نقش فلز روی در میزان شادابی و یادگیری تحصیلی دانش آموزان

چکیده
 

روی از جمله عناصر بسیار ضروری برای ادامه حیات انسان است.کمبود این عنصر موجب کاهش توانایی حس های بویایی، چشایی و بینایی می شود.مشکلاتی مانند کاهش عمر، نشاط و شادابی و التهاب های پوستی از عوارض دیگر کمبود روی هستند.تغذیه نامناسب در جوانان، نوجوانان و کودکان موجب کاهش روی در بدن آنها می شود.این کاهش بشدت در میزان یادگیری آن ها تأثیر گذاشته و سطح یادگیری آنان را پایین می آورد.بهتر است در طول هر سال ضمن معاینه تمام دانش آموزان در موارد مختلف، میزان روی بدن آنان نیز مورد ارزیابی قرار گیرد تا کمبود این عنصر موجب افت تحصیلی در مدارس نگردد.

کلیاتی در مورد عنصر روی
 

روی فلزی است براق و سفید رنگ که به دلیل فعالیت شیمیایی زیاد، در مدت زمان کوتاهی زنگ زده و براق بودن خود را از دست می دهد.فراوانی این عنصر در طبیعت کم است و به دلیل میل زیاد به فعالیت شیمیایی، بیشتر به صورت ترکیب در طبیعت یافت می شود.منبع اصلی برای تهیه روی ترکیب سفالریت(ZnFe)S است.روی خالص بسیار نرم است و با سرعت زیادی با اسیدها واکنش داده و تولید گاز هیدروژن می نماید.
روی با بازهای قوی نیز واکنش داده و تولید یون زنگات می کند.روی از جمله عناصری است که آلیاژهای زیادی از آن تولید می کنند که از جمله می توان به برنج اشاره کرد.
نام روی برگرفته از کلمه آلمانی زینگ(Zink)است که این نام مربوط به یکی از سنگ معدن های روی است.روی در حدود سال 1520 میلادی توسط پاراسلسوس کشف شد و در سال 1746 میلادی توسط ماراگراف به طور خالص تهیه گردید.از این رو پاراسلسوس را کاشف روی می دانند.
روی از جمله عناصر بسیار ضروری برای حیات انسان است که کمبود آن در بدن موجب کاهش حس چشایی، بویایی و بینایی می شود.ناراحتی های پوستی و دیر التیام یافتن زخم ها یکی دیگر از نشانه های کمبود روی در بدن انسان است.
انسان می تواند مقادیر نسبتاً زیاد روی را تحمل کند، اما مقادیر خیلی زیاد آن موجب استفراغ، حالت تهوع و کم خونی می شود و با گذشت زمان موجب گرفتگی رگ ها می گردد.

نقش بیولوژیکی روی
 

روی از نظر بیولوژیکی یکی از مهمترین فلزات است.این فلز بعد از آهن، در بین فلزات سنگین در ردیف دوم قرار دارد.در بدن یک انسان بین 1 الی 4 گرم روی(به طور متوسط 2/2 گرم)وجود دارد که این مقدار تقریباً معادل نیمی از آهن موجود در بدن انسان در چشم ها، لوزالمعده و پوست ذخیره شده است.وجود این مقدار از روی در اندام های مذکور، دلیل بر نقش بسیار اساسی روی در این اندام ها است.
کمبود عنصر روی در پوست موجب ضایعات شدید پوستی می شود که برای درمان باید از پمادهای روی دار استفاده نمود.
روی در بسیاری از فعل و انفعال های شیمیایی بدن شرکت داشته و برای حفظ سلامتی، طول عمر و شادابی انسان یک عنصر حیاتی است.این عنصر در افزایش توان سیستم ایمنی بدن و کارکرد صحیح آن نقش مهمی به عهده ارد که از جمله می توان به خنثی کردن فلزات سمی وارد شده به بدن توسط روی اشاره کرد.
فلز روی در ساختار حدود 200 آنزیم در بدن انسان وجود دارد و بعضی مواقع خود مستقیماً به عنوان تسریع گر واکنش ها عمل می نماید که این خاصیت روی بسیار برای بدن انسان مهم است.

عوامل موثرکمبود روی در بدن
 

یکی از مهم ترین علل کمبود روی دربدن، دریافت کم آن از طریق مواد غذایی است.این حالت به ویژه در کودکان، جوانان و کسانی که رای مدت طولانی رژیم غذایی دارند، دیده می شود.
اختلال در جذب روده ای هم می تواند سبب کاهش این عنصر مهم در بدن شود.خوردن سبوس گندم یا سبوس سایر غلات که حاوی فیتات فراوان هستند، همچنین مصرف اسفناج و یا سایر مواد حاوی اگزالات به همراه غذا، می تواند مانع از جذب روی در بدن شود.البته باید گفت که خود غلات سبوس دار یکی از منابع غنی از روی هستند.
تجربیات نشان می دهد که چهار گروه از داروها، مانع از جذب روی در بدن می شوند.این چهار گروه عبارتند از:آنتی بیوتیک ها، دیورتیک ها(مدرها)، گلوکوکورتیکوئیدها(کورتون ها)و داروهای ضد بارداری.در میان آنتی بیوتیک ها، مصرف تتراسایکلین و خانواده ی آن بیشتر از بقیه، مانع از جذب روی در بدن می شود.
بررسی ها نشان داده است دانش آموزانی که تغذیه مناسب ندارند و اکثراً بدون صرف صبحانه در سر کلاس حاضر می شوند، با کمبود روی مواجه اند و این کمبود نقش نامطلوبی در رفتار و کردار آنها داشته و توان یادگیری آنها را کاهش می دهد.

عوارض حاصل از کمبود روی در بدن
 

1-باروری و بارداری، تابع وجود روی در بدن است.فعال نبودن بیضه ها در آقایان و تخمدان ها در خانم ها و کم بودن اسپرم ها، همگی می تواند به علت کمبود روی در بدن باشد، که در نهایت منجر به ناباروری خواهد شد.
2-تشکیل لکه های سفید در روی ناخن، می تواند به دنبال کمبود روی در بدن ایجاد شود.
3-در کنار سایر علل مثل:کم خونی، کمبود ویتامین ها، استرس و ...کمبود روی از علل بسیار مهم ریزش مو است.
4-درمان جوش های غرور جوانی و زخم های پوستی در صورت کمبود روی، طولانی ومزمن خواهد شد.
5-کاهش قدرت سیستم ایمنی بدن.
6-کمبود رشد در کودکان، می تواند به علت کمبود روی در بدن آنها باشد.
7-اختلال در رشد اندام های جنسی در زن و مرد، از کمبود روی نیز ناشی می شود.
8-کمبود روی بر رشد سیستم عصبی به ویژه در کودکان و نوزادان تأثیر منفی دارد.
9-اختلالات رفتاری مثل افسردگی و پرخاشگری می توانند در اثرکمبود روی در بدن به وجود آیند.
10-دیده شده است که اختلالات حافظه، می تواند حاصل از کمبود روی در بدن باشد.
11-کمبود روی، خود را با پوکی استخوان،ریختن دندان ها، بیماری تیروئید، بی اشتهایی و تغییر شکل ناخن ها نیز نشان می دهد.

چه کسانی نیاز به روی بیشتری دارند؟
 

-خانم های شیرده و باردار
-افرادی که دارای فعالیت ورزشی مرتب و منظم هستند.
-افرادی که در طول روز زیاد سیگار می کشند و کسانی که مشروبات الکلی می خورند.
-بیمارانی که دارای مشکلات کبدی و کلیوی هستند.
-بیماران دیابتی و کسانی که دچار عفونت هستند.
-کسانی که دچار سوختگی شده اند یا عمل جراحی انجام داده اند یا سکته های قلبی داشته اند.
-افرادی که دچار آرتروز هستند و افراد کم خون و افراد سرطانی.
-تحقیقات و بررسی های بالینی نشان داده است کسانی که مبتلا به جوش های صورت(آکنه)هستند، دارای مقدار کمی روی در خون خود می باشند و مصرف روزانه 200 میلی گرم کلوکونات روی که ارای 30 میلی گرم روی است می تواند باعث بهبود عفونت جوش های آنها شود.
-کسانی که مبتلا به زخم های پوستی اند، برای ترمیم و بازسازی سریع تر، نیاز به روی بیشتری دارند.
-افراد مبتلا به آلرژی(حساسیت)و التهابات پوستی
-بررسی های انجام شده بر روی حیوانات نشان می دهد، طحال حیواناتی که دچار کمبود طولانی مدت بوده اند، پس از مدتی دچار چروکیدگی شده است.همان طور که می دانید طحال از اندام های ایمنی در بدن به شمار می رود.بنابراین کاهش روی موجب اختلال در عملکرد سیستم ایمنی بدن می شود و معمولاً افرادی که دچار نقص ایمنی و کمبود روی هستند، مبتلا به سرماخوردگی های متعدد می شوند.

مواد حاوی روی
 

منابع غنی روی شامل جگر، گوشت قرمز، مرغ، بوقلمون، ماهی، میگو، تخم مرغ، شیر و لبنیات، غلات سبوس دار، آجیل، بادام زمینی، مخمر، گردو، عدس، انواع لوبیا، تخمه کدو و سایر تخمه هاست.
به طور تقریبی هر گرم گوشت 3 تا 5 میلی گرم روی وجود دارد.نان سفید، چربی ها و شکر فاقد روی هستند.
با خوردن هر 100 گرم عدس یا نخود یا گندم سبوس دار می توان 4 تا 5 میلی گرم روی به بدن رساند.در هر 100 گرم سبوس گندم یا هر 100 گرم ذرت، 3 میلی گرم روی وجود دارد.
تخمه کدو حاوی روی فراوان است که خوشبختانه در ایران بیشتر از سایر کشورها استفاده می شود که در هر 100 گرم آن 6/5 تا 7/5 میلی گرم روی یافت می شود.
جوانه گندم حاوی 17 میلی گرم روی و به عبارتی غنی از روی است و خوردن آن به تمام افراد توصیه می شود.
در هر 100 گرم جگر گوساله، 7/8 میلی گرم روی وجود دارد.

نتیجه گیری و پیشنهادات
 

کمبود روی در بدن عده ای از دانش آموزان در مدارس، موجب کاهش اشتها، اختلال در بینایی، نداشتن تمرکز حواس و ...می شود که حاصل آن افت شدید تحصیلی و تاثیر بسیار نامطلوب بر روی دانش آموزان دیگر است، برای رفع مشکلات حاصل از کمبود روی پیشنهاد می شود به دانش آموزان یاد داده شود بدون خوردن صبحانه آن هم با غذاهای غنی از فلزات مورد نیاز بدن، بخصوص روی در مدرسه حاضر نشوند و همچنین با همکاری شبکه های بهداشت، دانش آموزان مشکل دار شناسایی شده، و درمان شوند تا آسیبی به آموزش علمی و جسم آنها نرسد.
منابع و مآخذ:
1-دیوید.مارتین-پتیرا.میز-ویکتورو.رادول-داریل.گرانر(بهار 1385)، مروری بر بیوشیمی هارپر جلد 1 و 2، ترجمه مصباح الدین بلاغی و همکاران، تهران، دفتر مرکزی جهاد دانشگاهی، واحد انتشارات
2-کاتن، ویلکینسون(1383)شیمی معدنی فلزات واسطه، جلد دوم، منصور عابدینی و همکاران، تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران
3-ملاردی، محمدرضا-آقاپور مقدم، سیدرضا(1377)تاریخ مختصر علم شیمی، تهران، انتشارات مدرسه
4-عابدینی، منصور(1380)شیمی توصیفی عنصرها، تهران، انتشارات فاطمی
5-کاتن، ویکلینسون(1373)شیمی معدنی پیشرفته، جلد سوم، ترجمه مهدی شفائی ناصر صادقی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی
6-مسترتن، اسلاوینکی، والفورد(1368)، شیمی پایه، فروغ فرجود، تهران، انتشارات فاطمی
منبع:اطلاعات علمی شماره11