معرفی سبد هزینه های خوراکی در خانواده (1)

برخلاف این تصور که اقتصاد خانواده را درآمدها تعیین می کند، در واقع این هزینه ها هستند که سرنوشت سازند

برخلاف این تصور که اقتصاد خانواده را درآمدها تعیین می کند، در واقع این هزینه ها هستند که سرنوشت سازند. البته درست است که برای گذران زندگی به درآمد نیاز است اما باور و نگاه ما به الگوی مصرف و نوع هزینه کرد ما برای تامین نیازها، می تواند به گونه ای باشد که با هر میزان درآمد باز هم احساس کنیم نیازهای ما برطرف نشده. نیازهای ما می تواند هر روز هم از نظر تعداد و فراوانی و هم از نظر ارزش ریالی افزایش یابد زیرا هم تصور آنها آسان است و هم آنکه تولیدکنندگان داخلی و خارجی و تبلیغات آنها هر روز کالاهای جدیدی را به مردم معرفی می کنند و خلاصه آنکه تجربه نشان داده است تغییر معیارهای مصرفی در جهت افزایش هزینه ها بسیار سریع انجام می گیرد اما حالت وارونه آن یعنی در شرایط کاهش درآمد خانواده و ضرورت کاهش هزینه ها، تغییر معیارهای مصرفی بسیار با کندی و احساس فشار و محرومیت همراه است و گاه آثار ویرانگری بر روابط خانوادگی می گذارد. پس هزینه کردن در خانواده، نیازمند مدیریت بهینه می باشد تا برنامه ای واقع گرا اندیشه شود و سازماندهی مناسبی برای رسیدن به اهداف بزرگ و کوچک خانواده در نظر گرفته شود که با توجه به درآمد محدود خانواده اهداف اصلی آن تامین شود و امکان زندگی بهتر فردی و خانوادگی را فراهم سازد علاوه بر آنکه اعمال مدیریت بهینه هزینه ها، در اصلاح ساختار اقتصادی کشور نیز کارساز می باشد.

سبد هزینه خانواده

در سبد هزینه های خانواده، کالاها و خدمات متفاوتی جای دارد. زیرا خانواده مصارف مختلفی از کالاها و خدمات دارد و هزینه های آنها را می پردازد. این هزینه ها به دو بخش عمده تقسیم می شوند:
الف- هزینه های خواراکی
ب- هزینه های غیرخوراکی
جدول شماره 1: تقسیم بندی ریزتر هر نوع در جدول های زیر آمده است:

شرح اقلام خوراکی سالیانه یک خانوار
شرح اقلام	هزینه (ریال)
آرد، رشته، نان و فرآورده های آن
آرد و رشته
غلات
انواع نان
انواع گوشت ها
گوشت دام
گوشت پرندگان
گوشت حیوانات دریایی
شیر و فرآورده های آن و تخم پرندگان
انواع شیر
انواع فرآورده های شیر
انواع تخم مرغ
روغن ها و چربی ها
روغن و چربی حیوانی
روغن نباتی
میوه های و سبزیها
انواع میوه
انواع سبزی
میوه های و سبزی های آماده (برای مصرف در منزل

خشکبار و حبوبات
خشکبار
حبوبات
قند و شکر، شیرینی ها، چای، قهوه، کاکائو
قند و شکر
انواع شیرینی ها و مرباها
چای، قهوه، کاکائو
ادویه، چاشنی و سایر ترکیبهای خوراکی
انواع ادویه
چاشنی و سایر ترکیبهای خوراکی
نوشابه ها، غذاهای آماده و دخانیات
انواع نوشابه
غذاهای آماده و تنقلات
دخانیات

مآخذ: نتایج تفصیلی آمارگیری از هزینه و درآمد خانوارهای شهری و روستایی ـ مرکز آمار ایران
جدول شماره دو: شرح اقلام غیر خوراکی سالیانه یک خانوار شهری

شرح اقلام	جمع کل هزینه های غیرخوراکی
پوشاک و تعمیرات آن
انواع کفش و تعمیرات آن
مسکن
اجاره بهاء و هزینه های مسکن
آب، سوخت، روشنایی منزل
لوازم و اثاثیه ملزومات و خدمات خانوار
مبلمان، اثاثیه ثابت، فرش و کفپوش و تعمیرات آن
لوازم و اثاثیه منزل
وسایل حرارتی، پخت و پز، یخچال و سایر وسایل عمده
ظروف، لوازم آشپزخانه و سایر وسایل منزل و تعمیرات آن
کالاها و لوازم مصرفی بی دوام و کم دوام منزل
خدمات خانگی
بهداشت و درمان
هزینه های بهداشتی و درمانی
هزینه های بیمه های اجتماعی و درمانی
حمل و نقل و ارتباطات
حمل و نقل
ارتباطات
تفریحات، سرگرمی ها و خدمات فرهنگی
تفریحات و سرگرمی
تحصیل و آموزش
کالاها و خدمات متفرقه خانوار
خدمات شخصی و وسایل آرایشی
لوازم زینتی و شخصی
هزینه های هتل، مسافرخانه و مسافرتهای دسته جمعی
خدمات مالی و حقوقی
هزینه های مذهبی
هزینه های متفرقه

مآخذ: نتایج تفصیلی آمارگیری از هزینه ها و درآمد خانوارهای شهری و مرکز آمار ایران

پیشنهاد:

شما هم می توانید هزینه های خانواده خود را دسته بندی کنید و ببینید هزینه های خوراکی و غیرخوراکی شما به ترتیب در هر ماه چقدر می باشد. کدام یک از هزینه ها بالا و کدام یک پایین است و آیا می توانید از یک هزینه کاسته و بر دیگر هزینه ها بیفزایید و مخارج خود را در جهت اهداف زندگی خود تعدیل کنید؟
(شما می توانید از جدول پیشنهادی ما نیز استفاده کنید.)
در قسمت بعد راهکارهایی جهت کاهش هزینه ها در هر یک از موارد جدول قبل ارائه شده است. بخش اول مربوط به هزینه های خوراکی و بخش دوم مربوط به هزینه های غیر خوراکی می باشد. در ادامه کتاب نیز کلیاتی همچون عوامل معنوی موثر در رزق و روزی، تربیت اقتصادی فرزندان و دیگر اطلاعات اقتصادی و حسابداری در خانواده آمده است.

هزینه های خوراکی در خانواده

هزینه های تغذیه و مواد خوراکی در خانواده:
امروزه سهم عمده ای از درآمد خانواده ها، صرف هزینه های خوراکی می شود. لذا خانواده باید با آشنایی به علم تغذیه و ارزش های مواد غذایی مختلف، ترکیبی مناسب از مواد غذایی را تهیه کند که با حداقل هزینه، نیازهای تغذیه ای خانواده تأمین شود.
اصولا برنامه های غذایی را هفتگی یا پانزده روزه تهیه می کنند. همچنین در تهیه و تنظیم بودجه سبد غذایی در خانواده ها، به مواردی از قبیل گروههای سنی، محل اقامت، مقدار خوراکی تولید شده در منزل، سلامت افراد، کار و شغل آنها، وضع خانواده از نظر معاشرت و مهمان، داشتن محل مناسب برای نگهداری مواد غذایی و مهارت خرید نیز توجه می شود.

اصول تهیه و تنظیم برنامه غذایی

اصول تهیه و تنظیم برنامه های غذایی عبارتند از:
- رعایت بودجه و صرفه جویی.
- در نظر گرفتن کالری و خواص هر یک از مواد غذایی.
- در نظر گرفتن سن افراد خانواده با در نظر گرفتن احتیاجات بدنی آنها.
- فصل و نوع مواد غذایی که در شهر یا محل زندگی موجود است.
- در نظر گرفتن ذائقه و سلیقه افراد خانواده
-رعایت اصول بهداشتی
- تناسب با آب و هوا.
کسی که برنامه غذایی را تهیه می کند باید ابتکار داشته باشد و حتما در تهیه برنامه رعایت تنوع را بنماید.
غذای بعضی از خانواده ها از چلو و خورشت و آش و آبگوشت تجاوز نمی کند. با آنکه مخارج غذاهای نامبرده کم نیست؛ با این وجود چون افراد خانواده به این غذاها عادت کرده اند حاضر نیستند برنامه غذایی خود را تغییر دهند. تنوع در تغذیه فواید دیگری نیز دارد از قبیل تحریک اشتها، رفع کمبود مواد غذایی و... .
- باید اطمینان حاصل شود که در برنامه غذایی، از 4 گروه اصلی مواد غذایی یعنی گروه نان و غلات، شیر و لبنیات؛ پروتینها (گوشت، تخم مرغ و حبوبات) و گروه میوه ها و سبزیجات گنجانده شده است.
از آنجا که تغذیه خوب باعث صرفه جویی در هزینه های درمان می شود، باید در، اهم اولویت های مخارج مصرفی قرار گیرد.

مادر خانواده باید:

نیازهای تغذیه ای خانواده و ارزش غذایی منابع مختلف غذایی را بشناسد.
به عنوان مثال مادر خانواده باید بداند که ارزش همه موادی که در یک گروه غذایی قرار دارند تقریبا برابر است ارزش غذایی ماهی سفید با ماهی های دیگر یکی است و دلیل ندارد که حتما هر کدام گران تر است تهیه شود.
این نکته به خانواده ها کمک می کند تا اقشار کم درآمد، به جای غذاها و خوراکی های گران از مواردی استفاده کنند که با آنها در یک گروه قرار دارند و شانس خرید آنها بیشتر شود.

معرفی گروه های اصلی غذایی

گروه های اصلی غذایی عبارتند از:
1- گروه نان، غلات، انواع ماکارونی، رشته فرنگی، غلات صبحانه ای آماده.
2- گروه سبزیها و میوه ها
3- گروه گوشت، ماکیان، ماهی، حبوبات (نخود و لوبیا و...) تخم مرغ و آجیل (مغزها)
4- گروه لبنیات شامل شیر، ماست ، پنیر، کشک و دوغ.

گروه نان و غلات:

این گروه شامل غلات کامل با سبوس (گندم، جو، جو دوسر و ارزان)، انواع نانهای سنتی و سفید (سنگک، تافتون، بربری)،برنج و انواع ماکارونی (لازانیا، رشته فرنگی، رشته پلویی و رشته آشی) است. این گروه، نشاسته و فیبر را به علاوه ویتامین های گروه E،B، آهن، پروتئین و منیزیم، روی و فسفر تأمین می کند. بنا به نیاز انرژی بدن افراد، به طور معمول و احدهای توصیه شده ی این گروه بین 11-6 واحد است.
تعریف واحد یا سهم در گروه نان و غلات
یک سهم از مواد این گروه شامل یک برش 30 گرمی (معادل یک کف دست) نان سنگک، تافتون یا بربری. 4 برش 30 گرمی (معادل 4 کف دست) نان لواش یا نصف لیوان ماکارونی یا نصف لیوان برنج یا یک لیوان از انواع غلات پخته یا نصف لیوان غلات خام می باشد.

گروه سبزی ها

گروه سبزی ها اهمیت زیادی دارد؛ زیرا فیبر، ویتامین های گروه A,B,C، پتاسیم، منیزیم و آهن را تأمین می کند، آن هم بدون اینکه چربی و کلسترول داشته باشد. توصیه، بیشتر روی سبزی های سبز تیره و سبزی های برگ دار و حبوبات است. از این گروه روزانه بین 3-5 واحد توصیه می شود. 1 واحد=1لیوان از انواع سبزی های خام برگ دار مانند اسفناج و کاهو یا یک دوم لیوان از انواع سبزی های پخته یا خام خرد شده مانند هویج خردشده، یا قارچ پخته شده، جوانه ی گندم و... می باشد، یا مساوی با یک دوم لیوان، نخود سبز، ذرت، نخود، لوبیاچیتی، لوبیاسبز و ... یا سه چهارم لیوان از عصاره یا آب سبزی ها، است. 1 واحد گوجه فرنگی=1 عدد متوسط. 1 واحد سیب زمینی=1 عدد سیب زمینی متوسط پخته شده یا 10 عدد خلال سرخ شده.
خوردن 3 تا 5 وعده سبزی را در رژیم غذایی خود قرار دهید. سیب زمینی مشمول این موضوع نمی شود. مطمئن شوید که یک از این وعده ها، حاوی سبزی هایی با برگ سبز مانند اسفناج، کاهو و کلم بروکلی باشند که سرشار از کلسیم و منیزیم بوده و در نتیجه برای محافظت در مقابل استئوپروز (پوکی استخوان) و متعادل کردن میزان استروژن بدن مفید هستند. در مواردی که امکان پذیر است برای حفظ ویتامین های حیاتی و مواد معدنی از این سبزی ها به صورت خام در سالاد و یا به صورت بخارپز استفاده کنید.

گروه میوه ها:

این گروه، فیبر، ویتامین های A,B,C و پتاسیم را تامین می کند و اهمیت زیادی دارد؛ زیرا بدون نمک، چربی و کلسترول است. میزان توصیه شده این گروه، روزانه بین 2-4واحد است. 1 واحد میوه=1 عدد میوه متوسط، مانند سیب، پرتقال، هلو، لیموترش، موز و غیره. یک دوم گریپ فروت، 1 برش هندوانه، یک چهارم طالبی، سه چهارم لیوان آب میوه. یک دوم لیوان توت یا میوه های ریز مانند انگور و انار.
یک دوم لیوان کمپوت و میوه های پخته شده یا قطعه قطعه شده، یک چهارم لیوان خشکبار (انواع برگه، کشمش، توت و انجیر خشک و...).
روزانه از 3 تا 5 نوبت میوه تازه استفاده کنید. این کار نباید زیاد مشکل باشد. می توانید به عنوان وعده های بین غذا، از خرد شده ی آنها و یا آب آنها استفاده کنید. میوه ها نه تنها دارای ویتامین های حیاتی هستند بلکه حاوی آنتی ـ اکسیدان هایی می باشند که بدن را از صدمه رادیکال های آزاد که باعث ایجاد طیف وسیعی از بیماری ها مانند سرطان می شوند، محافظت می کند. مشاهده شده است که مواد شیمیایی گیاهی موجود در میوه باعث کاهش میزان کلسترول و فشارخون و بیماری قلبی می شود نقش دیگر این گروه افزایش مقاومت در برابر عفونت ها با تقویت سیستیم ایمنی بدن؛ ترمیم زخم ها و سلامت چشم و بینایی، سلامت پوست و کمک به سوخت و ساز بدن است.

گروه گوشت، ماکیان، ماهی، حبوبات، تخم مرغ، آجیل (مغزها)، دل و جگر

اهمیت این گروه، بیشتر برای تامین پروتئین، آهن، برخی از ویتامین های گروه ب، روی، منیزیم و فسفر است. این گروه، روزانه 2-3 واحد توصیه می شود. 1 واحد از این گروه مساوی است با 60 گرم گوشت قرمز، ماکیان و ماهی بدون استخوان پخته شده و 30 گرم گوشت هم مساوی است با یک دوم لیوان حبوبات پخته شده، یک عدد تخم مرغ یا 2 قاشق غذاخوری کره بادام زمینی. نقش این گروه در بدن رشد، خونسازی و سلامت اعصاب است.
اگر بودجه خانواده محدود است باید قسمت های بهتر را به کودکان، نوجوانان و خانم های باردار یا شیرده اختصاص داد.
- غذاهایی با منشأ پروتئینی مثل لبنیات، تخم مرغ و گوشت باید به کودکان و گروه های آسیب پذیر اختصاص یابد.
1- به بزرگسالانی که رشد کرده اند و بیشتر به انرژی نیاز دارند، باید نان و غلات بیشتری داده شود.
2- سالمندان در صورت داشتن کلسترول بالا، فشار خون بالا، بیماری های قلبی و عروقی و چاقی بایستی مصرف تخم مرغ را به حداکثر سه عدد در هفته محدود کنند.
3- پس از انتخاب مواد غذایی، تلفیق آنها نیز اهمیت زیادی دارد. از ترکیب هایی استفاده کنید که جایگزین مواد غذایی گرانتر می شوند. مثلا ترکیب مناسب غلات و حبوبات مثل عدس پلو و باقالی پلو.
4- ترغیب خانواده به تنظیم الگوی غذایی مناسب، استفاده از تمام گروه های غذایی و رعایت تعادل و تنوع در گروه ها و جلوگیری از افراط و تفریط در مصرف ماده غذایی مشخص، نقش مهمی در تأمین سلامتی و صرف هزینه درست دارد.
5- برای ساختن پروتئین کاملی که می تواند جایگزین مناسبی برای گوشت قرمز باشد. از ترکیب زیر استفاده نمایید:
لوبیا+ برنج سبوسدار، ذرت، انواع دانه ها، گندم، انواع مغزها و گردو، فندق و پسته و...
برنج سبوسدار+ انواع لوبیا، انواع مغزها، دانه ها، گندم
نان+ کره های گیاهی، انواع مغزها و دانه ها + سالاد و خوراک سبزیجات، انواع فرآورده های سویا=پروتئینهای کامل.
6- سعی کنید غذایی که تهیه می کنید بدون چربی و کم نمک باشد و در عوض دارای مقدار زیادی از ویتامین ها، مواد معدنی و فسفر باشد.
7- در برنامه غذایی کودکان و نوجوانان از انواع خشکبار مثل توت خشک، برگه آلو، زردآلو، انجیرخشک؛ کشمش و... که منابع خوب آهن هستند به عنوان میان وعده استفاده کنید.
8- در برنامه روزانه غذایی ترکیبی از گوشت و سویا را به کار برید.

گروه شیر، ماست و پنیر، کشک و بستنی

غذاهای این گروه بهترین منبع کلسیم هستند. کلسیم موجود در لبنیات به راحتی جذب می شوند و نقش مهمی در از بین بردن پوکی استخوان دارند همچنین این گروه از غذاها، پروتئین و برخی از ویتامینهای گروه A،B و فسفر و پروتئین را تأمین می کنند. نقش این مواد در بدن حفظ استحکام استخوان ها و دندان ها، سلامت پوست و رشد است.
مقدار توصیه شده این گروه، روزانه بین 2-3 واحد است که برای نوجوانان و جوانان، 3 واحد می باشد و برای زنان باردار و شیرده زیر 20 سال در روز 4 واحد یا بیشتر توصیه شده است. 1 واحد از این گروه مساوی است با 1 لیون شیر یا ماست یا 45 گرم پنیر معمولی یا یک لیوان کشک مساوی با 1/5 لیوان بستنی

جدول مواد معدنی و ویتامین های مورد نیاز بدن

نام ماده معدنی	منابع غذایی
کلسیم	شیر- پنیر- تخم مرغ
فسفر	شیر- پنیر- گوشت- ماهی و...
منیزیوم	غلات- حبوبات-آجیل-گوشت- شیر و...
گوگرد	تخم مرغ- شیر- پنیر- گوشت- بادام و...
سدیم	نمک طعام- شیر- گوشت – ماهی- سفیده تخم مرغ
پتاسیم	گوشت- ماهی- تخم مرغ- گردو- فندق- بادام و...
آهن	جگر- گوشت – تخم مرغ- گردو- بادام- جوانه گندم
مس	جگر- گوشت – تخم مرغ- گردو- بادام - جوانه گندم
ید	نمک دریایی- غذای دریایی
فلوئور	آبهای حاوی فلوئور
سلنیوم	جگر