اوکالیپتوس

تحریریه هفته نامه پزشک امروز

نام فارسی: اوکالیپتوس
نام علمی: Eucalyptus  Globulus     
نام عمومی: Eucalyptus    
نام انگلیسی: Blue Gum tree  
نام عربی: شجره الکافور
نام فرانسوی: Eucalyptus  
نام آلمانی: Fieberheilbaum   
نام مترادف: Eucalyptus Glauca، Eucalyptus  Cordata، Eucalyptus  Diversifolia، Eucalyptus  Pulverulenta , Eucalyptus  gigantea  
خانواده:  Myrtaceae   (خانواده مورد)

اثرات مهم اوکالیپتوس

اثرات اصلی اوکالیپتوس، مربوط به اسانس برگ‌هاست که دارای خاصیت ضداحتقان و ضدمیکروب خوبی است؛ به همین دلیل به شکل بخور، دارای مصرف بالایی درجهان است و در حقیقت یکی از پرمصرف‌ترین اسانس‌هاست. 
تنفس اسانس یابخور اوکالیپتوس، توسط ریه‌ها باعث اثرات ضداحتقان، خلط‌آور، ضدمیکروبی و کاهش تورم  غشای مخاطی گلو می‌گردد.هم چنین چای تهیه شده از برگ اوکالیپتوس، در برونشیت؛ ورم گلو و کاهش سرفه، موثر و مفید است. داروهای خوارکی به دست آمده، در مشکلات رودی – معدی و مثانه نیز کاربرد دارد. اسانس اوکالیپتوس در بسیاری از فراورده‌های غیردارویی مانند : شیرینی‌جات، آدامس، صابون واسپری‌ها، مصرف می‌شود. از سویی پماد حاصل ازاسانس اوکالیپتوس، دارای خاصیت دورکننده حشرات است، لذا در صورت استفاده از آن بر روی سطوح باز بدن، تا حدی  از نیش زدن حشرات جلوگیری می‌کند. 

طریقه و میزان مصرف اوکالیپتوس

برای استفاده ازبرگ تازها خشک اوکالیپتوس، به عنوان بخور، می‌توان حدود بیست گرم برگ خشک و یا دو برابر ایرن میزان، برگ تازه را در ظرفی از آب ریخت و جوشانید. بخارات به دست آمده از آن، در محیط سربسته، باعث رفع احتقان بینی می‌شود. 
فراوده‌های صنعتی اوکالیپتوس این فراورده‌ها اکثرا به شکل بخورهای آماده است که به صورت محلول هیدورالکلی هستند. برحسب راهنمایی دارو می‌توان مقادیر مختلفی (از چندقطره تا چند میلی‌متر) را در ظرفی از آب جوش ریخت و آب را جوشانند. بخارات اسانس فراهم شده، در محیط‌های سربسته، باعث رفع اخفان بینی می‌شود. 
شکلات و آدامس‌های تهیه شده از اسانس اوکالیپتوس در سال‌های اخیر به بازار عرضه شده اند که ضمن ضد عفونی کردن دهان و گلو، باعث رفع اختقان سریع بینی نیز می‌گردند. 
برگ اوکالیپتوس را می‌توان مخلوط با گیاهان دیگر نظیر بابون‌ها گیاهان دیگر اسانس دار دیگر،  به عنوان بخور مورد مصرف قرار داد. 
خوراکی- از برگ خرد شده اوکالیپتوس به عنوان خلط آور و یا کسب اثرات دیگر آن، می‌توان استفاده کرد. برای تهیه آن بر روی نصف قاشق چای خوری برگ خرد شده اوکالیپتوس، یک لیوان آب جوش می‌ریزیم و ده دقیقه صبر می‌کنیم؛ سپس صاف کرده و کم کم می‌نوشیم. این مقدار مصرف را می‌توان سه بار در روز تکرار کرد. یادآوری می‌شود که اسانس اوکالیپتوس، هرگز به صورت خوراکی نباید مصرف شود.

عوارض جانبی اوکالیپتوس

مصرف مقدار زیاد فراورده‌های خوراکی آن، می تواند باعث ایجاد اسهال و استفراغ گردد. همچنین اسانس بعضی از گونه‌ها، حساسیت زا بوده و باعث تحریک پوست و یا غشای مخاطی می‌گردند. 

مصرف اوکالیپتوس در بارداری و شیردهی

در باداری از استفاده خوراکی اسانس، خودداری شود . همچنین در شیردهی بهتر است مصرف نشود؛ چون ممکن است باعث تهوع و استفراغ گردد.

مهمترین اثرات گزارش شده اسانس و برگ اوکالیپتوس

ضددرد، ضدکرم، ضد باکتری، کاهش دهنده قند خون، ضد ورم، ضد تب،ضدعفونی کننده، ضد اسپاسم، ضد تومور، ضد قارچ،  ضدسرفه، ضد ویروس، ضدنفخ، ضداحتقان، قابض، بازکننده برونش‌ها، ادرار آور، خلط آور، حشره کش، مسکن، محرک و کاهش دهند ترشحات گلو و بینی.

نکات قابل توجه در مورد اوکالیپتوس

1- با توجه به بیش از 600 گونه اوکالیپتوس و این که در حال حاضر آن‌ها را در شرایط مختلف جغرافیایی و آب و هوایی کشت داده‌اند، به طور متوسط، درصد اسانس برگ خشک با انواع اوکالیپتوس، 3-1 درصد و در برگ تازه 6/1 – 4/0 درصد است. البته مقادیر کم تر یا بیش تر از اعداد ذکر شده نیز، می‌تواند صحیح باشد. 
2- بیش از 40 گونه اوکالیپتوس در وسعت‌های کم  و یا زیاد، در ایران کشت شده‌اند. که در دهه‌های اخیر و اکثرا از استرالیا به ایران آورده شده‌اند. با توجه به ارزشمند بودن چند جنبه‌ای این درختان، روز به روز به وسعت آنها در ایران افزوده می‌گردد.
3- گونه‌ای که قدمت و وسعت بیشتری در ایران دارد. اوکالیپتوس کامال‌دولنسیس است که بیشتر در مناطق جنوبی ایران به چشم می‌خورد. 
4- با مطالعه‌ای که بر روی اسانس بیش از 35 گونه اوکالیپتوس موجود در سراسر ایران، توسط نگارنده و همکاران در بین 
سال‌های 1370- 1360 انجام گرفت، نشان داده شد که حداقل 5 گونه از بین آنها از نظر تولید اسانس و کمیت و کیفیت دارویی، مناسب هستند. 
5- درختان اوکالیپتوس از ارش بالایی برخوردارند؛ چراکه استفاده‌های زیادی از آنها به عمل می‌آید که به طور خلاصه به قرار زیر می‌باشند:
- به علت رشد سریع آنها، قدرت تولید چوب آنها بسیار زیاد است. 
- گونه‌های مختلف آنها در شرایط بسیار متفاوت، به عنوان سایه بان و بادگیر، در خشکاندن باتلاق‌ها، در ارتفاع هم سطح دریا، در نواحی مرتفع، در مناطق خشک، درمناطق مرطوب و در نواحی نسبتا سرد تا بسیار گرم قابل کشت هستند؛ به همین دلیل در نقاط مختلف ایران، کشت آنها موفق بوده است. 
- از اسانس برگ اوکالیپتوس در داروسازی، تهیه صابون، تهیه  اسپری‌های مختلف صنایع شکلات، صنایع آدامس‌سازی، صنایع آرایشی و بهداشتی و صنایع متفرقه نیز، استفاده می‌شود. 
- تانن‌‌های برگ حاصل از عمل اسانس‌گیری، در جوهرسازی مورد مصرف است. 
- درمناطقی که وسعت کشت درختان زیاد باشد، زنبورداری رایج است ویکی از عسل‌های با طعم و مزه خوب، مربوط به استفاده زنبور، از شهد گل‌های اوکالیپتوس است. 
- چون اسانس اوکالیپتوس خاصیت دورکننده حشرات را داراست، وجود اوکالیپتوس درنواحی مسکونی، بدین منظور، مفید بوده و به ویژه در بعضی نواحی مانند شمال ایران که حشرات زیادی باعث مزاحمت می‌شوند، وجود آن ضروری است. 
6- با توجه به افزایش وسعت کشت اوکالیپتوس در ایران، حدود ده سال است که اسانس مصرفی در صنایع دارویی، برای تهیه بخور اوکالیپتوس، از درختان داخلی تامین می‌شود. 
احتیاط: فراورده‌های حاصل از اسانس اوکالیپتوس را نباید بر روی صورت استفاده کرد؛ چون ممکن است باعث قرمزی و تحریک پوست شود. همچنین از قرار دادن این محصولات، در جلو یا داخل بینی نوزادان و کودکان، خودداری شود.