جرب، بثورات ریزی شبیه به دانه‌های ارزن و گاهی تا به اندازه‌ی دانه‌های عدس و قرمز رنگ و خارش‌دار هستند که با خارش شدیدی مخصوصاً شب‌ها در ناحیه‌ی دست‌ها و انگشتان تظاهر می‌کنند. عامل اصلی این بیماری انگلی به نام سارکوپت است که شب‌ها حرکت کرده و در مسیر حرکت خود خارش شدیدی را ایجاد می‌کند، این خارش گاهی در همه‌ی سطح پوست بدن به وجود می‌آید و موجب ناراحتی شدید می‌شود. این بیماری واگیردار است، به طوری که ممکن است همه‌ی اهالی یک منزل را آلوده کند. بثورات حاصله از بیماری جرب گاهی با ترشح ماده‌ی زرد رنگی همراه هستند و زمانی بدون ترشح و خشک می‌باشند، در هر دو صورت باعث خارش شدید خواهند شد.
علایم جرب در عرض 4 تا 6 هفته پس از آلودگی ظاهر می‌شوند و عبارتند از:
- ضایعاتی متشکل از نقاط برآمده و به رنگ قرمز مایل به صورتی که تا یک سانتی متر قطر دارند.
- خارش منتشر که به ویژه در شب‌ها شدیدتر است.
- خطوط قهوه‌ای روشن (نقب‌ها) که اغلب بین انگشتان دست و پا ایجاد می‌شوند، در نوزادان گاهی اوقات در کف دست‌ها و پاها ظاهر می‌گردند.
خارش ممکن است قبل از ظاهر شدن راش‌ها به وجود آید و نیز تا سه هفته پس از ناپدید شدن آن‌ها باقی بماند.
برای شروع درمان ابتدا خلط غالب را پاکسازی کنید و هم چنین پرهیز کنید از خوردن: چربی‌جات، انواع کنسرو، برنج، غذاهای بودار و سرخ کرده، روغن زیتون، کاچی، حلوا، حلواارده، ارده، شیره، تخم‌مرغ، ذرت، کنگر، نعناع، گشنیز، پیاز، تره، اسفناج، سرکه، ترشی، چای پررنگ، نارگیل، دارچین، زنجبیل، آجیل، مغز گردو، کشمش، خرما، پسته، انواع فلفل و ادویه‌جات، آدامس، عسل و شکر. هم چنین پرهیز کنید از هوای سرد، مکان‌های بسیار گرم، شستشو با انواع تاید، صابون، شامپو و مواد اسیدی دیگر، نوشیدن نوشابه‌های گازدار یا نوشابه‌های الکلی و پوشیدن لباس‌های نایلونی و پلاستیکی و پشمی.
به عنوان درمان بیماری می‌توانید باروت را با ماست گاو مخلوط کنید و بمالید.
* هر شب گل ریواس، شاه‌ره، جوش شیرین و گل خطمی را نرم بسایید و با ماست گاو مخلوط کنید و روی آن‌ها بمالید.
* همه روزه اول با محلول اسیدبوریک بشویید، بعد قدری آب لیمو روی آن بمالید.
* ده گرم اکتیول را در 50 گرم الکل 60 درجه مخلوط کرده و به آن بمالید.
* یک نخود کات کبود و 1 مثقال مرکوروژیک را با شیر گاو خمیر کنید و روزی سه بار بمالید.
* مغز بادام تلخ را با سرکه مخلوط کرده و شب‌ها بر آن ضماد کنید.
* موز کال را له و با سرکه مخلوط کرده و بر آن ضماد کنید.
* شب‌ها پوست و مغز هسته‌ی نارنج را کامل بپزید و بر آن ضماد کنید.
* روزی سه بار آب لیمو را هم بخورید و هم بمالید.
* روزی دو بار برگ درخت گردو را با پوست درخت بلوط مخلوط بجوشانید و موضع را با آن بخور دهید.
*هر روز با دم کرده‌ی چوبک آن‌ها را بشویید.
* سی گرم برگ و ساقه‌ی گزنه را در نیم لیتر آب جوش ریخته و درب آن را بگذارید تا 10 دقیقه دم بکشد، بعد صاف کرده و آب آن را با پنبه روی زخم بمالید.
* دو مثقال زاج سفید و 1 مثقال خاکشیر تلخ و شش نخود مرکوروژ را نرم بسایید و با شیر گاو مخلوط کنید و سه تا پنج مرتبه در روز روی آن ها بمالید.
جرب از غلبه‌ی صفرا:
اگر مبتلا به جرب شده‌اید و علایم ازدیاد صفرا وجود دارد، اول بدن را از خلط صفرا پاکسازی کنید و از ماءالشعیر، شربت بنفشه، شربت آب لیمو، شربت تمرهندی زیاد استفاده کنید و عرق شاه‌تره را هر صبح ناشتا یک فنجان با مقداری آب مخلوط کرده و بنوشید.
* شاه‌تره، سنامکی، مامیران، پوست هلیله‌ی زرد و افسنطین از هرکدام 20 گرم را با هم مخلوط کنید، بعد به بیست قسمت مساوی تقسیم کرده و هر صبح و شب، هر بار یک قسمت از آن را بجوشانید و آب صاف کرده‌اش را بنوشید.
* صبح‌ها قبل از صبحانه 1 گرم صبر زرد را در نیم لیوان آب تمرهندی و نیم لیوان شربت بنفشه حل کنید و بخورید و سه روز ادامه دهید. بعد از سه روز مصرف را قطع کرده و مجدداً سه روز تکرار کنید و اگر مبتلا به اسهال شدید، 20 گرم روغن بادام شیرین میل کنید و به مدت 8 ساعت غذایی تناول نکنید تا اسهال قطع شود.
* بدن را هر روز در حمام با مخلوط آب برگ چغندر و گل پنیرک و کمی آب لیمو و سبوس گندم بشویید.
* آرد باقلا و آرد جو را مخلوط کرده و در حمام با آب خمیر کنید و بر بدن بمالید و بگذارید تا مدتی روی پوست بماند، بعد گل بنفشه 10 گرم، گل پنیرک، شاه‌تره و برگ خشک درخت گردو از هرکدام 20 گرم، گل ریواس و گل خطمی از هرکدام 50 گرم و سدر 500 گرم، همه را نرم کوبیده و با آب و کمی ماست مخلوط کنید و بمالید و پس از مدتی تأمل، دوش بگیرید.
آب کرفس تازه یا روغن گل یا سرکه و یا مخلوط آن‌ها را در حمام به بدن بمالید و پس از مدتی تأمل بدن را بشویید.
جرب از غلبه‌ی سودا:
اگر مبتلا به جرب شده‌اید و علایم ازدیاد سودا وجود دارد، اول بدن را از خط سودا پاکسازی کنید، بعد افتیمون را با شربت شاه‌تره مخلوط کنید و بخورید یا 1 گرم صبر زرد را با مقداری ماءالجبین و آب تمرهندی مخلوط کنید و بخورید و به مدت سه روز ادامه دهید.
* دو یا سه گرم زردچوبه را با مقداری روغن گل و سرکه مخلوط کنید و به محل جرب بمالید و در صورتی که خارش بیش از حد باشد، هر روز مقداری سبوس گندم را بجوشانید و آب صاف کرده‌ی آن را با کمی آب لیمو مخلوط کنید و بنوشید و تا بهبودی کامل ادامه دهید و روزانه همراه با غذا مقداری سماق یا آب لیمو یا شربت رب انار و یا دوغ ترش مصرف کنید.
جرب از غلبه‌ی بلغم:
اگر مبتلا به جرب شده‌اید و علایم بلغم وجود دارد، اول بدن را از خلط غالب پاکسازی کنید، بعد تربُد، صبر زرد، شحم حنظل و غاریقون از هرکدام 5 گرم را نرم بسایید و با 250 گرم رب انار مخلوط کنید و صبح، ظهر و شب، هر مرتبه یک قاشق غذاخوری از آن را میل فرمایید و از خوراک‌هایی که طبیعت گرم دارند پرهیز کنید.
* حنا و مردار سنگ از هرکدام 50 گرم، شحم حنظل 20 گرم و عدس 215 گرم، همه را نرم بسایید و هر روز به مقدار لازم از آن مخلوط را با آب خمیر کنید، بعد کمی روغن خیار به آن اضافه کرده و بمالید.
* شحم حنظل و شنبلیله را بجوشانید و آب آن را بر موضع بمالید.
* عناب، سه پستان، ریشه‌ی کاسنی، گل بنفشه و پودر شیرین بیان از هرکدام 50 گرم را با هم مخلوط و نیم‌کوب کرده، بعد به چهار قسمت مساوی تقسیم کنید و صبح و عصر، هر مرتبه یک قسمت از آن را بجوشانید و آب صاف کرده‌ی آن را میل فرمایید.
* دو گرم صبر زرد، 10 گرم تربد مجوف و 15 گرم پوست هلیله‌ِ زرد را نرم بسایید، بعد هفت قسمت کنید و هر روز صبح یک قسمت از آن را در دهان بریزید و به همراه یک لیوان آب جوشانده‌ی رقیق شاه‌تره، یا یک لیوان عرق شاه‌تره‌ی رقیق شده میل فرمایید.
* تخم ترشک یا برگ ترشک و یا هر دو را با شاه‌تره و گل خطمی و برگ خشک درخت گردو از هرکدام 20 گرم نرم بسایید، بعد با 500 گرم مورد و 500 گرم سدر مخلوط کنید و هر مرتبه در حمام مقداری از آن‌ها را با آب بخیسانید، سپس مقداری سرکه و یا قرقروت اضافه کرده و بر بدن بمالید و پس از مدتی صبر کردن دوش بگیرید.
در صورتی که جرب با دانه‌های آب‌دار همراه باشد، مورد، پوست انار و گل بنفشه را نرم بسایید و با مقداری سرکه و کمی روغن گل مخلوط کنید و بمالید.
منبع مقاله :
حاجی شریفی، احمد، (1395)، دائرة المعارف گیاه درمانی ایران، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ پازدهم. 