آینده در مسیر زنانه شدن سالمندی

پیرزن در خیالاتش فکر می‌کند که هر موقع طیاره‌ها بلند می‌شوند چشم هایش کم سو‌تر می‌شوند. اصلاً شک ندارد که روزی این طیاره کاملاً او را کور می‌کند.: «من هم مادر پیرمو نگه داشتم که حالا این دختر عصای دستم شده. هیچ کار خدا بی‌حکمت نیست» چند سالی می‌شود که دیگر چشم‌هایش سویی ندارند اما گوش‌هایش هنوز سنگین نشده‌اند.

سمعک ندارد، کمی تن صدایمان را که بالا می‌بریم سر درد دلش باز می‌شود: «دست هام که سیاه شد طبیب ده‌مون می‌گفت باید بریم شهر. اومدیم شهر ولی دفترچه روستایی مونو قبول نکردن. گفتن برین مهر بزنین. کسی رو نداشتیم اخه برامون مهر بزنه. چند روز وبال فامیل شدیم تا یکی از سر دلسوزی دفترچه رو برد مهر زد. خدا خیرش بده.»

غصه‌اش وقتی بیشتر می‌شود که پای دختر پیرش هم وسط می‌آید. شوهرش که از سال‌ها پیش غزل خداحافظی را خوانده بود و پسر‌هایش هم که چند سال پیش جوان مرگ شده بودند. «فاطمه» از درد پا نای بلند شدن ندارد. چادر رنگ و رو رفته‌اش را به دندان گرفته و بی‌صدا اشک می‌ریزد، با پایی که دیگر سالم نیست و چانه و صورتی که چند بخیه ریز و درشت حکم سرخاب سفیدآب آن را دارد.

14 سالی می‌شود که فاطمه شوهرش را در یک تصادف رانندگی از دست داد و مجبور شد بار زندگی 5 بچه قد و نیم قد و مادر پیرش را به تنهایی به دوش بکشد: «خرجی نداریم که فقط یارانه می‌گیریم با حقوق جزیی از کمیته امداد. یکی از پسرهام طبقه بالا زندگی می‌کنه. دکتر‌ها آمپول اشتباهی زدن به دستش. مجبور شدیم 4 تا از انگشت‌های دستشو قطع کنیم ولی ماشاالله خیلی کاریه، از صبح تا شب میره پی لقمه حلال واسه زن و بچه‌هاش.»

زمستان‌ها که می‌شود درد پاها و دست هایش بیشتر می‌شود. بی‌بی‌شهربانو که خودش توان بلند شدن ندارد، فاطمه زیر دست و کمر مادر را می‌گیرد تا برای حمام بروند به گوشه حیاط. حمام چهار دیوار بسیار کوچکی است که یک نفر هم به زور در آن جا می‌شود: «زانوهام چند وقته انحراف پیدا کرده. نمی‌تونم بشینم روی زمین. نمازمو هم نشسته می‌خونم.»

بی بی‌شهربانو روی تخت دراز کشیده و بلند بلند با مخاطبان فرضی حرف می‌زند. از 4 روز و 3 شب شادی و هلهله روستاییان «مالواجرد» اصفهان برای دامادی پسرش و از شیون و زاری برای پسر جوان مرگ شده اش: «خونه حسن مرتضی واسه علی اکبرم عروسی گرفتیم. چند سال بعد جوونم پر پر شد. هرچی زاری کردم فایده نداشت. چند سال بعد اون یکی پسرمو هم خدا ازم گرفت. یک شب که خوابید هرچی صبح صداش کردم بیدار نشد.»

یاد بچه‌های جوان مرگ شده‌اش که می‌افتد پتو و ملحفه تخت کوچکش را محکم می‌کشد روی صورتش. تخت کوچکی که همین چند وقت پیش فاطمه قسطی برایش دست و پا کرده تا از درد زخم بستر شب‌ها ناله نکند: «خرجی ندارم. حقوق بازنشستگی ندارم. می‌خوام برم بیرون حموم نیست. هر روز دارم می میرم اینکه زندگی نیست.»

جمعیت سالمندی در سراشیبی

سال‌های زیادی است که زنگ خطرها برای افزایش سالمندان جهان به صدا در آمده؛ این در حالی است که در چند سال اخیر پیشی گرفتن آمار زنان سالمند نسبت به مردان، کشور را با یک هشدار جدی برای آینده روبه‌رو کرده است. هشدارهایی در قالب حرکت جمعیت به سوی «زنانه شدن سالمندی» و افزایش فقر در میان زنان تنهای سالمند. هرچند این اتفاق تنها شامل ایران نیست و یک معضل جهانی محسوب می‌شود.

به طوریکه بر اساس آمار‌های جهانی در سال 1970به ازای هر فرد 64سال به بالا 10نیروی متقاضی کار وجود داشت که این تعداد قرار است تا سال 2050 به 4 نفر برسد. در برخی از کشورهای اروپایی در سال 2050به ازای هر فرد بالای 64 سال حتی کمتر از 2نفر نیروی متقاضی کار جوان وجود خواهد داشت.

با اینکه افزایش جمعیت سالمندان در جهان غیر قابل انکار است اما کارشناسان اعتقاد دارند جمعیت آسیا سریع‌ترین رشد جمعیت سالمندی جهان را تجربه می‌کند و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2030 میلادی (13سال بعد) بیش از 20هزار میلیارد دلار از منابع مالی این قاره در بخش مراقبت سلامت هزینه شود.طبعاً جمع قابل توجهی از این کهنسالان هم زنان هستند.

45 درصد زنان سرپرست خانوار تحت حمایت کمیته امداد امام خمینی(ره) تعداد بسیاری از زنان سالمند به تنهایی بار زندگی را به دوش می‌کشند و تعداد زیادی هم روزها و شب هایشان را در خانه‌های سالمندان سپری می‌کنند. زنانی که خیلی هایشان پس از فوت شوهرشان ازدواج نکرده‌اند و بار تأمین هزینه‌های ریز و درشت زندگی روی شانه‌های پر درد‌شان سنگینی می‌کند. با اینکه تلاش‌های این زنان برای تأمین هزینه‌های زندگی کم نیست اما در آخر ممکن است تلاش‌هایشان به اندازه خرج‌های ماهیانه زندگی‌شان نرسد و با فقر دست و پنجه نرم کنند.

آمار‌ها نشان می‌دهد فقر در زنان سالمند شایع و رو به افزایش است. به طوریکه حتی چندی پیش مدیر کل کمیته امداد استان تهران اعلام کرد، حدود 45 درصد زنان سرپرست خانوار تحت حمایت کمیته امداد استان تهران به علت فوت سرپرست خانوار وارد چرخه حمایتی این نهاد شده‌اند. بر اساس گفته‌های «محسن ولیئی»هم اکنون 45 هزار و 480 زن سرپرست خانوار تحت حمایت این نهاد قرار دارند که حدود 45 درصد به علت فوت سرپرست از خدمات این نهاد در کنار دریافت مستمری بهره‌مند هستند.

«محسن سلمان نژاد» رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندی نیز افزایش جمعیت زنان سالمند را تأیید می‌کند و می‌گوید: نسبت جنسیتی زنان و مردان سالمند در سال‌های اخیر دچار تغییر و تحول شده است.

در سال 1355 نسبت جنسیتی 106 مرد به ازای 100 زن سالمند بوده است که این مقدار هم اکنون به 97 مرد و 100 زن رسیده است. یکی از دلایل افزایش زنان سالمند بالا بودن امید به زندگی آنها و در نتیجه طول عمر بیشترشان است.

او با اشاره به اینکه بر اساس تحقیقات تا سال 2050 سالمندان 30درصد از جمعیت ایران را به خودشان اختصاص می‌دهند، گفت: اغلب زنان سالمندی که تنها زندگی می‌کنند ازفقر و بیماری‌های مختلف رنج می‌برند. افسردگی و پوسیدگی استخوان‌ها به خاطر کمبود تحرک از بیماری‌های شایع زنان سالمند تنها است.

متأسفانه خیلی از زنان سالمند در طول زندگی به خاطر مسائل فرهنگی ازدواج نکرده‌اند یا نمی‌توانند ازدواج کنند. این افراد اغلب درآمد قابل توجهی ندارند و با مشکلات متعددی روبه‌رو هستند. آمارهای وزارت تعاون ، کار و رفاه اجتماعی نشان می‌دهد حدود 7میلیون و 400 هزارنفر از جمعیت کشور بالای 60 سال هستند که این مقدار معادل 8 درصد کل جمعیت ایران است. سلمان‌نژاد با اشاره به اینکه20 درصد زنان سالمند یعنی 900 هزار نفر آنها تنها زندگی می‌کنند، افزود: تنها 5 درصد مردان تنها زندگی می‌کنند که این آمار نشان دهنده علاقه کمتر مردان نسبت به تنهایی است.

رئیس شورای دبیرخانه سالمندی با اشاره به اینکه تشکیل و توسعه سازمان‌های مردم نهاد برای حمایت از سالمندان در کشور الزامی است، گفت: بر اساس آمار‌ها 80 درصد جمعیت سالمندان در کشور‌های در حال توسعه زندگی می‌کنند، بر همین اساس سازمان‌های مردم نهاد نقش مهمی در کاهش آسیب‌های اجتماعی سالمندان دارند.

او افزود: برنامه‌های مدون و تدوین سندهای ملی در کشور می‌تواند در حل مشکلات سالمندان مؤثر باشد. خوشبختانه چند روز پیش به همراه دکتر ربیعی وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی از سند ملی سالمندان برای نخستین بار رونمایی شد. این سند قرار است به زودی به امضای رئیس جمهوری و اعضای هیأت دولت برای تأمین بودجه برسد.