یکی از معروفترین سوغات های اصفهان گز می‌باشد. مواد اولیه این شیرینی مطبوع و مشهور که گزانگبین است، در اطراف این شهر به عمل می‌آید.
سابقه تولید گز در اصفهان به 450 سال پیش باز می گردد که درانواع مختلف آردی ، لقمه ای شامل پسته ای ، بادامی و شکلاتی در کارگاه های سنتی و صنعتی تولید می شود.
گز انگبین ریشة گیاهی به نام بته یا درخت گز است. ارتفاع این درخت کوهستانی حداکثر به دو متر می‌رسد و بیشتر در مناطق خوش آب و هوای بختیاری و خوانسار در دامنه کوهها به عمل می‌آید.
در اواخر تابستان محصول این درخت آماده برداشت می‌شود و دانه‌های برّاق و زرد رنگی مثل دانة ارزن از ساقه‌های این درخت بیرون می‌زند. در این هنگام صاحبان درختان گز باید محصول را، قبل از اینکه ریزش بارانهای پاییزی شروع شود، برداشت کنند.
جهت برداشت محصول، پوست دباغی شدة گوسفند را – که تمیز و سفید می‌باشد و به آن دباله می‌گویند – زیر درختچه پهن می‌کنند سپس با چوب سر کجی که به همین منظور تهیه شده و آن را دگنک می‌نامند، به تنة درخت ضربه می‌زنند تا دانه‌های ارزن مانند، از بدنة درخت جدا شده و داخل دباله بریزد. این گزها ناخالص و با برگ و مواد دیگر مخلوط است که برای تمیزکردن آن از غربال آهنی که به همین منظور ساخته شده استفاده می‌شود و آن مواد ناخالص را غربال می‌کنند تا دانه‌های گز از سوراخهای غربال عبور کرده و مواد اضافی در غربال باقی بماند. در طول سال بالغ بر ده مرتبه این کار تکرار می‌شود که هر چه بیشتر تکرار شود، نوع محصول بعدی نامرغوب می‌گردد و محصول بار اول به صورت گل و از همه مرغوب‌تر است. مواد اضافی که در غربال باقی می‌ماند هم، مصارف مختلف دارد. از جملة آن مواد، گز علفی است که در پزشکی استفاده می‌شود. اما دانه‌های گز اصلی که در کیسه‌ها جمع‌آوری می‌شود بسیار گرانبها و مادة اصلی به شمار می‌آید. چنانچه قبل از برداشت محصول بارندگی بشود، از مرغوبیت گز خواهد کاست و اگر تعداد بارش بارانها زیاد باشد در آن سال، محصول قابل استفاده نمی‌باشد.
برای تهیه گز مرغوب نیمی از مواد مصرفی، دانه‌های گز گیاهی و نیمی دیگر شکر و مغز پسته و یا بادام و مواد دیگر استفاده می‌شود. گاهی هم بنا به سفارش متنفذین ماده‌ای به نام شیر خشت به گز اضافه می‌شود و حتی به جای آب خالص در آن آب هندوانه می‌رخیتند. این نوع گز سفارشی و مخصوص بوده که برای پادشاهان و رؤسای ممالک دیگر به عنوان سوغات فرستاده می‌شده و در بازار یافت نمی‌شد. اما گز بسیار مرغوب به علت کمبود و گرانی ماده اولیه، کمتر تهیه می شود. این روزها گزفروشیها برای پایین نگه داشتن قیمت، از ماده دیگری به نام بادکا که از سیب زمینی تهیه می‌شود، به جای گز گیاهی استفاده می‌کنند. اما این گز به هیچ وجه طعم و لطافت گز اصلی را ندارد. نوع دیگر گز که در جعبه‌های کوچک فلزی به فروش می‌رسد، گز انگشت پیچ است که در آن از مغز پسته و بادام استفاده نمی‌کنند تا سالخوردگان به راحتی آن را تناول نمایند.
گز اصفهان
مواد لازم:
ـ شکر : 32/ 1 پیمانه (250 گرم)
ـ آب : 1 پیمانه (160 میلی لیتر)
ـ بادکا : 300 گرم (1 پیمانه سرخالی)
ـ سفیده تخم مرغ : 5 عدد (150 گرم)
ـ گلاب: 1 قاشق سوپخوری (14 میلی لیتر)
ـ مغز پسته :21/ 1 پیمانه (150 گرم)
روش تهیه :
شکر و آب را روی حرارت ملایم قرار دهید تا حدی که فقط شکر آب شود. سپس بادکا را اضافه کنید. در این زمان مواد کف می کند و بالا می آید. مایه را مرتب با قاشق چوبی هم بزنید تا شهد مانند آب نبات کشی شود.
سفیده تخم مرغ را با همزن برقی بزنید تا کاملاً فرم بگیرد. برای اینکه بدانید شهد آماده است، کمی از شهد را داخل آب یخ بریزید، پس از سردشدن باید حالت شکننده پیدا کند.
مایه را از روی حرارت بردارید و مرتب هم بزنید. گلاب را به سفیده اضافه کنید و با همزن برقی بزنید. دو قاشق از شهد را داخل سفیده بریزید و با همزن خوب بزنید.
سپس محتوای کاسه سفیده را داخل شهد بریزید و هم زدن را تا زمانی که مواد گرم است (حدود 10 دقیقه) ادامه دهید. باید مراقب باشید که مواد سرد نشود، زیرا خراب می شود. مواد را روی شعله پخش کن با حرارت ملایم قرار دهید تا جایی که همزن قدرت دارد با همزن بزنید. وقتی که مواد سفت شد، با قاشق به صورت پارویی هم بزنید. سپس مغز پسته را اضافه کنید.
از مایه تکه های کوچکی برداشته و آن را گردکنید و روی مقداری آرد با کمک کاردک فرم دهید.
ـ نکته
برای امتحان مقداری از گز را بگذارید تا خنک شود، وقتی در دست غلطاندید، اگر به دست نچسبید آماده است.
ـ پیشنهاد
در صورت دلخواه پس از فرم دادن برای اینکه مرتب تر شود، می توان قالب زده سپس در آرد غلتاند.
جایگزین
می توانید به جای مغز پسته از مغز بادام استفاده کنید.
