اختلال طیف اتیسم یکی از انواع اختلالات دوران کودکی است که رشد و گسترش مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی فرد را مختل می‌کند. علائم اتیسم معمولا قبل از سه سالگی به خوبی مشخص می‌شوند و شامل اختلال در برقراری ارتباطات کلامی و غیر کلامی و داشتن رفتارهای غیر عادی است.
به گزارش به نقل از ایسنا، این اختلال پیچیده و وخیم است و مشکلات زیادی را برای رشد کودک در حیطه‌های مختلف رشد (شناختی، اجتماعی، عاطفی و ...) ایجاد می‌کند و او و خانواده را دچار انواع چالش‌ها می‌کند. "اتیسم"، "آسپرگر"، "اختلال از هم پاشیدگی دوران کودکی" و "اختلال دوران رشد" که به نوع دیگری تشخیص داده نشده است، چهار اختلالی هستند که در دسته بندی‌های جدید علمی همگی تحت عنوان "اختلالات طیف اتیسم" شناخته و تشخیص داده می‌شوند و با همدیگر ادغام شده‌اند. اختلالات طیف اتیسم انواع تشخیص‌هایی را در بر می‌گیرد که از لحاظ شدت علائم اختلال با یکدیگر متفاوت هستند و در سه سطح کلی (سطح نیازمندحمایت، سطح نیازمند حمایت زیاد، سطح نیازمند حمایت بسیار زیاد) جای می‌گیرند. در مورد دلیل این تغییرات در دسته بندی و نامگذاری این اختلال دلایل زیادی وجود دارد. طیف شدن اختلالات قبلی، پیچیدگی تشخیص دادن اتیسم را کاهش می‌دهد و کار تشخیص و ارائه خدمات به این کودکان را ساده‌تر می‌کند.
سطوح مختلف اختلال طیف اتیسم
در دسته‌بندی‌های جدید طیف اتیسم، بر اساس شدت علائم، کودکان به سه بخش کلی تقسیم می‌شوند. سطح سوم این اختلالات نیازمند به حمایت بسیار زیاد و قابل توجهی است. در حیطه ارتباط اجتماعی کودکان سطح 3 مشکلاتی مانند وجود ناتوانی و نقص شدید در مهارت‌های مربوط به ارتباطات اجتماعی کلامی و غیر کلامی و اختلال شدید در عملکردهای ارتباطی، آغازگری بسیار محدود تعاملات اجتماعی و حداقل پاسخ دهی به پیشنهاد برقراری ارتباط اجتماعی از جانب دیگران دیده می‌شود.
در حیطه رفتارهای تکراری و محدود شده کودکان سطح 3، علائمی نظیر عدم انعطاف رفتار، مقابله شدید با تغییر و یا سایر رفتارهای محدود و یا تکراری که به طور قابل توجهی با عملکردهای فرد در تمامی زمینه‌ها تداخل دارد دیده می‌شود. همچنین اگر فرد بخواهد تمرکزش را از موضوعی به موضوع دیگر تغییر دهد به شدت به هم می‌ریزد و نمی‌تواند این تغییر را تحمل کند.
کودکانی که در سطح دوم این اختلال قرار دارند نیازمند به حمایت و نظارت قابل توجه هستند. در حیطه ارتباط اجتماعی این کودکان مشکلاتی مانند وجود نقایص مشخص در مهارت‌های مربوط به ارتباطات اجتماعی، کلامی و غیرکلامی، اختلالات اجتماعی آشکار، حتی با پشتیبانی در محل انجام تعامل و آغازگری محدود تعاملات اجتماعی و پاسخ دادن بسیار محدود یا غیر طبیعی به پیشنهادهای مربوط به برقراری ارتباط اجتماعی از جانب دیگران وجود دارد. در حیطه رفتارهای تکراری و محدود شده کودکان سطح 2 نیز علائمی مانند عدم انعطاف رفتار، مقابله با تغییر و یا وجود سایر رفتارهای محدود شده و یا تکراری که برای دیگران عجیب و ناآشنا به نظر می‌رسد و در زمینه‌های مختلفی با عملکرد فرد تداخل ایجاد می‌کند. همچنین در زمان درخواست برای تغییر عملکرد و یا تمرکز دچار به هم ریختگی و پریشانی می‌شوند.
در حیطه ارتباط اجتماعی کودکان سطح یک که نیازمند به حمایت هستند، اگر از کودک حمایت و پشتیبانی نشود، در زمان برقراری ارتباطات اجتماعی شدیدا ناتوان خواهد شد و با اختلال قابل توجهی روبرو می‌شود. همچنین این کودکان نمی‌توانند تعاملات اجتماعی را آغاز کنند. نمونه‌های روشنی از پاسخ‌های غیر معمول و یا ناموفق به پیشنهادهای برقراری ارتباط اجتماعی دیگران نیز دارد. در این کودکان به نظر می‌رسد علاقه‌ای به برقراری تعاملات اجتماعی وجود ندارد. عدم انعطاف پذیری رفتار باعث ایجاد اختلال در عملکردهای فردی می‌شود. همچنین فرد به دلیل مشکلاتی که در توانایی سازمان دهی و برنامه ریزی دارد، نمی‌تواند به استقلال برسد.
علائم اتیسم
یکی از علامت‌های مهم اتیسم اختلال در ارتباطات اجتماعی است. کودکان طبیعی از همان هفته‌های اول تولد به طور قابل ملاحظه‌ای اجتماعی هستند. در واقع نوزاد انسان به طور ذاتی برای ارتباط اجتماعی و تشخیص چهره انسانی آمادگی دارد. در حالی که در کودکان اتیستیک گرایش کمی به چهره انسانی و برقراری تماس چشمی وجود دارد. آنها در درک احساسات دیگران مشکل دارند و قادر به همدلی با آنها و قرار دادن خود به جای آنها نیستند و این سد بزرگی بر سر دوستیابی آنهاست.
این مشکلات در مراحل ابتدایی رشد به صورت‌های زیر آشکار می‌شود:
- کودک کمتر به دیگران نگا می‌کند.
- کودک کمتر غان و غون می‌کند یا اصلا نمی‌کند.
- وقتی کودک را صدا می‌کنند پاسخ نمی‌دهد (به نام خودش واکنش نشان نمی‌دهد).
- در مقابل لبخند دیگران کمتر لبخند می‌زند.
- کودک ارتباط غیرکلامی برقرار نمی‌کند؛ مثلا نمی‌تواند به اشیا مورد علاقه خودش اشاره کند.
- بازی‌های اجتماعی (مثلا بازی دالی یا قایم باشک) را انجام نمی‌دهد و یا به طور یک جانبه و با خودش انجام می‌دهد.
یکی دیگر از مشکلات اصلی در اتیسم، اختلال جدی در برقراری ارتباط است. افراد دارای اتیسم در جنبه‌های مختلف رشد زبان، گفتار و ارتباط مشکل دارند. کودکان دارای اتیسم نمی‌توانند برای اهداف اجتماعی از زبان استفاده کنند. برای مثال نمی‌توانند برای برقراری رابطه اجتماعی کلمات و زبان را به کار گیرند. نیمی از افراد دارای اتیسم هرگز از زبان و گفتار جهت ارتباط استفاده نمی‌کنند و در صورت استفاده از کلام در گفتار به مشکلاتی مانند تکرار طوطی‌وار جملات و کلمات، استفاده نادرست از ضمایر، فقدان آهنگ و ملودی معمول در کلام، تهی شدن کلام از معنا و مفهوم، استفاده نکردن از کلام برای برقراری ارتباط و استفاده نکردن از حروف ربط در گفتار برمی‌خورند.
اختلال شناختی در کودکان اتیسم
نیمی از کودکان دارای اتیسم هوش پایینی دارند. در برخی از این افراد هوش جزیره‌ای وجود دارد؛ به این معنا که کودک در یک یا چند زمینه (مانند نقاشی یا موسیقی) توانایی‌های قابل توجهی دارد، در حالی که ممکن است از نظر سایر توانایی‌ها مشکل داشته باشد. همچنین در آنها تفکر انتزاعی وجود ندارد؛ یعنی کودک نمی‌تواند خودش را به جای دیگران قرار دهد یا به مسائلی غیر از چیزهایی که به چشم می‌بیند، فکر کند. هر چه بهره هوشی در این افراد پایین‌تر باشد، احتمال بروز تشنج مغزی بالاتر می‌رود. توانمندی‌های حرکتی و درک لمسی نیز در این افراد بهتر از توانمندی درک مفاهیم نمادین است.
این کودکان با اشیا و وسایل ارتباط بهتری برقرار می‌کنند تا با انسان‌ها. علاوه بر این، آنها به جنبه‌های ناکارآمد اشیای غیرکاربردی وابستگی غیرمعمول دارند. همچنین حرکات تکراری بی‌هدف مثل تکان دادن دست‌ها، راه رفتن روی انگشتان پا، ردیف کردن یا چرخیدن اشیا در آنها دیده می‌شود. این کودکان به موقعیت‌ها و شرایط جدید واکنش‌های بسیار شدید نشان می‌دهند. آنها از چیزهای جدید، از افراد جدید، از تغییر دکوراسیون منزل و حتی تعویض اتومبیل خانوادگی‌شان به شدت می‌ترسند و به آن واکنش نشان می‌دهند. مهارت‌های بازی در این کودکان به شدت در سطح پایین است و نمی‌توانند بازی‌های اجتماعی انجام دهند.
