علم تغذیه مبحثی جالب برای تمامی اقشار است.در نگاه اول تغذیه یعنی مصرف غذای کافی جهت زنده ماندن ،ولی از نقطه نظر تاثیربرسلامتی ،یعنی مبارزه علیه چاقی ،دیابت، فشارخون وبیماری های قلبی-عروقی.
بادقیق شدن در مبحث تغذیه اهمیت موا د مغذی در بدن روز به روز مشخص تر می گردد.
ثابت شده که برای تمامی فرآیندهای منجر به سلامتی در بدن وحفظ سلامت بدن تغذیه نقش مستقیم ومثبت دارد.سیستم پیچیده بهبود زخم یکی از این مکانیسم ها می باشد که در جهت حفظ سلامتی علی رغم جراحت وارده وهجوم میکروارگانیسم ها عمل می کند.
در این مقاله اثر ریز مغذی ها ودرشت مغذی ها برروند بهبود ی زخم مورد بررسی قرار می گیرد.
به طورکلی روند بهبود زخم به پنج مرحله تقسیم می گردد که شامل هموستازی،التهاب،تکثیر،انقباض وتغییر شکل می باشد.به محض ایجاد بریدگی انقباض عروقی جهت جلوگیری از خونریزی زیاد رخ می دهد.در عین حال لخته به وجود می آید واز خونریزی بیشتر جلوگیری می کند.
در مرحله التهاب، فیبرین تشکیل می شود وپلاکت ها تجمع می یابند ولوکوسیت هابه درون زخم راه می یابند.دراین مرحله انبساط عروقی ایجاد می شودولخته ایجاد شده از خونریزی جلوگیری می کند.سپس انبساط عروقی ،در نتیجه رها شدن واسطه های التهابی مانند پروستاگلاندین هاونیتریک اکسید رخ می دهد.در مرحله تکثیر کلاژنازوالستازجهت کمک به جریان تکثیر سلولی وتغیر شکل به داخل زخم ترشح می شود.دراین مرحله تکثیر ماکروفاژها جهت جلوگیری ازعفونی شدن زخم بیشتر می شود.در مرحله انقباض،زخم چروک می شود.
کربوهیدرات ها وبهبود زخم
کربوهیدراتها ترکیباتی هستند که از قندهای ساده یا مونو ساکاریدها تشکیل شده اند.تاکنون بیشتر به نقش انرژی زایی سه قند ساده گلوکز ،فروکتوز، وگالاکتوز وسه دی ساکارید ،ساکاروز،مالتوزولاکتوزونقش انرژی زایی وفیبیری کربوهیدرات های کمپلکس مانند سلولز ،گلیکوژن ونشاسته پرداخته
شده است.امروزه بیش از 200نوع کربوهیدرات ساده شناخته شده که توسط گیاهان ساخته می شوند،ولی 8عدد از آنها شامل گالاکتوز، گلوکز،مانوز، N-استیل نورامینیک اسید،فروکتوز،N-6استیل گلوکز آمین،-N استیل گلوکزآمین وگزیلوز می باشند برای سلامتی ضروری شناخته شده اند.
به طور کلی ،کربوهیدرات برای تامین انرژی مورد نیاز بهبود زخم ،مورد نیاز می باشد.گلوکز یک ماده مغذی بحرانی مخصوصا در بیمارانی که دچار تراما وسوختگی شده اند می باشد،زیرا برای رشد سلولی ،حرکت فیبروبلاست ها وفعالیت لوکوسیت ها ضروری است .در شرایطی که سرعت متابولیسم بالا می رود ومنابع کافی کربوهیدراتی در دسترس نمی باشد ،میزان تبدیل اسیدهای آمینه به گلوکوز وگلوکونئوژنزکبدی افزایش می یابد که باعث تجزیه بافت عضلانی می گردد،بنابراین منابع کربوهیدراته به مقدار کافی تامین شوند.
سلول های پوستی برای تامین انرژی مورد نیاز خود به گلوکز نیاز دارند .با وجودی که تامین سطوح متعادل گلوکز برای بهبود زخم حیاتی می باشد ،ولی بالا بودن گلوکزدر شرایطی چون هایپرگلیسمیا(افزایش قند خون)تاثیر نامطلوبی دارد.
میزان نیاز به کربوهیدرات در افراد سالم 60-45درصد انرژی روزانه می باشد،ولی در شرایط بروز جراحات پوستی، میزان نیاز به کربوهیدرات 65-60درصد افزایش می یابد.
چربی ها وبهبود زخم
چربی ها ترکیبات منحصر به فردی در رژیم غذایی می باشند که به صورت ذخیره ای در بدن تجمع می یابند.همچنین در ترکیب غشاءسلولی در بافت ها وارگان ها وجود دارند.فرآیندهای فیزیولوژیکی بهبود زخم تحت تاثیر فسفولیپازهاومهاجرت چربی ها از سلول ها برای تولید انرژی می باشند.بافت چربی سفید علاوه برذخیره انرژی،منبع سیتوکین های پیش التهابی هم می باشد.در فرآیند بهبود زخم برای اکثر زخم ها نیاز به کالری افزایش می یابد .این امر مخصوصا در مورد جراحات شدید،سوختگی ها وبیماران در وضعیت بحرانی (که واکنش استرس آنها را درشرایط هایپر متابولیک قرار داده است)،نمود بیشتری دارد.واکنش به استرس از طریق هیپوتالاموس وبه وسیله سیتوکین ها ی پیش التهابی آغاز شده ودر نتیجه باعث افزایش سطح هورمون های استرس مانند گلوکاکن،کورتیزول وکاتکول آمین ها می شود.این هورمون ها باعث شرایط کاتابولیک پروتئین وافزایش لیپولیز می گردندوبه منظور تامین افزایش تقاضای انرژی از این شرایط ،یک رژیم پرپروتئین وپر چربی برای تامین کالری وسنتز بافت جدید مورد نیاز می باشد.
در یک بررسی در مورد موش ها نشان داده شد که قدرت کشش زخم های موش هایی که از امگا-3تغذیه کرده بودند ،کمتر از آنهایی بود که در رژیم غذایی شان امگا-6وجود داشت .زیرا روغن ماهی مانع تکثیر بافت پیوندی می گردد.نشان داده شده است که در مراحل اولیه بهبود زخم ،اثرات ضد التهابی امگا-3باعث تاخیر در بهبود زخم می گردد،ولی در بیماران دچار سوختگی که سطح سرمی اسید آراشیدونیک واسیدهای چرب امگا3-در پی جراحت سوختگی کاهش یافته است،مصرف مکمل امگا -3مفید می باشد.
پروتئین ها وبهبود زخم:
فرآیند بهبود زخم یک مرحله دینامیک می باشد که در آن واسطه های مختلفی تداخل اثر دارند.بسیاری از مکانیسم های جزئی وفرآیندهای پاتوفیزیولوژیکی این فرآیند هنوز در دست بررسی می باشند.عمده ترین پروتئین در گیر در فرآیند بهبود زخم کلاژن است .در یک فرد سالم ترکیبات پروتئینی وسلولی پوست متحمل فرآیندهای تجزیه ودوباره سازی می شوند.تکثیر سلولی اکثرا در فیبروبلاست ها وکراتینوسیت ها وسنتز وتجزیه پروتئین در داخل سلول انجام می گیرد.بعد از بروز جراحت هردوفرآیند متابولیکی جهت تعمیر پوست مجروح وبازگرداندن عملکرد طبیعی آن شتاب پیدا می کنند.در شرایط جراحت شدید ،فرآیند های متابولیکی بهبود زخم تحت تاثیر تغییر انرژی کل بدن ومتابولیسم پروتئین وانجام واکنش های هیپرمتابولیکی می باشد.
حدود90-70درصد پروتئین پوست کلاژن است وپروتئین عمده در فرآیند بهبود زخم می باشد.تغییر سرعت سنتز کلاژن منعکس کننده فرآیند بهبود زخم می باشد.ثابت شده است که وضعیت تغذیه ای تمامی بدن تاثیر مهمی بر متابولیسم کلاژن وبهبود زخم دارد.اصلاح وضعیت تغذیه ای پروتئینی تمامی بدن باعث تسریع روند بهبود زخم در بیماران جراحی شده ویادچار سوختگی می گردد.سوءتغذیه باعث کاهش سرعت سنتز کلاژن وبه هم خوردن تعادل پروتئینی در بدن می گردد.حمایت های تغذیه ای در این روند بسیار موثر هستندوباعث تعدیل فاکتورهای آنابولیک وبهبود فرآیند متابولیسم پروتئین های پوست می گردند.عدم دریافت کافی پروتئین از طریق فرآیندهای طولانی شدن فاز التهابی ،دشواری تولید پروتئوگلیکان ووجود اشکال در بازسازی زخم ،مانع بهبود زخم می گردد.
نشان داده شده در مواردی که کمبود تغذیه ای وجود داشته ،کامل شدن روند بهبود زخم وقدرت کشش آن نسبت به موارد دریافت کافی پروتئین،کمتر بوده است وکمبودهای بیشتر پروتئین باعث تاخیر در رسوب کلاژن،کاهش قدرت کششی پوست وافزایش میزان ابتلا به عفونت می گردد.
بررسی نقش اسیدهای آمینه در ارتقای فرآیند بهبود زخم در سال های اخیر بسیار مورد توجه بوده است.در این میان توجه خاصی بر آرژنین وگلوتامین معطوف بوده است.
از طرفی ،سایر اسیدهای آمینه هم بر روند بهبودی تاثیر گذار می باشند .برای مثال متیونین در تکثیر فیبروبلاست ها وسنتز کلاژن نقش دارد .در بررسی های تجربی هم تاثیر این دو اسید آمینه سولفوردار بر روند بهبود زخم موش های دچار کمبود پروتئین به اثبات رسیده است.
اسید های آمینه منشعب باعث افزایش سنتز و کاهش کاتابولیسم پروتئین می گردند، ولی میزان دریافت پروتئین نباید بیشتر از 1/5 گرم به ازاء هر کیلوگرم از وزن بدن در روز باشد، بلکه باید تعادلی در دریافت آنها وجود داشته باشد.
گلوتامین و بهبود زخم:
گلوتامین فراوان ترین اسید آمینه در بدن انسان می باشد.اگر چه یک اسید آمینه غیر ضروری است، ولی میزان آن در شرایط استرس متابولیک کاهش می یابد و حکم یک اسید آمینه ضروری را پیدا می کند . گلوتامین سوخت اولیه برای تقسیم سریع سلول هایی چون اریتروسیت ها، هپاتوسیت ها و سلول ها ی ایمنی می باشد.
ثابت شده است که در شرایط استرس چون جراحت، میزان گلوتامین در بدن کاهش می یابد.پلاکت ها، لوکوسیت ها، ماکروفاژها و فیبروبلاست ها عمده ترین سلول های سیستم ایمنی هستند که از گلوتامین به جای گلوکز به عنوان منبع سوختی استفاده می کنند.
همانطوری که قبلا ذکر شد، گلوتامین سوخت اصلی برای تقسیم سلولی و ضروری جهت نسخه برداری RNA و DNA قبل از میتوز می باشد.شواهد بسیاری هم تایید کننده وجود میزان قابل توجهی آنزیم گلوتامیناز در پوست موش ها به منظور تامین گلوتامین جهت تامین انرژی می باشند.
همچنین نشان داده شده است که با افزایش سن، میزان فعالیت آنزیم گلوتامیناز پوست کاهش می یابد، بنابراین مصرف مکمل های حاوی گلوتامین در تسریع روند بهبودی موثر خواهد بود.
منبع:دنیای تغذیه 95