مادر پشت اتاق کودک نشسته بود و به خیالبافی های کودکش گوش می کرد. اتاق کودک سراسر هیجان بود. خواهری خیالی، میزبان کودک بود. خواهری خونه بازی کنیم یا با هم بریم خرید؟!غروب به مامان بگیم ما رو ببره پارک. مشق ها تو نوشتی؟معلم دعوات نکنه؟خواهری گشنه ام شد، بریم مامانی بهمون عصرونه بده ...در گذشته های نه چندان دور، خانواده تک فرزندی تقریباً وجود نداشت یا اگر هم بود، بسیار اندک بود. خانواده ها سنتی بودند و داشتن فرزند بیشتر موجب دلگرمی پدر و مادر می شد و آنها کمک حال اقتصاد زندگی بودند. اما امروزه تعداد والدین تک فرزند روز به روز در حال افزایش است و داشتن فرزندان متعدد، نوعی ضعف فرهنگی به حساب می آید. البته در هر دوی این حالات جای تأمل و بررسی بسیار وجود دارد؛ زیرا چه در خانواده های تک فرزند و چه در خانواده هایی که فرزندان بسیاری دارند، تربیت درست و نادرست مشاهده می شود. زندگی ماشینی باعث شده تا زوج ها به داشتن تنها یک فرزند در زندگی خود بسنده کنند و این مسأله موجب نگرانی بسیاری از کارشناسان این حوزه شده است
زندگی مدرن و دغدغه های تک فرزندی
فاطمه گودرزی، استاد جامعه شناسی، تغییر در الگوهای خانواده و ارتباط میان زنان و مردان را عامل بروز تک فرزندی می داند و می گوید:«این شیوه های جدید، نتیجه انتخاب روش مطلوب افراد جامعه برای زندگی است که براساس شرایط اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و تغییرات آن به وجود می آید.» وی به معایب تک فرزندی اشاره می کند و می گوید:«تک فرزندها نمی توانند ناامیدی ها و فشارهای روحی را تحمل کنند. چنانچه توهینی به آنها شود، بی آنکه قصد و غرضی در کار باشد، این توهین را رفتاری عمدی با نیتی خاص تفسیر می کنند. آنها ممکن است مشکلات خود را برای دیگران بیان نکنند و فردی درونگرا شوند. کودک تک فرزند در خانواده ای رشد می کند که افراد بالغ در آن حضور دارند و کودک دیگری نیست که بتواند با او ارتباط برقرار کند. هر دوی این عوامل نقشی مهم در پرورش کودکان تک فرزند دارند.» گودرزی درباره محاسن تک فرزندی اینچنین می گوید:«کودکان تک فرزند پیش از زمان معمول سخن گفتن را آغاز می کنند و روحیه اجتماعی نیرومندتری دارند. آنان از والدین خود تقلید و همچون بزرگسالان رفتار می کنند؛ به گونه ای که تحسین و تعجب دیگران را برمی انگیزند. آنها زودتر از دیگر کودکان با مسائلی مواجه می شوند که برخورد با آنها در سنین بالاتر اتفاق می افتد.
چرا تنها فرزندت حساس است؟
اگر پدر و مادر مراقبتی افراطی از تک فرزند خود به عمل آورند، او را فردی ضعیف و کم تحمل بار خواهند آورد. و فرزندشان از دیگران نیز انتظار خواهد داشت با او چنین رفتاری داشته باشند. که این مسأله موجب ناتوانی او خواهد شد. اگر والدین اجازه ندهند فرزندشان با احساسات سخت وناراحت کننده روبه رو شود یا امکان آشکار کردن این نوع احساسات را برای او فراهم نکنند، تحمل او دربرابر این نوع احساسات ضعیف خواهد شد. حمایت بیش از حد این والدین باعث می شود فرزندشان روحیه ای حساس و ضعیف داشته باشد. ولی در خانواده های چند فرزندی چنین مواردی کمتر مشاهده می شود. مجید اسلامی، مردم شناس، درباره والدینی که تنها یک فرزند دارند، می گوید:«در خانواده های تک فرزند، والدین و فرزندان هر دو احساس نیاز شدیدی به یکدیگر دارند؛ بنابراین ناگزیر به مراعات یکدیگر هستند؛ ولی خانواده های چند فرزندی چنین نیستند. دعواهای مکرر، جریحه دار شدن احساسات و عصبانیت در این خانواده ها رایج است و کودکان معمولاً برای کنترل این احساسات راهی مناسب می یابند و بار دیگر با هم بازی می کنند.»
آیا کودکان تک فرزند اجتماعی ترند؟
به اعتقاد دکتر اسلامی اگر چه کودکان تک فرزنداجتماعی تر از دیگر کودکان به نظر می رسند و اعتماد به نفس بیشتری دربرقراری ارتباط با بزرگسالان دارند، اما به دلیل احساسات ناپخته خود ممکن است از همبازی های خود خجالت بکشند و ترجیح دهند با کودکان بزرگ تر از خود دوست شوند. وی به راه های ارتباطی این دسته از کودکان اشاره می کند و می گوید:«مهد کودک و آمادگی، مکانی است که در آن کودک می تواند احساسات نابهنجار را در بازی با کودکان هم سن و سال خود تجربه کند. دعوت دوستان به منزل و رفتن به منزل دوستان یا داشتن همبازی هایی در همسایگی، از دیگر فرصت های مناسب است. پدر و مادر در محیط خانواده می توانند فرزند خود را تشویق کنند تا احساسات خود را به آنها بگوید و خود باید نمونه این رفتار باشند. آنها همچنین باید به فرزند خود بیاموزند که از درگیری نگریزد و با صراحت و اطمینان با مشکلات و اختلافات روبه رو شود.»
تک فرزندان سرخورده می شوند
به اعتقاد این مردم شناس، با توجه به این که تک فرزند، کانون تمام توجهات و محبت های والدین در طول زندگی است، تا زمان ورود به دنیای خارج از خانه همه چیز را بر وفق مراد می بیند؛ اما به محض ورود به این دنیای جدید دچار سرخوردگی می شود؛ زیرا دیگر همه چیز بر وفق مراد او نخواهد بود. وی به والدین توصیه می کند:«به فرزند خود بیاموزید که ممکن است در زندگی با ناکامی ها و مسائل زیادی مواجه شود که بروفق مرادش نباشند. اما مهم تر از همه اینکه درخواست های فرزند خود را به سرعت اجرا کنید. به او یاد بدهید که باید برای رسیدن به هدفش تحمل داشته باشد و صبر کند؛ چون دنیای خارج از خانه اینگونه است.»
وقتی دیگر خویشاوندی نداری
رئیس انستیتو بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران و برنده جایزه جمعیت سال 2007میلادی سازمان جهانی بهداشت، با شاره به تأثیر منفی تک فرزندی می گوید:«تک فرزندی و عدم تمایل زوج ها به داشتن بیش از یک فرزند، ممکن است در آینده تأثیر منفی در سلامت روان فرد بگذارد.» به اعتقاد حسین ملک افضلی این مسأله باعث می شود تا 50سال دیگر داشتن عمو، خاله، عمه و دایی برای نسل های آینده موضوعی تاریخی شود که به نوعی مشکلات و اختلالات روانی را در پی خواهد داشت. افضلی ادامه می دهد:«تک فرزند بودن در خانواده باعث می شود که کودک به دلیل نداشتن همبازی و یا هم صحبت در محیط خانه، دچار نوعی خلأ عاطفی شود و این خلأ در او رشد کند و درآینده روی سلامت روان و نسل های بعدی تأثیر منفی بگذارد.» رئیس انستیتو بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران به زوج ها توصیه می کند، در صورت فراهم بودن شرایط و در حد متعادل، تا دو فرزند داشته باشند؛ زیرا داشتن دو تا سه فرزند، در روند افزایش جمعیت تأثیر زیادی ندارد.
آمارها چه می گویند؟
نتایج یک بررسی در کشور نشان می دهد که میزان اختلال سلوک، بیش فعالی و سایر اختلالات رفتاری، براساس گزارش والدین و آموزگاران ، در کودکان خانواده های چند فرزندی به مراتب بیشتر از خانواده های تک فرزندی است. در این پژوهش،837دانش آموز ابتدایی، شامل 422کودک خانواده تک فرزند و 415کودک خانواده چند فرزند مورد مطالعه قرار گرفتند. بود یا نبود یکی از والدین در تفاوت اختلالات رفتاری یاد شده بین کودکان تک فرزند و چند فرزند مؤثر است؛ به طوری که وجود دو عامل تک فرزندی و حضور یا عدم حضور پدر و مادر در میزان فراوانی اختلالات رفتاری کودکان دخالت مستقیم دارد. گفتنی است، طبق نتایج این مطالعه، این باور که مشکلات رفتاری کودکان خانواده های تک فرزند بیشتر است، تأیید نشد تحقیقات دیگری در این زمینه نشان داده است که تک فرزندان در بسیاری از موارد، مانند موفقیت های تحصیلی، ضریب هوشی، مهارت های اجتماعی و ...مانند فرزندان اول هستند. عامل اصلی بالندگی و رشد فرزندان، پدر و مادرند. چه تک فرزند و چه یکی از 10کودک خانواده، تفاوت در اینجاست که تلاش و فعالیت های پدر و مادر در صورت کمتر بودن تعداد فرزندان دو چندان می شود. والدین تک فرزند، کودک دیگری ندارند تا به وقت بیشتری نیاز داشته باشند؛ بنابراین می توانند روی تنها فرزندشان بیشتر تمرکز کنند.
و تلنگر آخر
کودک از اتاق خارج می شود در دستش عروسک بزرگی است و خواهری می خواندش. او را بر روی صندلی میز ناهارخوری ، کنار خود می نشاند و لقمه ای در دهانش می گذارد و رو به مادر می گوید:«مامان چرا من خواهری ندارم؟»و نگاه مادر، خانه را پر از سکوت می کند.
منبع:دنیای زنان 63