روستای الک

پیشینه تاریخی روستای اَلک:

گزارشات باستان شناسی قدمت سکونت درالک را بین 5000تا7000سال تخمین زده اند،این درحالی است که کهنترین اشاره تاریخی به نام الک در تواریخ محلی کردستان مربوط به دوره صفویه است. در تاریخ سلاطین هورامان اثرمرحوم قاضی عبدالله شیدا در ذکرحوادث سنه1124قمری(ص161تاریخ سلاطین هورامان) از کشته شدن یکی از بیگ زادگان اورامان در قریه الک نام برده است.

با استنادبه تواریخ کردستان حاکمیت خاندان وکلا از اواسط دوره صفویه برالک محرز است این درحالی است که از زمان تشکیل حکومت اردلانها برکردستان ازنیمه دوم قرن ششم هجری الک ومردمان آن خراج گذار اردلانها بودند. املاک الک ازاواسط دوره صفوی محتملاً از ایام حاکمیت خان احمد خان اردلان بخشی از اردلانهای کوی وحریر که از نوادگان بهرام بیگ ولد سرخاب بیگ اردلان بودند پاره ای از آنها به کردستان آمده به منصب وکالت کردستان رسیدند وبه خاندان وکلای کردستان شهرت یافتند. درسایه آن توانستند املاک روستای الک وتوابعش را به زیر سلطه درآورند .با به قدرت رسیدن قاجارها املاک توسط امان الله خان اردلان(1214-1240قمری) تصاحب شد وتااوایل دوره پهلوی حاکمیت مستقیم نوادگان امان الله خان را داشته ازدوره پهلوی ابراهیم خان سنندجی ملقب به حاج خان املاک را ازآخرین بازمانده حکام اردلان بنام سیف الله خان اردلان خریداری می نماید وبعداز وی پسرش علی رضاخان سنندجی ملقب به والیخان املاک را مدیریت می نمود تا اینکه در شهریور1358خورشیدی با اعدام وی حاکمیت حکام به پایان رسید.

جمعیت:

درسرشماری سال 1345خورشیدی جمعیت روستای الک 699نفر در قالب 122خانوار بوده است ،که بانرخ رشد مطلق 93/1 درصد به جمعیت 810نفر در قالب 137خانوار در سال 1355 خورشیدی رسیده است.

درسرشماری سال 1355 خورشیدی جمعیت روستای الک 810 نفر در قالب 137 خانوار بوده است،که با نرخ رشد مطلق 41/1 درصد به جمعیت 932 نفر در قالب 161 خانوار در سال 1365 خورشیدی رسیده است.

درسرشماری سال 1365 خورشیدی جمعیت روستای الک 932 نفر در قالب 161 خانوار بوده است،که با نرخ رشد مطلق 48/. درصد به جمعیت 978 نفر در قالب 213 خانوار در سال 1375 خورشیدی رسیده است.

درسرشماری سال 1375 خورشیدی جمعیت روستای الک 978 نفر در قالب 213 خانوار بوده است،که با نرخ رشد مطلق 58/2 درصد به جمعیت 1230 نفر در قالب 276 خانوار در سال 1384 خورشیدی رسیده است.1

تقسیمات جغرافیایی محل:

امروزه با اجرای طرح هادی روستا خیابانها وکوچه هایی در حد قابل قبول فضای روستا را منظم ونیز توسعه داده است بدنبال اجرای طرح هادی روستا در سال 1375 خورشیدی با تعریض کوچه ها بسیاری از خانه های روستا تخریب شد وبرای جبران آن زمینهایی در گوشه وکنار برای احداث خانه های جدید موجب توسعه بافت مسکونی روستا شد. در طول یک دهه ی مساحت روستا بسیار گسترش پیدا کرد و محله های تازه ای ایجاد شد. اکنون روستای الک به 8 بخش یا محله تقسیم شده است که به ترتیب زیر می باشد:

1-بافت قدیمی روستا خوار آوایی(xoar-avai) : .این بخش در جنوب روستا و بالاتر از جاده ی کامیاران به روانسر قرار دارد.بخش واقعی روستا همین قسمت می باشد که اکنون از آن بافت قدیمی چیزی جز اسم آن باقی نیست و تمامی خانه ها نو ساز می باشد.

2-گیله هَرد(gelahard):به بخش شمالی روستا گفته می شود . این بخش اولین خانه های نو ساز وامروزی در آن شکل گرفت. حد شمالی آن قبرستان روستا می باشد.

3-ناو کَل باخ(nav-kal-bax): این محله اگرچه در بخش شمالی روستا می باشد اما به عنوان محله ای جدا از گیله هَرد،و در قسمت غرب آن واقع است .چون محلی که این خانه ها ساخته شده باغ بسیار بزرگی که متعلق به مرحوم فرج یوسفی بود وبه ناوکَل باغ شهرت داشت در اذهان مردم بعد از تخریب این باغها همچنان به نام قدیمی آن استناد می کنند.

4-بان تپه :این محله در مرکز روستا و همانطور که از اسمش پیداست بر روی تپه باستانی مرکز روستا واقع است.

5- فروشگاه(froshgah): این بخش درسمت شرق روستا وسمت راست نرسیده به پل ورودی به الک که چند سال اخیر آباد شده است وفروشگاه تعاونی مصرف روستایی ،پست بانک ،شبکه گاز الک وماراب،آسیاب ومخابرات واقع است.چون اولین ساختمانی که در سمت راست رودخانه چَماویان ساختاه شد فروشگاه تعاونی مصرف روستایی بود به این نام معروف شد.

6-مدرسه کونه(madrasa-kona):این بخش در سمت غرب به وسیله پلی به بدنه اصلی روستا پیوند می خورد.این قسمت حدود یک دهه از تشکیل آن می گذرد.

حد فاصل این بخش با روستا رودخانه چَم کام میباشد.

7-قَلا(qala): دراین بخش مدارس راهنمایی وابتدایی به همراهی تعدادی منازل که اخیراً ساخته شده اندمجموعاًمحله قلا را شکل داده اند. چون این محله در دوره پهلوی ساختمان محل سکونت مالک روستا مرحوم علی رضا خان سنندجی بودو به آن قلا می گفتند ، نامگذاری شده است.

8-خوار جاده(xoar-jada): این بخش به تمامی خانه های که در سمت پایین جاده کامیاران به روانسر احداث شده می گویند .در این محله خانه بهداشت ، شورای حل اختلاف ،دهیاری ونانوایی مستقر هستند.این قسمت از روستا در یک دهه ی اخیر توسعه یافته است.

چشمه ها

1-کانی بلواس (kani-blvas) چون این چشمه در محل سکونتگاه طایفه بلباس(بلواسblvas) واقع بوده معروف شده است.، کانی چمچه کوله(kani-chemcha-kola) چون یک قاشق چوبی دسته کوتاه سر چشمه بوده نامگذاری شده است.وکانی دیوانه (kani-devana) چون در محدوده زمینهای مرحوم لاله دیوانه (یکی از محترمین روستا) واقع داشته نامگذاری شده است. در شمال غرب 2- کانی تخسیر(kani-takhsir) ،چناره(chenara) چشمه چناره به دلیل فراوانی درخت چنار درحاشیه آن ، وکانی چنار(kani-chenar)در سمت غرب 3- کانی خورینکه(kani-khorenka) چون آب این چشمه کم بوده ودر اصطلاح محلی به آب کم خورxor می گویند معروف شده است.درجنوب. 4- مرَ کی میراَ ول(marakai-mir-avl) در جنوب غربی 5-کانی کوِرهkani-kovera چون یک چشمه خشکیده یا به اصطلاح محلی کور بوده، معروف شده است 7-کانی کاکلkani-kakl چون در محدوده زمینهای فردی بنام کاکل بوده نامگذاری شده است.درسمت شرق . 8- کانی گراویkani-gravi چون در اصطلاح محلی به آب کم وفصلی گَرآو می گویند . نام آن بر گرفته از همان مشخصه اصلی چشمه است.

قنات :

دو حلقه قنات که در دوره پهلوی وتوسط شخص والی خان (علی رضا خان سنندجی)مالک زمینهای الک ایجاد شده است که یکی از آنها در سمت شرق ودرمحلی بنام کانی کویره 2- دیگری درغرب که آب شرب مورد نیاز ساختمان محل سکونت والی خان که به قلا (قلعه ) معروف بود تامین می کرد واز کانی کولسه(kolsa) جاری میشد.

نظام طایفه ای وقبیله ای:

با استناد به نقل قوم بزرگان روستا می توان گفت که دو طایفه بزرگ بنامهای پرویزی(parvizi) ویوسفی(yousefi )وجود دارد. جماعت الکی متشکل از طوایف وتیره های زیر است:

1- بلواس٢ (blvasi)- زندی(zandi) ٣- جاف(jaf)(که شامل تیره های عبدالرحمن بیگی،زردوئی،رستم بیگی،پیرمیکائیلی،شیخ اسماعیلی،گشکی ،باشوکی و…) 4- میر آوایی(mir-avai) 6-احمدوند(همه وند)بهتویی(ahmadvande-behtui) ٧-هورامی(haorami)(شامل اسپریزی،لهونی،گوازی وپالنگانی )٨-لیلاخی(lailaxi)(شامل تیره های چراغ آوایی وقوچمی)٩-پشدری(pshdari) ١٠-سورسوری(sorsori) ١١-سَی سمایلی(saismali)(سیداسمعیلی)1٢-الکه کونی(alkakoni) ١٣-کمانگر(kamangar)و… .بسیاری ازطوایف وتیره های مذکور به مرور دهور در دوطایفه پرویزی ویوسفی ادغام گردیده اند.

تفرج گاهها:

موقعیت طبیعی خاصی که آبادی الک در آن واقع شده موجب گردیده از تفرجگاههای بسیار زیبایی برخوردار باشد که به نمونه های از آن اشاره می رود.

1-چشمه چنارهchenara واقع در سمت غرب روستا

1- قمره qamaraدر شمال غرب(این تفرجگاه در محدوده سرابکام می باشد)

2- سرده sardaدر شمال غرب (سمت شمالی ارتفاع مای زرد در محدوده ،سرابکام وسرشیلانه می باشد.)

3- روستای تیانهtiane در شمال

4- بیشه زار های چَم کامchamkam در شمال غرب ودر مسیر مالرو به روستای سرابکام .

5- میر آَولmiravel در سمت جنوب غرب روستا.

آثار باستانی

اشیاء وآثاری که مربوط به گذشته ونماد تاریخی بودن محل :

روستای اَلکALK از سکونتگاههای دیرین دشت کامیاران محسوب می شود که شواهد ومطالعات باستان شناسی بر صحت این مدعای ما مهر تائید می زند. در محدوده ی روستا یک قلعه(دامنه جنوبی کرگان شاه ) ویک تپه(مرکز روستای الک) باستانی به ثبت ملی رسیده اند،که در نوع خود بسیار حائز اهمیت است.اما در کنار نقاط ثبت شده ،شواهدی جسته گریخته دال بر مدارک بیشتری در این زمینه وجود داردکه در زیر به آن اشاره می رود،و امید است مورد توجه باستان شناسان استان کُردستان برای کاوش وروشن نمایی هر چه بیشتر وبهتر تاریخ الک قرار بگیرد.

1- تپه باستانی الک :این تپه که در مرکز بافت قدیمی روستا واقع است .ولی متاسفانه با احداثها وهم چنین حفاری های غیر مجاز همسایگانش حیات تاریخی را از آن گرفته واز بسیاری از اطلاعات تاریخی محروم ساخته اند.در گزارشات هیئت باستانشناسی ،درباره تپه باستانی الک چنین آمده است: ((درپایان عملیات میدانی وبراساس مطالعه شواهد بدست آمده بویژه قطعات شکسته ظروف سفالین …..هیات به این نتیجه دست یافت ،که این اثرباستانی باحتمال بسیار زیاد در دوران سلامت خود دارای نشانه هایی از استقرارهای مختلف بویژه ازقرون اولیه ومیانی اسلامی ،هزاره اول ق.م وآثاری از هزاره های دوم_ سوم و چهارم ق.م بویژه عصرمس وسنگ بعنوان قدیمیترین دوره استقرار مینماید،اما علیرغم این موضوع با نهایت تاسف بایستی بیان نمود که درصد تخریب برابر بررسی های کامل محدوده روستا درحدود 95 درصد به بالا می باشد ولذا اثر هرگونه ارزش مطالعاتی ،تحقیقاتی وحفاظتی خویش را بطور کامل ازدست داده وبه عبارتی کاملاًاز بین رفته است.)).

2- کوه کرگان شاه :کوه کرگان شاه با عظمت تر از گذشته همچنان تاریخ مردمان دامانش را در خود حفظ و قدمت ودیرینگی خود را به رخ همگان می کشد. بر روی بلند ترین نقطه کوه کرگان شاه که در غرب روستا واقع است ، معماری آجری نمایانگر است که متاسفانه کمتر مورد توجه میراث فرهنگی استان کردستان بوده و همین امر تاریخ دقیق ، اهداف سازندگان ونوع بنا را برما مکتوم می دارد. بنا بر این نمی توان در باره این اثر اظهار نظری متقنی ارائه کرد.

3- 1-قلا گه(qala-ga)(قلعه گاه) این قلعه از نوع سنگی می باشد و دردامنه جنوبی کوه کرگان شاه وبرروی بلندی که بر دشت میر اَول احاطه کامل دارد . قلعه با قدمتی 6000ساله مربوط به هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح است. با استناد به تاریخ ماد ، اولین قومی که درهزاره چهارم پیش از میلاد در سرزمینی گسترده از جنوب دریاچه ارومیه تا کرمانشاه را در تصرف خود داشتندقوم گوتی(goti) بوده .به این ترتیب می توان این قلعه رامصادف با دوران حاکمیت گوتیها محسوب نمود.مشخصات قلعه این گونه است:مصالح آن از سنگ که ازدامنه کوه کرگان شاه تأمین شده ،دیوارها به شیوه خشکه چینی (بدون ملات) احداث گردیده. عرض دیوار تا آنجا که نشان می دهند در حدود 50 سانتیمتر می باشد. چون این قلعه بر روی بلندیی در دامنه کوه کرگان بنا شده است در سمت شرق قلعه به علت وجود دیواره صخره ای به ارتفاع تقریباً20متر نیازی به حصار کشی نبوده بلکه دیواره شمالی، غربی وجنوبی آن کاملاً احداث شده است ،متاسفانه دست غارت گر طبیعت و نبود فرهنگ خاصی برای حفظ قلعه از سوی چوپانان محلی موجب شده است که 95/. قلعه تخریب شود. دراین باره درتاریخ هورامان آمده است:((…. پس از این آثار محوطه ها وتپه های ثبتی در فهرست آثار ملی مناطق ژاورود وگاورود وشاهو وسورسور وکامیاران به ترتیب عبارتنداز :محوطه طیانه هزاره چهارم قبل از میلاد تااوایل اسلامی با شماره ثبتی 4004 – تپه ج کرگان هزاره چهارم قبل از میلاد مسیح با شماره ثبتی 4005 ……..))

4- دشت کانی چرمگ: این دشت در سمت شرق الک قرار دارد. در این دشت مزاری معروف به پیر سراج الدین وجود دارد که در کنارش آثاری از گورستان یک روستای تاریخی که در نقشه بنام کوسان دیده می شود دیده می شود . آثار(خمره های بزرگ) شکسته ای که حین شخم زدن زمینهای کشاورزی ونیز حفر کانال آب در محدوده دشت کانی چرمگ نشان بیرون آمد، دال بر وجود یک جامعه استقرار یافته در دوران باستان داشت .شواهدی از دفن خمره ای دیده شد ،که بر قدمت ودیرینگی روستا صحه می گذارد. در نقشه زیر محل آن به عنوان یک روستای متروک همچنان ماندگار است.

5- دشت چیاگونینه: این دشت در جنوب الک و مشرف بر خاک ماراب واقع است. نقل قول معمرین در باره نقش مردما ن این روستا در خصوص شکل گیری بنای کرگان شاه ،در افواه جاری وساری است. ودر نقشه زیر محل آن دیده می شود وبه عنوان یک سکونتگاه قدیمی یاد می شودوتاریخی بس کهن با نام آن عجین شده است.به طوری که معمرین نقل می کنند شاه ساکن در خاک الک درستورمی دهد که در مرتفع ترین نقطه کوه کرگان شاه برایش بنایی را احداث نمایند غذای(گونینه) عمله ازاین روستای باستانی تهیه می شده وچنان با تعجیل آنرا به کارگران می رسانده اند که سرد نمی شده است.