این آیه را بیان کننده فلسفه غیبت امام زمان (ع) شمرده اند بدین معنا که امام زمان عذاب خدا برای کافران مستکبر و ظالم است و خدا این عذاب را به تاخیر می اندازد تا تمام مؤمنانی که در صلب کافران هستند ، از صلب آنان خارج شوند و دیگر مؤمنی در صلب کافران نباشد و به بیان حضرت نوح :
رَبِّ لا تَذَرْ عَلَی الْأَرْضِ مِنَ الْکافِرینَ دَیَّاراً إِنَّکَ إِنْ تَذَرْهُمْ یُضِلُّوا عِبادَکَ وَ لا یَلِدُوا إِلاَّ فاجِراً کَفَّاراً (1)
پروردگارا! هیچ یک از کافران را بر روی زمین باقی مگذار! چرا که اگر آنها را باقی بگذاری ، بندگانت را گمراه میکنند و جز نسلی فاجر و کافر به وجود نمیآورند!
آن گاه امام زمان(ع) ظهور کرده و این کافران ظالم و سد کننده راه خدا را عذاب می کند و از بین می برد و زمینه رشد انسان ها را فراهم می سازد.
کامل آیه به شرح زیر است.
وَ لَوْ لا رِجالٌ مُؤْمِنُونَ وَ نِساءٌ مُؤْمِناتٌ لَمْ تَعْلَمُوهُمْ أَنْ تَطَؤُهُمْ فَتُصیبَکُمْ مِنْهُمْ مَعَرَّةٌ بِغَیْرِ عِلْمٍ لِیُدْخِلَ اللَّهُ فی رَحْمَتِهِ مَنْ یَشاءُ لَوْ تَزَیَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَلیماً (2)
و هر گاه مردان و زنان با ایمانی در این میان بدون آگاهی شما، زیر دست و پا، از بین نمیرفتند که از این راه عیب و عاری ناآگاهانه به شما میرسید، (خداوند هرگز مانع این جنگ نمیشد)! هدف این بود که خدا هر کس را می‌خواهد در رحمت خود وارد کند و اگر مؤمنان و کفّار (در مکه) از هم جدا میشدند، کافران را عذاب دردناکی میکردیم!
آیه فوق ناظر به صلح حدیبیه است که پیامبر و یارانش برای زیارت خانه خدا به سوی مکه حرکت کردند و قریش هم که دشمن ترین گروه با مسلمانان بودند ، با همه همپیمانان راه را بر آنان سد کردند و بهانه جویی برای جنگ کردند ، پیامبر هم که با بهانه جویی های قریش برای جنگ مواجه شد ، با یارنش بر جنگ و مقاومت تا مرگ پیمان بست ( بیعت شجره و رضوان) و دو گروه بر جمگ مصمم شدند ولی خدا مسلمانمان را که به محدوده مکه وارد شده و این خود پیروزی بزرگی بود، را از جنگ با مشرکان و آنان را از جنگ با مسلمانان منصرف کرد:
وَ هُوَ الَّذی کَفَّ أَیْدِیَهُمْ عَنْکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ عَنْهُمْ بِبَطْنِ مَکَّةَ مِنْ بَعْدِ أَنْ أَظْفَرَکُمْ عَلَیْهِمْ وَ کانَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصیراً (3)
او کسی است که دست آنها را از شما، و دست شما را از آنان در دل مکّه کوتاه کرد، بعد از آنکه شما را بر آنها پیروز ساخت و خداوند به آنچه انجام میدهید بیناست.
بعد خدا در آیه بالا فلسفه این اراده اش را بیان می فرماید که اگر شما دو طرف را از جنگ منصرف کردم بدان جهت بود که مؤمنان زیادی در مکه و در بین مشرکان ناشناخته بودند و اگر جنگ می شد ، احتمال می رفت آنان در جنگ به دست مسلمانان کشته شوند و مسلمانان ناآگاهانه به برادر کشی مبتلا گردند :
وَ لَوْ لا رِجالٌ مُؤْمِنُونَ وَ نِساءٌ مُؤْمِناتٌ لَمْ تَعْلَمُوهُمْ أَنْ تَطَؤُهُمْ فَتُصیبَکُمْ مِنْهُمْ مَعَرَّةٌ بِغَیْرِ عِلْمٍ لِیُدْخِلَ اللَّهُ فی رَحْمَتِهِ مَنْ یَشاءُ (4)
و هر گاه مردان و زنان با ایمانی در این میان بدون آگاهی شما، زیر دست و پا، از بین نمیرفتند که از این راه عیب و عاری ناآگاهانه به شما میرسید، (خداوند هرگز مانع این جنگ نمیشد)! هدف این بود که خدا هر کس را می‌خواهد در رحمت خود وارد کند.
خداوند می خواست این مؤمنان ناشناخته در بین کافران و یا مؤمنان در صلب کافران ، به رحمت او نایل گردند. (5)
بعد ادامه می دهد:
لَوْ تَزَیَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذاباً أَلیماً
و اگر مؤمنان و کفّار (در مکه) از هم جدا بودند ، کافران را عذاب دردناکی میکردیم!
اگر مؤمنان ناشناخته در مکه نبودند یا اگر مؤمنان متولد نشده در صلب کافران نبودند ، و کافران از مؤمنان جدا بودند و ضربه خوردن مسلمانان منتفی بود، ما کافران را به عذاب خود یا به دست انتقام شما می کوبیدیم و خوار و ذلیل می کردیم.
بنا بر این اگر در روز فتح حدیبیه خدا اراده کرد که بین مسلمانان و کافران جنگ در نگیرد با این که هر دو گروه عازم به جنگ شده بودند، این بود که مؤمنانی که در صلب کافران بودند، از آنها متولد شوند و بنا بر روایات این آیه دلالت دارد که ظهور امام زمان هم به تأخیر می افتد تا تمام مؤمنانی که در صلب کافران هستند ، متولد شوند و وقتی دیگر مؤمنی در صلب کافری نماند ، خدا به امام زمان اجازه ظهور و ریشه کنی کافران را می دهد. (6)
پی نوشت ها:
1. نوح (71) آیه 26-27.
2. فتح (48) آیه 25.
3. همان ، آیه 24.
4. همان ، آیه 25.
5. طیب سید عبد الحسین ، اطیب البیان ، دوم ، تهران ، انتشارات اسلام ف 1378 ش ، ج12 ، ص 215.
6. بحرانی ، البرهان ، اول ، تهران ، بنیاد بعثت ، 1416 ق ، ج5 ، ص 90.
