مجله جهان کتاب - حسین مسرّت:
سه کتاب از دکتر محمد علی اسلامی ندوشن از سوی انتشارات یزدان روانه بازار کتاب شده که بنا به گفته نویسنده، آنها را باید واپسین کتاب های تالیفی وی دانست که برای نخستین بار منتشر شده و در دسترس دوستداران نثر زلال دکتر اسلامی قرار می گیرد؛ نثری که چندین دهه است در کنار آثار فاخر زبان و ادبیات فارسی، مبنای نثر معیار و امروزی زبان فارسی شده است، هر سه کتاب چال سال 1394 است.
برگریزان، 168 ص.در بردارنده متن دو سخنرانی، دو گفت و شنود، چهارده گفتار و چند یاداشت از نویسنده در مباحثی همچون تاریخ ایران، زبان فارسی، جهان امروز، نقش خرافه در زندگی، سعدی شیرازی، ادب و فرهنگ فارسی و ... است که مهم ترین بخش آن به نظر نگارنده، همانا گفتاری است با عنوان «نامه به فرزند» که گرچه خطاب به دو فرزندش رامین و مهران است، اما روی سخنش با «همه فرزندان ایران» است.
دکتر اسلامی در چارچوب این نامه، آزموده های عمر گرانمایه اش را در طبق اخلاص نهاده و پیشکش به همه مردم ایران می کند، آنجا که می گوید: «در عین توجه به فرهنگ جهان، کوشش داشته باشید که خود را با فرهنگ کشور خود مأنوس نگاه دارید، این است که متعلق به شما و پیوسته با شماست؛ مانند مادر که هر کسی در دنیا یک مادر دارد... بدانید که برای پریدن در زندگی دو بال لازم است: بال مادی و بال معنوی، میان این دو بال، توازن نگاه دارید.» (صص 114 و 120)
وی در دیباچه کتاب بدین گونه با خوانندگان آثار خود حافظی می کند:
«نام این کتاب را «برگریزان» نهادیم، زیرا بوی پاییز از آن می آید و به احتمال زیاد آخرین کتابی است که از این نویسنده به انتشار گذارده می شود. «برگریزان»، فصل خزان است، در عین حال، فصل میوه نیز هست؛ چه، در این فصل است که هر درخت بار خود را بر زمین می گذارد.
هر کسی در زندگی تکیه گاهی می جوید تا بتواند بر روی خاک، تعادل خود را حفظ کند. برای من این تکیه گاه قلم بود، و در مصاحبت آن ساعت های سرشاری را گذراندم... اکنون در این «برگریزان» عمر، وقت آن است که از خوانندگان وفادار خود سپاسگزاری و خداحافظی کنم. کسانی که طی بیش از پنجاه سال با آنها دست در دست، روان به سوی امید و انتظار بوده ایم. در جستجوی فردایی روشن تر و هنوز هم در راهیم.» (صص 6-5).
سرو سخنگو، 122 ص
این کتاب نامبرده عنوانی فرعی دارد: «تک بیت هایی از چهار شاعر بزرگ ایران». اما در عین حال، دربردارنده گفتاری کوتاه اما رسا از گردآورنده درباره چهار سخنور بزرگ ادب فارسی، یعنی فردوسی، حافظ، سعدی و مولوی در سرآغاز هر بخش کتاب است.
نویسنده چکیده ای از دیدگاه های خود را که حاصل سال ها مؤانست با آثار این سخنوران بوده است در گفتاری کوتاه پیشکش دوستداران فرهنگ و ادب فارسی کرده است و چنان ابیات را دستچین نموده است که انگار از این چهار تن غیر از این ابیات دیگر نمی توان ابیاتی از خلال آثارشان گلچین کرد.
در اشارت کوتاه گرد آورنده آمده است. «سرو سخنگو اندیشه و تأمل چهار گوینده بزرگ فارسی را در خود بازتاب داده است، و می توان گفت که چکیده و عصاره ای از ادب و فرهنگ ایران است. از آنجا که حاصل تجربه هزاران سال زندگی در این آب و خاک است، به ما می گوید که ایرانی در طی این مدت چگونه زندگی کرده است. آموزه ای که از مجموع این ابیات حاصل می شود، آن است که اگر راه رستگاری در جهان باشد در عشق انسانیت است.» (ص 3)
یاد یاران (نامه ها)، 137 ص
بی گمان همه مشاهیر نامه هایی از اهل قلم و فرهنگ و ادب و حتی سیاست به دست شان می رسد که آنها را نگهداری می کنند. این نامه ها هر چند خطاب به فرد خاصی است، اما چون نویسندگانش نیز خود در بخشی اهلیت دارند، چاپ آنها می تواند نه تنها به عنوان آشنایی با منشآت که از فتون ادب فارسی قلمداد شود، بلکه دربردارنده دیدگاه های نویسندگان آن نیز هست که برای خواننده می تواند بسیار جالب باشد.
پیشگام چاپ نامه ها در ایران را می توان چند تن دانست که ایرج افشار در این میانه از همه برجسته تر است. همو که دفتر نخست نامه هایش را دوستان او با نام «نامه های خاموشان» چاپ کرده اند.
دکتر اسلامی ندوشن با وسواسی که در او سراغ است، از میان انبوه نامه هایی که به دستش رسیده، 55 نامه را گلچین کرده و به دست چاپ سپرده است که بی گمان باید مشتی از خروار باشد. همو این کتاب را جلد نخست نامه ها دانسته که مجلد دیگری در پی خواهد داشت.
در این کتاب نامه هایی از دکتر محمد مصدق، سید محمد علی جمالزاده، دکتر اللهیار صالح، پروفسور فضل الله رضا، مهدی آذر یزدی، دکتر غلامحسین یوسفی، استاد سید محمد فرزان، استاد حبیب یغمایی، دکتر امیر مهدی بدیع، پروفسور، کوریاناکی، رودلف گلپکه، د. کمیساروف، دکتر ابراهیم شتا و ... چاپ شده که تا اندازه ای دربر دارنده دیدگاه های خوانندگان آثار او نیز است.
دکتر بدیع کوتاه نوشته است: ««کارنامه سفر چین»، بسیار آموزنده و خواندنی است و آنچه در «گفتیم و نگفتیم» آمده، قابل تحسین و تکریم بسیار است. افسوس و هزار افسوس که گفتید و نوشتید و نخواندند و نفهمیدند، تا شد آن چه باید بشود.» (ص 59)
دکتر اسلامی ندوشن در سرآغاز کتاب نوشته است: «تعدادی نامه است در میان انبوه نامه ها که طی این پنجاه سال به دست ما رسیده است. اگر آنها را به انتشار می گذاریم، برای آن است که چه بسا حاوی نکته ای یا معنایی باشد. همچنین خواستیم یادی کرده باشیم از نویسندگان آنها که بیشترشان به جهان دیگر روی برده اند.» (ص 7)
نگارنده امید آن را دارد که بتواند با یاری اهل قلم و فرهنگ و ادب ایران، نامه های دکتر اسلامی ندوشن را در آینده نزدیک گردآوری و چاپ کند.
