تغییر اقلیم، کلمه کلیدی مباحث اخیر انرژی و محیط‌زیست است که چند سالی می‌شود همه دنیا را تسخیر کرده است موضوع صحبت این روزهای محافل علمی، اجرایی و مدیریتی است. افزایش گازهای گلخانه‌ای، ذوب شدن یخچال‌های طبیعی و نزول بارش‌های عجیب و جاری شدن آنها به شکل سیلاب همه از عواقب این پدیده محیط‌زیستی است، پدیده‌ای که دنیا هرچه پیش می‌رود، جهان هرچه صنعتی‌تر می‌شود، شهرها هرچه عریض و طویل‌تر می‌شوند، خودروها و کارخانه‌ها هرچه بیشتر کار می‌کنند و آلایندگی بیشتر روانه جو می‌کنند، بیشتر دچار تغییر و تحول می‌شود و اوضاع آب و هوایی کشورها را بیشتر زیر و رو می‌کند.
به گزارش ، روزنامه اعتماد نوشت: در نخستین کنفرانس بین‌المللی تغییر اقلیم توسط پژوهشکده سوانح طبیعی و دانشگاه خواجه نصیر که با حضور وزیر نیرو برگزار شد، به اثرات تغییر اقلیم بر کشور پرداخته‌شد، مباحثی که مسبب آن بودند و راهکارهای مدنظر کارشناسان در این جلسه به بحث گذاشته‌شد.
وزیر نیرو با اشاره به اینکه بحث تغییر اقلیم مبحثی است که همه کشورها امروز با آن درگیرند، اعلام کرد: تغییر اقلیم به معنای تغییر بلندمدت شرایط آب و هوایی، تمام ابعاد زندگی انسان را تحت تاثیر قرار داده. اقتصاد و مسائل اجتماعی از این موضوع متاثرند و تهدیدی برای زیست نسل حاضر و آینده به شمار می‌آید. انتشار گازهای گلخانه‌ای که موجب گرمایش زمین شده اثرات جانبی چون ذوب یخچال‌های طبیعی، جریان سیلاب‌های مهیب، وقوع توفان‌های شدید و خشکسالی‌های مستمر دارد.
حمید چیت‌چیان با اشاره به نمودهای تغییر اقلیم در بخش آب در کشور گفت: در مقایسه با دو دهه گذشته، ما کاهش ١٠ درصدی بارش در کشور داشتیم. در سال‌های خشکسالی شدید، این رقم متفاوت بود که آثار و تبعاتش را می‌توان در افزایش حدود 1.5 درجه دمای کشور که موجب شده حدود 25 میلیارد مترمکعب تبخیر منابع آب افزایش یابد و از دسترس بشر خارج شود، کاهش20 درصدی رواناب و جریان آب در رودخانه‌های کشور، کاهش میزان 15 درصدی تعذیه آب زیرزمینی، کاهش نسبت ریزش برف در مقایسه با باران دید. خط تراز برف در ارتفاعات حدود 200 متر افزایش داشته، همچنین زمان ذوب برف‌ها هم یک ماه زودتر اتفاق می‌افتد، پایداری منابع برف هم کم شده. تعداد دفعات باران‌های غیرموثر هم افزایش یافته، در واقع باران‌هایی که در هر نوبت کمتر از 5 میلی‌متر می‌بارد، فرصت این را پیدا نمی‌کند که به منابع آب زیرزمینی یا جریان آب‌های سطحی ملحق شود. از سوی دیگر تبخیر این‌بارندگی‌ها بالاست، بیشترین کاهش بارندگی به حوزه دریای عمان و خلیج فارس تعلق دارد.
شهرهای بزرگ و کوچک‌مان مشکل آب دارند
چیت‌چیان به آب شرب شهرها اشاره کرد و گفت: در اغلب شهرهای بزرگ کشور با مشکل تامین آب شرب مواجهیم. انتقال آب از زرینه‌رود به تبریز دیگر کفایت نمی‌کند. زمانی بود که یک سد کرج آب تهران را تامین می‌کرد، الان دیگر با 4 سد دیگر هم که ساخته‌شده هنوز دچار مشکلیم. در شیراز خط یک انتقال آب اجرا شده، خط دوم هم دارد اجرا می‌شود، همین طور خط دوم آب برای زاهدان دارد اجرا می‌شود. اینها هم ناشی از کاهش منابع است. فقط هم به شهرهای بزرگ اختصاص ندارد، در عباس‌آباد بانه هم یک سد ساخته شد که کفایت نمی‌کرد، یک سد دیگر هم داریم می‌سازیم. با افزایش جمعیت و کاهش منابع برای تامین آب شرب با پیچیدگی ویژه‌ای مواجهیم. مساله زیان‌های ناشی از کاهش بارندگی و افزایش تبخیر به طور خاص در خوزستان، فارس و هرمزگان زندگی مردم را تحت فشار قرار داده است.
وزیر نیرو همچنین به خشک‌شدن تالاب‌ها پرداخت. از نگاه چیت‌چیان، مساله خشک شدن تالاب‌ها از نمودهای دیگر تغییر اقلیم است که متاسفانه در تمام تالاب‌ها با آن مواجهیم. بروز و شدت یافتن پدیده گرد و غبار از دیگر مسائلی است که از اثرات پدیده تغییر اقلیم به حساب می‌آید که هم در استان‌های جنوبی و شرقی کشور و هم در استان‌های غربی شرایط بسیار سختی برای زندگی مردم ایجاد کرده. الان دامنه این گردو غبار فقط به استان‌های مرزی محدود نیست، به تهران، قم و مرکز کشور هم رسیده و تا حدودی تحت تاثیر قرار داده است.
سلامت شهروندان که به طور مستقیم از بحث تغییر اقلیم تاثیر می‌گیرد، بحث مهمی است که مسوولان کشور اخیرا بارها به آن اشاره کرده‌اند، اما اقدامات جدی در این زمینه هنوز جای ابهام دارد. به گفته چیت‌چیان این نمودها به اضافه افزایش جمعیت و افزایش مصرف آب تاثیرات بسزایی بر زندگی افراد داشته که نخستینش سلامت انسان‌هاست. تاثیرات اقتصادی و کشاورزی مساله دومی است که این پدیده مستقیم بر آن تاثیر می‌گذارد. او ادامه داد: کشاورزی در بسیاری از مناطق دچار مشکل شده؛ زمانی بود که در جهرم فارس با 20 متر کندن زمین به آب می‌رسیدیم، در گزارشی که در سفر اخیرم به استان فارس دادند، عمق چاه‌ها به بیش از 500 متر رسیده است. علاوه بر اینکه با کاهش آب زیرزمینی و منفی‌شدن تراز آب مواجهیم، این به دست آوردن آب نیاز به انرژی مضاعفی دارد. در برخی نقاط که اصلا دیگر آبی وجود ندارد. بسیاری از باغات پسته در کرمان خشکیده و باغداران از این محصول پرارزش محروم شده‌اند.
تعلیق فعالیت‌های اقتصادی در نتیجه وضعیت منابع آب از مسائل غیرقابل انکار در وضعیت امروز کشور ما است که به دنبال خود اثرات اجتماعی هم دارد. تخلیه روستاهایی که نه‌فقط آب کشاورزی ندارند که از آب شرب هم محروم شده‌اند، مهاجرت به شهرها و افزایش حاشیه‌نشینی و افزایش سکونتگاه‌های غیررسمی از عوارض اجتماعی این پدیده محسوب می‌شود. چیت‌چیان با اشاره به موارد مذکور اعلام کرد: اختلاف بر سر منابع آب نه فقط بین استان‌هاست که بین شهرستان‌های یک استان و حتی بین مصارف گوناگون در یک شهر هم دیده‌شده، افرادی هم در این میان تلف شده‌اند. آنچه قابل توجه است این است که ما با یک مساله کاملا جدی مواجهیم که نمودها و تاثیرات اقتصادی- اجتماعی‌اش زندگی ما را کاملا تحت تاثیر قرار داده، باید تجدید نظر اساسی در تمامی شؤون سیاسی، امنیتی و اقتصادی‌مان داشته‌باشیم. البته این مساله منحصر به کشور ما نیست، همه دنیا با آن مواجهند. ما ناچاریم از تمام دانش دنیا استفاده کنیم، پروژه‌های تحقیقاتی داشته‌باشیم، مدیران و برنامه‌ریزان کشور بر اساس شرایط جدیدی که پیش آمده، باید برنامه‌ها را اصلاح کنند، روش‌ها، رویکردها و مسیرهایی که طی کردیم باید اصلاح شوند.
با این شرایط نمی‌توانیم بجنگیم
سازگاری با شرایط ایجاد شده به این معنی که شرایط حاضر را بپذیریم و بر مبنای آن برنامه‌ریزی کنیم، شرایط خشکسالی حاصل از تغییر اقلیم، شرایط تقریبا جدیدی است که باید زیربنای همه سیاستگذاری‌ها بشود. چیت‌چیان با تایید این بحث، معتقد است: رویکردی که در دنیا اتخاد شده، سازگاری با این شرایط است. با این شرایط نمی‌توانیم بجنگیم، باید با آن کنار بیاییم و شیوه زندگی، اقتصاد، فرآوری‌های خودمان را با این شرایط باید تطبیق دهیم. از سوی دیگر باید بتوانیم با توجه به معاهده پاریس، آثار کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای را محدود کنیم و توسعه فناوری‌های متناسب با نیازهای ناشی از تغییر اقلیم را در دست داشته باشیم.
او همچنین به اقداماتی که در این خصوص انجام شده اشاره کرد و گفت: ایران به معاهده پاریس پیوست، کاربرد انرژیهای تجدیدپذیر در حال توسعه است، تا 2030 حداقل 7 هزار و 500 مگاوات نیروگاه‌های استفاده‌کننده از انرژیهای تجدیدپذیر شروع می‌شود. از سوی دیگر امسال برای نخستین بار در شهرهای اراک، همدان و اصفهان نیروگاه خورشیدی با ظرفیت مگاواتی داشتیم و خواهیم داشت. در کل می‌توان گفت 16 درصد از کل ظرفیت 76 هزار مگاواتی برق کشور به انرژیهای آبی و تجدیدپذیر مربوط است. از اقدمات‌مان در حوزه سدسازی می‌توان به 50 سدی اشاره کرد که برای ساخت‌شان برنامه‌ریزی شده بود، پیشرفت فیزیکی هم داشتند اما از برنامه احداث سد کنار گذاشته شدند. من با نگاه مطلق ساخت یا عدم ساخت سد مخالفم، باید با توجه به ابعاد جدید زیست‌محیطی-اجتماعی- اقلیمی تجدیدنظر می‌کردیم.
بیلان منفی در نیمی از دشت‌های کشور به خاطر استفاده بیش از حد از آب زیرزمینی، محور دیگر سخنان چیت‌چیان بود. او با اشاره به برنامه ششم که طی آن قرار است ١١ میلیارد متر مکعب آب ذخیره شود، گفت: در تمام 609 دشت کشور، دشت به دشت میزان منابع آب سنجیده شده که به چه میزان می‌تواند یا باید استفاده شوند. حداکثر آب قابل استفاده را مشخص کرده، در مصارف محیط‌زیست، کشاورزی، شرب، صنعت و فضای سبز میزان مصرف آب را مشخص کردیم. این کار برای آب‌های سطحی انجام شده، برنامه‌ای که چیده شده این است که برای اینکه آب‌های زیرزمینی کشور به وضعیت تعادل برگردد و بیلان منفی منتفی شود، 11 میلیارد متر مکعب در سال برداشت‌ها را کم کنیم. این در قانون برنامه ششم هم تصویب شده. همچنین از آب‌های سطحی 10.77 میلیارد مترمکعب آب برای حیات رودخانه‌ها و احیای تالاب‌ها رهاسازی شود. در سیلاب اخیر از 1.8 میلیارد مترمکعب آبی که آمد، به خاطر سدهایی که ساخته‌شده بود، 1.4 میلیارد مترمکعب ذخیره شد. نمونه‌اش سد سلمان فارسی بود که اگر این سد ساخته نشده بود، باید در خلیج فارس دنبال شهرهای‌مان می‌گشتیم.
طرح تعادل‌بخشی در راه است
چیت‌چیان در پاسخ نیز به کاهش ١١ میلیارد مترمکعبی آب در برنامه ششم اشاره کرد و گفت: طرح جامعی را برای این کار داریم به عنوان طرح تعادل‌بخشی که به تصویب شورای عالی آب هم رسیده، این طرح ١٥ تا پروژه است که یازده‌تایش توسط وزارت نیرو اجرا می‌شود، ٣ تایش توسط وزارت جهاد کشاورزی، یکی هم توسط سازمان زمین‌شناسی دارد انجام می‌شود. برای این‌کار برنامه اجرایی کامل داریم، هدف این است که ما حدود ١١ میلیارد متر مکعب تا سال پایانی برنامه ششم از برداشت کاهش دهیم، مثلا برای این اقداماتی که انجام شده در دشت مرند و شبستر بیلان منفی که منتفی شده هیچ، مثبت هم شده و سطح آب زیرزمین بالاتر هم آمده. اگر این اقدام را در تمام دشت‌ها انجام دهیم، مشکلات حل می‌شود.
او با تشریح جزییات این حجم آب گفت: از ١١ میلیارد مترمکعبی که قرار است کم شود، 5.7 میلیارد مترمکعب آن به کم کردن مصرف است که بیلان منفی از بین برود و ٥ میلیارد دیگر برای این است که کمک کند به بیلان مثبت برسیم.
تصمیم‌گیران کشور متهم اصلی‌اند
همچنین در پنلی که با حضور کارشناسان و مسوولان دولتی محیط زیست و نیرو برگزار شد، به مسائلی چون مدیریت منابع آب اختصاص داده شد. عیسی کلانتری، دبیرکل خانه کشاورز و دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه در این پنل، با هشدار به حاکمیت، قانون برنامه ششم را فاقد صلاحیت برای شرایط کنونی کشور دانست و گفت: متهم اصلی تخریب محیط زیست در کشور آنچه به نام ریزگردها می‌بینیم و خشک شدن منابع آبی کشور، تصمیم‌گیران کشورند. مردم حداقل دخالت را در این زمینه داشتند. قبل از اینکه تغییر اقلیم به ما لطمه بزند، سیاست‌های اجرایی است که به ما لطمه می‌زند. به عنوان مثال برنامه ششم که ان‌شاالله اجرایی نخواهد شد، اگر اجرایی شود نزدیک 48 میلیارد مترمکعب آب اضافه مورد نیاز کشور خواهد بود. الان بیش از 100 درصد آب‌های تجدیدپذیر مصرف می‌شود، دیگر چیزی از کشور باقی نخواهد ماند. همه قربانی این نوع تصمیمات هستیم.
او همچنین در پاسخ به دیگر اعضای پنل که شرکت در معاهده پاریس را جزو اقدامات حل بحران می‌دانستند، گفت: من فکر می‌کنم آقایان دارند جوک می‌گویند. به جای اینکه بگویید در کنفرانس‌ها حضور فعالی دارید که نتیجه‌ای نداشته، بگویید ١٠ سال پیش چقدر بنزین و گازوییل مصرف می‌کردیم، امروز چقدر؟ واقعیت این است که اوضاع روز به روز دارد بدتر می‌شود. بنزین 53 میلیون لیتر بود، الان از 70 میلیون لیتر گذشته. گازوییل همین طور. همین برنامه ششم در تضاد کامل با برنامه‌های تغییر اقلیم است. در این مملکت چیزی که وجود خارجی ندارد، حفاظت از محیط زیست است. در برنامه ششم می‌خواهیم 95 درصد خودکفایی داشته باشیم، این شدنی نیست. تغییر اقلیم در کشور ما اثراتش کمتر از سوءمدیریت است. من به دولت کاری ندارم، من می‌گویم حاکمیت شامل مجلس، دولت و قوه قضاییه، دستگاه‌های نظامی- انتظامی است. مجلس تمام مواردی که حفاظت محیط زیست و تغییر اقلیم بود را کنار گذاشت. منتقد اصلی این برنامه خود دولت است، در واقع برنامه ششم به دولت تحمیل شد. این در تضاد با محیط زیست است، در واقع در تضاد با منافع نسل آینده است.
علی‌اصغر رجبی، رییس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط زیست در پاسخ به کلانتری او را متوجه کارتی شدن بنزین کرد و گفت: درست است که ما در روز مصرف ٥٧ میلیون لیتر بنزین داشتیم، اگر سیستم کارتی شدن نبود امروز به 140 میلیون می‌رسیدیم، نه 70 میلیون. اوایل دولت، مصرف کل نیروگاه‌های برق که بالاترین سهم را در انتشار دارد، 32 میلیارد مترمکعب در سال معادل گاز مصرف می‌کرده که امروز با آمدن واحدهای جدید به 57 میلیارد مترمکعب در سال رسیدیم.
فرهاد یزدان‌دوست، عضو هیات علمی دانشگاه خواجه‌نصیر نیز با پرداختن به مساله کنار گذاشتن کارشناسان و آنالیزورها گفت: از وقتی آنالیزورها را کنار گذاشتیم دچار مشکل شدیم، ما در زمینه پایش نیاز به سرمایه‌گذاری داریم، آگاهی‌رسانی از دبستان به بالا نیاز است، نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و پاسخگویی مسوولان داریم.
کلانتری اما در این خصوص معتقد است: جامعه علمی هم مستقل از مشکلات کشور عمل می‌کند. سیاستمداران ما اصلا تغییر اقلیم را باور ندارند، برای اینکه از جرگه روشنفکران عقب نمانند می‌گویند تغییر اقلیم. اما عمل و برنامه‌ای در کار نیست. صنعت ما چه کمکی به تغییر اقلیم کرده؟ همان سمندی که 15 سال پیش ساخته می‌شد ساخته می‌شود، همان بنزین به مردم داده می‌شود. هنوز 230 هزار هکتار کشت برنج خارج از شمال داریم یا در عمل هیچ اتفاقی نمی‌افتد یا اهداف جمهوری اسلامی با اهداف مدرن سازگار نیست. در همان دنیای 36 سال پیش‌مان داریم زندگی می‌کنیم. من خودم طرف کشاورزم، کشاورز مقصر نیست، مقصر اصلی تصمیم‌گیران‌اند، هیچ کس حاضر نیست تصمیم سخت بگیرد.
رضازاده، مدیرعامل شرکت آب نیرو اما به مصرف آب کشاورزی اشاره کرد و گفت: اگر ما هنوز 90 درصد آب‌مان صرف کشاروزی می‌شود و حجم زیادی برنج داریم، برمی‌گردد به اینکه مدیریت آب و کشاورزی مان جدا از هم است. باید به جای وزارت نیرو و جهاد کشاورزی، وزرات آب، منابع طبیعی و کشاورزی داشته باشیم. برق و انرژی هم جدا بشود.
ناصر مقدسی، قائم مقام سازمان جنگل‌ها نیز به معاهده پاریس اشاره کرد و گفت: آن 4 درصدی که در معاهده پاریس سهم ایران است نسبت به غالب کشورها پایین‌تر است. این عدد از سوی ما اعلام شده، مفهومش این است که بین 2020 تا 2030 باید حجم 600 میلیون مترمکعب از گازهای گلخانه‌ای مان را کاهش دهیم. در واقع تکالیف ملی ما بالاتر از تکالیف بین‌المللی ما است.
حرف مفت زیاد می‌زنیم
کلانتری در جایی دیگر به ارومیه اشاره کرد و گفت: ما از عواقب حرف‌های‌مان خبر نداریم، می‌گوییم ارومیه را می‌خواهیم احیا کنیم، حرف زدن مفت است، تفاهم امضا کردن هم مجانی است، اما وقتی می‌خواهیم عملی کنیم و صحبت پرداخت می‌شود، خرج حرف‌مان دو میلیارد دلار است. یکسری قوانین می‌خواهد که خلاف قوانین تصویب شده کشور است. حرف مفت می‌زنیم اسمش را می‌گذاریم خوب حرف زدن. گفتیم در 1404 باید اقتصاد اول منطقه شویم؛ یعنی حداقل باید به 17 هزار دلار تولید ناخالص برسیم، در حالی که امروز این عدد فقط 4400 دلار است. این یعنی حرف زدن مالیات ندارد. متوسط تولید ناخالص داخلی 4400 است. این رقم در دنیا 8500 است. ایران با دلار 3800 تومان جزو ١٠ کشور گران مواد غذایی تمام شده است آن هم در عمده‌فروشی.
او همچنین گفت: ما نباید دوباره چرخ را اختراع کنیم، هر کاری که دنیای عاقل می‌کند ما هم بکنیم. خلاف حرکت آب که نمی‌شود حرکت کرد. فقر ریشه محیط زیست را در کشور تخریب می‌کند. اگر نگاهی به تغذیه مردم بیندازید، می‌فهمید که زمانی محیط زیست آرامش می‌یابد که مردم آرامش داشته باشند. ما از نظر عرضه مواد غذایی در کشور مشکلی نداریم، اما چهار دهک در جامعه مشکل سوءتغذیه دارند. از آنها نباید انتظار داشته باشیم محیط زیست را حفظ کنند. ما می‌گوییم خودکفایی در خودرو، مرده شور ریختش را ببرد خودرویی که به اندازه دو برابر خودروی خارجی دارد آلودگی تولید می‌کند، این چه خودکفایی‌ای است. به خاطر تولید چندرغاز گندم و گوشت، نسل بعد را داریم قربانی می‌کنیم. وقتی رکود اقتصادی داریم، محیط زیست اول از همه قربانی می‌شود.
رضازاده از سوی دیگر به استفاده از آب دریا اشاره کرد و گفت: بالای 20 درصد منابع آبی مان شور است، اگر می‌خواهیم سرانه آب کشور را بالا ببریم، باید بتوانیم از آب دریا استفاده کنیم. در حال حاضر در 13 نقطه از سواحل جنوب مستقریم و در حال آب شیرین کردن هستیم. به ارزش اقتصادی آبی که در اختیار کشاورز می‌گذاریم، توجه نمی‌کنیم. باید به کشاورز سوبسید بدهیم، اما باید قیمت واقعی آب؛ یعنی بگوییم اگر الگوی کشت را رعایت کردی، اگر ضوابط و سیاست‌های ما را رعایت کردی، یارانه می‌دهیم. ما قیمت واقعی خدمات و کالای‌مان را نمی‌گوییم.
کلانتری در پاسخ به رضازاده گفت: آب‌مان مجانی است، آب را بیاوریم مترمکعبی بکنیم هزار تومان، همه مردم گرسنه می‌مانند. امروز دولت نفت می‌فروشد، حقوق کارمندان خود را نمی‌تواند بدهد، چطور می‌خواهد به کشاورز سوبسید بدهد؟ 80 درصد تولید کشت جهان دیم است، ما 10 درصدمان دیم است. توسعه پایدار یعنی محیط زیست، اقتصاد و حفظ حقوق نسل بعد. ما که نمی‌توانیم به بهانه حفظ محیط زیست کشور را فقیر نگه داریم و توسعه ندهیم. امروز 6 میلیون نفر فارغ‌التحصیل دانشگاه داریم، برای اینها 600 میلیارد سرمایه می‌خواهیم. در این شرایط خوب است که عاقلانه رفتار کنیم و تصمیم بگیریم.
باتوجه به توان‌مان باید حرکت کنیم
مقدسی با اشاره به مهاجرت‌ها گفت: گزارش‌هایی در سطح شواری عالی امنیت ملی دادند که تا 2030 یا 2050 مهاجرت‌ها از فلات مرکزی ایران به زاگرس یا البرز صورت می‌گیرد. توصیه عمومی‌ام این است تنش و فشار را از منابع حیاتی کم کنیم.
رجبی اما با اشاره به هوای اهواز گفت: صد سال است در اهواز فلرینگ (شعله‌های گاز) را داریم، کم‌کم به خاطر توسعه‌ای که داشتیم صنعت نیشکر و سدسازی‌ها هم شد بار اضافه برای اهواز. بعد از آن کم‌کم غبار به آن اضافه شد، الان هم که چند سال است گونه گیاهی کنوکارپوس مردم را اذیت می‌کند. مهم است که در این موارد، مسائل اجتماعی را هم ببینیم. آنچه در جامعه می‌بینیم این است که توقعات مردم در حال عوض شدن است. شاید روزی توقع مردم، مسائل زیست‌محیطی نبود اما الان وقتی اعضای هیات دولت می‌خواهد به سفر استانی برود، نخستین توقع شهرهای آلوده‌ای مثل اراک رسیدگی به آلودگی هواست.
کلانتری که در دولت سازندگی وزیر کشاورزی بود و تا مدت‌ها پیش نوک حمله منتقدان مدیریت آب به سوی او هم بود، در پاسخ به یکی از اعضای پنل که اعلام کرده بود کاش مدیران در زمان خودشان قبل از شروع کار برنامه‌ریزی‌هایش را می‌کردند تا به این روز نیفتیم، گفت: ما غلط زیادی کردیم و داریم می‌کنیم. نباید غلط زیادی بکنیم، با توجه به توان‌مان باید حرکت کنیم نباید بیاییم ایده‌آل را بگذاریم سرلوحه کارمان. محیط زیست باید کلان‌نگر باشد و توان علمی‌اش را بالا ببرد اگر کلان‌نگری نداشته باشد هیچ‌وقت موفق نخواهد شد. محیط زیست موظف است روان‌سازی کند شغل مولد در کشور تولید شود در آستانه انفجار ٦ میلیون فارغ‌التحصیل دانشگاهی‌ایم. یک طرح محیط زیستی ٣ سال طول می‌کشد از محیط زیست بیرون بیاید. موتور مولد و محرکه توسعه کشور باید باشد. اگر محرک باشد محیط زیست هم حفظ خواهد شد. فقر و بیکاری دشمن اول محیط زیست است.
او همچنین در تعریف توسعه گفت: توسعه یعنی بهبود بهره‌وری، افزایش تولید با حفظ منابع پایه که می‌شود همان بهبود زندگی مردم. ما در این کشور افراط و تفریطی‌ایم. الان 4 سال است در دامغان می‌خواهند نیروگاهی ایجاد کنند، هنوز مطالعات زیست محیطی‌اش را سازمان تایید نکرده، این طوری محیط زیست دور زده می‌شود. این در حالی است که نیروگاه گازی است یا سد شفارود، با وجود حکمیتی که گذاشتند، یکسری جاها محیط زیست وامی‌دهد، یکسری جاها سخت می‌گیرد. پیشنهاد می‌دهم به جای احساساتی‌گری، عاقلانه رفتار کنیم.
