودت را در حال اهدای کتاب به افراد نیازمند یا یک کتاب‌خانه در صفحه شخصی‌ات منتشر می‌کردی.
این کمپین در اوت و سپتامبر 2014 از هند آغاز شد و بعد به همه دنیا ازجمله ایران راه پیدا کرد. بانی راه‌اندازی این کمپین یک ان‌جی‌اُ به نام «هر روستا، یک کتاب‌خانه» بود که برای ترویج ادبیات دیجیتال در روستاها فعالیت می‌کرد. چالش سطل کتاب می‌خواست با بهره‌برداری از محبوبیت و فراگیری چالش سطل آب یخ، هم به دنیا درباره کم‌آبی هشدار بدهد و هم فایده و لذت مطالعه را به کاربران دنیای مجازی یادآوری کند. این ان‌جی‌اُ امید داشت که این چالش بتواند کتاب‌های بیشتری را به دست نیازمندان برساند و یک موج اجتماعی مثبت ایجاد کند. در سپتامبر 2014 مرکز داده‌های فیس‌بوک 100 کتاب محبوب کاربران را که با هشتگ BookBucketChallenge معرفی شده بود، منتشر کرد.
سخت‌تر بخوان!
یکی از جذاب‌ترین کمپین‌های آن‌لاین برای ترویج کتاب‌خوانی، چالش «سخت‌تر بخوان» است که توسط سایت مشهور BOOK RIOT راه‌اندازی شده است. در این چالش که سه سال است توسط این سایت برگزار می‌شود، 24 ماموریت تدوین شده که باید طی یک سال توسط کتاب‌خوان‌ها به انجام برسد. هرساله چند نویسنده مشهور هم با این چالش همراه می‌شوند و با انتشار عکس‌ها و نوشته‌های خود در صفحه‌های شخصی‌شان با هشتگ ReadHarder طرفدارانشان را به شرکت در این چالش دعوت می‌کنند.
برگزارکنندگان کمپین در بیانیه‌شان گفته‌اند: «ما شما را تشویق می‌کنیم که در خودتان انگیزه ایجاد کنید و از این کمپین به‌عنوان راهی برای کشف موضوعات تازه و فرمت‌ها و ژانرهایی که پیش از این هرگز ممکن نبود به سراغ آن‌ها بروید، بهره بگیرید. این یک آزمون نیست و کسی قرار نیست به شما نمره یا امتیاز بدهد. ما کتاب خواندن را دوست داریم، چون به ما اجازه می‌دهد به دنیا از یک دریچه تازه نگاه کنیم. گاهی همه ما نیاز داریم کسی به ما بگوید که کدام دریچه را امتحان کنیم. این همان اتفاقی است که در این کمپین می‌افتد: تغییر زاویه دید.»
برخی از این 24 ماموریت عبارت‌اند از: خواندن کتابی درباره یک کتاب، خواندن کتابی درباره ورزش، خواندن کتابی که داستانش در آمریکای جنوبی می‌گذرد، کتابی که توسط یک مهاجر یا از زبان یک مهاجر نوشته شده، کتابی که بین سال‌های 1990 تا 1950 منتشر شده، خواندن یک سفرنامه، خواندن کتابی که قبلا آن را خوانده‌اید، خواندن یک کتاب غیرداستانی درباره تکنولوژی، کتابی درباره جنگ، یک کمیک ابرقهرمانی که قهرمان اصلی‌اش یک زن است و…
دعوت به خواندن کتاب‌های ممنوعه
یک انجمن آمریکایی اخیرا چالشی را در فضای مجازی به راه انداخته که از طریق آن افراد را به خواندن کتاب‌های ممنوعه در کشورش دعوت می‌کند. در این چالش کتاب‌خوان‌ها به خواندن 26 عنوان کتاب دعوت می‌شوند که از کتاب‌های فانتزی تا کتاب‌های تصویری و غیرداستانی را دربر می‌گیرد. این انجمن بر این باور است که بسیاری از کتاب‌ها به دلایلی محافظه‌کارانه از انتشار منع شده‌اند و خواندن آن‌ها می‌تواند نگاه خوانندگان را به دنیا عوض کند.
رمان‌های تاریخی بخوان
اغلب رمان‌های تاریخی در دنیا توجهی را که لایق آن هستند، دریافت نکرده‌اند. معمولا فقط زمانی یک رمان تاریخی در میان عامه مردم محبوب می‌شود که یک فیلم سینمایی هالیوودی با حضور ستاره‌های پرطرفدار از روی آن‌ها ساخته شود. به همین دلیل سایت Passages to the Past چالشی را برای ترویج مطالعه رمان‌های تاریخی به راه انداخته که خوراک کرم‌کتاب‌هاست.
در این چالش هر کدام از کاربران تعدادی از دوستانشان را به خواندن یک رمان تاریخی دعوت می‌کنند.
سفر به دنیای جادوگران
باشگاه کتاب دنیای جادوگران یک باشگاه آن‌لاین است که کاربران علاقه‌مند به ادبیات فانتزی را در خودش جمع کرده. گردانندگان این باشگاه که از طرفداران پروپاقرص مجموعه هری پاتر هستند، به مناسبت بیستمین سالگرد انتشار کتاب «هری پاتر و سنگ جادو» یک چالش سالانه را به راه انداخته‌اند و از کاربران دعوت می‌کنند که هر ماه یک جلد از مجموعه کتاب‌های هری پاتر را بخوانند.
بازگشت به جهان کلاسیک
این روزها سر کتاب‌خوان‌ها آن‌چنان به کتاب‌های جدید گرم است که اغلب کلاسیک‌ها را فراموش می‌کنند. سایت «کتاب و شکلات» برای یادآوری قدرت آثار قدرتمند کلاسیک یک چالش به راه انداخته به نام «بازگشت به کلاسیک‌ها». در این چالش یا به بازخوانی یک کتاب قدیمی دعوت می‌شوید یا کشف دوباره کتاب مشهوری که فرصت خواندنش تا به حال برایتان فراهم نشده. این‌جا هم پای جایزه در میان است و کلاسیک‌خوانی به شرط دریافت جایزه اهدایی برگزارکنندگان چالش در پایان سال انجام می‌شود. همین مسئله چالش «بازگشت به کلاسیک‌ها» را به یکی از چالش‌های پرطرفدار نیمه اول سال 2017 تبدیل کرده است.
چقدر کتاب می‌خوانی؟
علاوه بر همه کمپین‌های کیفی که کاربران دنیای مجازی را به کشف حوزه‌های جدید یا عناوین تازه یا فراموش‌شده دعوت می‌کند، کمپین‌هایی هم هستند که به‌طور مستقیم روی بالا بردن حجم مطالعه تمرکز کرده‌اند، نه کیفیت آن. یکی از پرطرفدارترین این کمپین‌ها کمپین «چند تا کتاب» شبکه اجتماعی گود ریدز است که از کاربران می‌خواهد اعلام کنند امسال چند عنوان کتاب قرار است بخوانند. دومین کمپین «امسال چند صفحه کتاب می‌خوانی» است که در آن کاربران دوستان مجازی‌شان را به اعلام تعداد صفحاتی که قرار است در سال جاری مطالعه کنند، دعوت می‌کنند. یک چالش تابستانی دیگر هم به نام «52 هفته، 52 کتاب» از اوایل تابستان امسال به راه افتاده که در آن کاربران یکدیگر را به چالش خواندن هفته‌ای یک کتاب دعوت می‌کنند.
