به گفته فتاحی اردکانی تا هفت سال پیش پروژه‌های پخش سیلاب با دوره بازگشت 25 ساله برای سیل محاسبه و اجرا می‌شدند اما در سال‌های اخیر در نحوه محاسبات بازنگری‌هایی انجام شده‌است.
به گزارش ، روزنامه صبح نو، نوشت: تغییرات اقلیمی، باران‌های ایران را سیل‌آسا کرده‌است و در این میان دست‌اندرکاران صنعت سدسازی، تلاش می‌کنند که سد را ناجی مردم ایران معرفی کنند. سدسازان بر این باورند که اگر سد نبود، جنوب ایران را سیل می‌برد اما کارشناسان دیگری هستند که معتقدند سدها ابزاری برای کنترل سیل نیستند بلکه سازه‌هایی بتنی هستند که توان مشخصی دارند. بنابراین اگر بیش از توان و مقاومت سد، سیلاب وارد مخزن آنها شود، نه تنها این سازه قادر به هضم این حجم آب نیست بلکه سیلاب، می‌تواند زمینه شکست سد را فراهم کند. به این ترتیب اگر محاسبات مهندسی درست از آب در نیاید، حجم آب پشت مخزن سد به سیلاب افزوده می‌شود و با شکست اَبَر سدهای ایران، با فاجعه‌ای عظیم روبه‌رو خواهیم شد.بحرانی که بعید به نظر می‌رسد به راحتی بتوانیم آن را کنترل کنیم. اشتباه محاسباتی در پروژه‌های آبی ایران چندان دور از ذهن نیست زیرا نه تنها بخشی از سدهای کشور به‌دلیل همین اشتباهات محاسباتی، خالی مانده‌اند، بلکه در سایر پروژه‌ها نیز با اندکی بارش باران، دچار مشکل عدیده می‌شویم. آبگرفتگی شهر جهرم در روزهای اخیر شاهد این مدعاست زیرا بدون شکستن حتی یک سد، این شهر دچار بحران شده‌است. سیل در جهرم صرفاً حاصل اشتباهات مهندسی در محاسبه دوره بازگشت سیلاب‌ها بوده‌است.
تغییر اقلیم اثرات منفی زیادی در منطقه خاورمیانه دارد و افزایش شدت سیلاب‌ها و بارش بیشتر باران‌های سیل‌آسا، یکی از تبعات تغییرات آب و هوایی در این منطقه است. به اعتقاد دانشمندان، انسان قادر نیست از تبعات تغییر اقلیم بگریزد و باید برای سازگار شدن با شرایط آن، برنامه‌های مناسبی توسط دولت‌ها تدوین شود. اما آیا در ایران برای سازگاری با شرایط جدید برنامه‌ای داریم؟ صاحبان صنعت سدسازی، سدها را تنها منجی ایران در زمان بارش‌های سیل آسا معرفی می‌کنند. فروردین ماه امسال وقتی دریچه‌های سد دز به دلیل حجم بالای سیلاب باز شد تا این سازه از شکست حتمی نجات یابد، وزارت نیرو از سوی نمایندگان مجلس در مضان اتهام قرار گرفت که مدیریت مخزن سد را به درستی انجام نداده است. به اعتقاد نمایندگان مجلس سوء مدیریت وزارت نیرو سبب شد شهرهای پایین دست سد دز دچار مشکل آبگرفتگی شوند. مسوولان وزارت نیرو نیز در آن مقطع فریاد برآوردند که اگر سد دز نبود، سیلاب مخرب تمام پایین دست این سد و حتی شهر اهواز را با خود می‌برد؛ اما آیا به راستی سدها سازه‌هایی قدرتمند برای مقابله با یک بلای طبیعی به‌نام سیل هستند؟ اویس ترابی دکترای عمران و مدیر عامل شرکت مهساب قدس، سدها را ابزاری برای کنترل سیلاب نمی‌داند بلکه بر این باور است که برای کنترل سیل باید فعالیت‌هایی نظیر ساماندهی رودخانه، رعایت حریم بستر، آزاد کردن حریم، پخش سیلاب، تقویت سیستم‌های بیمه سیل، هشدار سیل و غیره مورد توجه قرار گیرد. وی در گفت‌وگو با «صبح‌نو» می‌گوید: هدف از ساخت سدها تأمین آب شرب، صنعت و کشاورزی است. تولید برق و کنترل سیلاب نیز می‌تواند بخش دیگری از اهداف سدها باشد. ترابی ادامه می‌دهد: هدف اصلی از ساخت سد کنترل سیل نیست؛ اما چون سدها مخازن بزرگی دارند و می‌توانند حجم بالایی از سیلاب را در خود هضم کنند، در تعدیل دبی پیک سیلاب می‌توانند مؤثر باشند.
سدها برای ایمن کردن شهرها از سیلاب ساخته نمی‌شوند
به گفته این دکترای عمران، اگر دبی سیلاب بیش از توان تحمل سد باشد، این سازه دچار مشکل می‌شود زیرا سدها نیز توان و ظرفیت خاصی دارند. مدیر عامل شرکت مهساب قدس تاکید می‌کند: برای کنترل سیلاب یا ایمن کردن فعالیت‌های انسانی شامل شهر یا زمین‌های کشاورزی، روش‌های دیگری وجود دارند. هیچ‌گاه سد نمی‌سازیم که سیلاب را کنترل کنیم اما ممکن است برای تکمیل برنامه‌های کنترل سیلاب، یکی از گزینه‌های مورد نظر ساخت سد در بالادست باشد. به گفته وی اگر امروز در شهرها مردم از سیل آسیب می‌بینند برای این است که به حریم و بستر رودخانه‌ها تجاوز کرده‌اند و ساخت و سازهای متقاطع مثل پل‌ها و جاده‌ها، گذردهی فعال رودخانه را تحت تأثیر قرار داده‌است. بنابراین برای کنترل سیلاب به هیچ‌وجه نباید برنامه‌های جانبی شامل فعالیت‌های پخش سیلاب، آبخوان‌داری و غیره را فراموش کنیم.
سرازیر شدن بودجه به سمت سدسازی
در حالی که آزادسازی بستر و حریم رودخانه گزینه‌ای مؤثر در کاهش اثرات تخریبی سیلاب از سوی اویس ترابی معرفی می‌شود، وزارت نیرو به تازگی به این مقوله توجه کرده و حدود 2 سال است که به دفتر تخصصی مربوطه برای انجام پروژه‌هایش بها داده‌است. هنوز حریم بسیاری از رودخانه‌های کشور به‌دلیل کمبود بودجه در این بخش مشخص نشده‌است زیرا تا کنون عمده تلاش وزارت نیرو، بر ساخت سازه‌های بتنی به نام سد متمرکز بوده‌است. در چنین شرایطی، با وجود تشدید بحران سیل هنوز سیستم فراگیر هشدار این بلای طبیعی در کشور وجود ندارد. وزارت نیرو به پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی نیز به‌صورت 100 درصد نمی‌تواند اعتماد کند زیرا معتقد است این مجموعه با عدم قطعیت مناسب نمی‌تواند وضعیت بارش‌ها را پیش‌گویی کند، در نتیجه مخزن سدها تا آخرین لحظات برای پذیرش سیلاب تخلیه نمی‌شوند و باز کردن یکباره دریچه سدها، آبگرفتگی در پایین دست ایجاد می‌کنند. مشکلات بخش مدیریت منابع آب از عدم توجه به سایر مولفه‌های مدیریت در این حوزه آب می‌خورد. مدیران وزارت نیرو علاقه‌ای به اجرای پروژه‌های آبخیزداری، آبخوان‌داری، تغذیه سفره‌های زیرزمینی و غیره ندارند و هنوز هم اعتبارات تزریق شده به بخش‌ها، در مقایسه با سدهایی که ناجی ایران معرفی می‌شوند، بسیار اندک است. این در حالی است که سد ممکن است یکی از گزینه‌های ایمن‌سازی شهرها باشد. پنجشنبه گذشته اخبار ضد و نقیضی درباره شکستن سد سلمان فارسی استان فارس در رسانه‌ها منتشر شدند اگرچه این خبر در نهایت تکذیب شد و مدیران وزارت نیرو مطابق معمول فریاد برآوردند که سد سلمان فارسی ناجی مردم بوده و آبگرفتگی جهرم به‌دلیل سرریز شدن حوضچه‌های پخش سیلاب نزدیک این شهر بوده‌است اما آیا پروژه‌های پخش سیلاب با هدف کاهش اثرات مخرب سیلاب‌ها و ایمن شدن شهرها اجرا نمی‌شوند؟ پس چگونه این پروژه برای مردم جهرم مشکل ایجاد کرده‌است.
آقای محمد علی فتاحی اردکانی مدیر کل دفتر کنترل سیلاب و آبخوان‌داری سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در گفت‌وگو با «صبح‌نو» می‌گوید: پروژه پخش سیلاب جهرم از جمله پروژه‌های اجرا شده توسط وزارت نیرو بوده‌است. در این پروژه دوره بازگشت سیل 25 ساله در نظر گرفته شده، در حالی که این محاسبات بر اساس استانداردهای جهانی باید با دوره بازگشت 100 ساله انجام می‌شد. به گفته وی احجام آبی که با دوره بازگشت 25 ساله، 100 ساله و هزار ساله برای سیل محاسبه می‌شود، متفاوت بوده و ریسک آنها نیز متفاوت است. فتاحی ادامه می‌دهد: در روزهای اخیر بارندگی یک سال و نیم، ظرف چهار روز در استان فارس رخ داده و منجر به بروز سیلاب و سرریز شدن حوضچه‌های پخش سیلاب شده‌است.
بی‌نظمی‌هایی که دردسر ساز شدند
این مقام مسوول خطای مهندسی در محاسبه دوره بازگشت سیلاب به‌همراه بی‌توجهی برنامه‌ریزان شهری در برنامه توسعه شهرها به مطالعات و محاسبات انجام شده توسط کارشناسان بخش آب را عاملی برای تجاوز شهرها به حریم رودخانه‌ها معرفی می‌کند و ادامه می‌دهد: این بی‌نظمی‌ها زمینه آبگرفتگی جهرم در زمان بروز بارش‌های شدید را فراهم کرده‌است. مدیر کل دفتر کنترل سیلاب و آبخوان‌داری سازمان جنگل‌ها تاکید می‌کند: باید برای توسعه شهرها یک کار آمایشی در کشور انجام می‌شد و در قالب یک طرح جامع، برای تمام پهنه سرزمینی تصمیم‌گیری می‌کردیم که متاسفانه این مساله مورد توجه قرار نگرفته‌است. وی اضافه می‌کند: متاسفانه در ایران همواره بخشی‌نگری وجود داشته‌است. دستگاه‌های مختلف اجرایی از کار هم مطلع نبوده‌اند و وزارت راه و سایر نهادهای اجرایی بدون توجه به اقدامات تخصصی دیگر وزارتخانه‌ها، پروژه‌های خود را اجرا کرده‌اند. به گفته فتاحی اردکانی تا هفت سال پیش پروژه‌های پخش سیلاب با دوره بازگشت 25 ساله برای سیل محاسبه و اجرا می‌شدند اما در سال‌های اخیر در نحوه محاسبات بازنگری‌هایی انجام شده‌است.
