دکتر سولماز معین‌الدینی؛ متخصص زنان و مامایی
طبق شواهد موجود، آمار تولد سزارین در برخی کشورهای توسعه یافته در حال افزایش است.
سزارین شایع‌ترین عمل جراحی اصلی در ایالت متحده است. قبلا این مشکل منحصر به آمریکا بود اما در حال حاضر تبدیل به یک بحران بین‌المللی شده است.
آمار ایران در دو دهه‌ی اخیر رشد صعودی سزارین 50 درصد را گزارش می‌دهد، افزایش آمار بیشتر مربوط به سزارین‌های شکم اول به ویژه موارد انتخابی می‌باشد.
عوامل موثر دیگر در این افزایش در کشورهای توسعه یافته متعدد می‌باشند از جمله تغییر در انتظارات بیماران و پزشکان نسبت به خطر زایمان، تغییر در مهارت‌های بالینی پزشکان (تعداد کمتر زایمان‌های طبیعی پس از سزارین)، زایمان‌های بریج (زایمان با پا) و زایمان‌های با مداخله ابزار، تعداد بیشتر القای لیبر (درد زایمان)، مسائل مالی و فشارهای وارده از سوی سازمان‌های بیمه‌گر.
افزایش سن مادران و افزایش شیوع بارداری‌های چندقلو و چاقی مادران نیز از دیگر عوامل موثر می‌باشد.
در چه مواردی سزارین انجام می‌شود؟
سزارین زمانی انجام می‌شود که بیمار و پزشک احساس کنند سزارین نسبت به زایمان طبیعی نتیجه بهتری را برای مادر، جنین یا هر دو به همراه می‌آورد.
چهار اندیکاسیون شایع سزارین که تقریبا 80 درصد موارد را شامل می‌شود عبارتند از: عدم پیشرفت لیبر (30 درصد)، هیستروتومی قبلی - باز کردن رحم - (مربوط به سزارین یا میومکتومی، برداشتن میوم یا ترمیم رحم) (30 درصد)، وضعیت غیراطمینان بخش جنین (10 درصد) و نمایش غیرطبیعی جنین (11 درصد).
اندیکاسیون‌های کمتر شایع سزارین عبارتند از: لانه‌گزینی غیرطبیعی جفت، عفونت رحمی (هرپس سیمپلکس، ویروس نقص ایمنی)، چندقلویی و یا بیماری‌های خونریزی‌دهنده جنین، انسداد مکانیکی در مسیر زایمان طبیعی (میوم بزرگ یا کوندیلوم اکومیناتا، شکستگی شدید یا جابه‌جایی لگن، ماکروزومی (بزرگی جنین)، آنومالی جنینی مانند هیدروسفالی جنین (بزرگی سر).
تا همین اواخر مساله سزارین انتخابی در بسیاری از کشورها مطرح نبود. ولی به تازگی توجه به ترجیح و انتخاب بیماران در مورد نحوه زایمان مورد چالش قرار گرفته است.
علاوه بر این، انجمن آمریکایی زنان و زایمان (ACOG) اظهار داشته است، در صورتی که پزشک باور داشته باشد که سزارین سلامت و بهبودی بیماران و جنین‌های آنها را بیشتر از زایمان واژینال تامین می‌کند، از نظر اخلاقی سزارین را توصیه کند.
این نظرات توسط برخی یافته‌های علمی در مورد مزایا و خطرات سزارین محدود می‌شوند.
خطرات ناشی از عوارض شدید مادری در سزارین برنامه‌ریزی شده نسبت به زایمان طبیعی برنامه‌ریزی شده بیشتر می‌باشد و در کسانی که سزارین بدون برنامه‌ریزی قبلی انجام می‌شود این خطرات افزایش بیشتری نشان می‌دهند.
از دیگر نگرانی‌های مربوط به سزارین عبارت است از تاثیر احتمالی سزارین روی باروری آینده، ارتباط میان سزارین و حاملگی خارج از رحم و تاثیر سزارین روی عملکرد جنسی پس از زایمان.
تاثیر سزارین بر باروری
در برخی مطالعات صورت گرفته نشان داده شده است که به دنبال زایمان سزارین اولیه، کاهش حدود ده درصدی در باروری آینده رخ می‌دهد.
در این مطالعات اشاره‌ای به علل این کاهش باروری و اینکه آیا عدم بارداری داوطلبانه بوده است یا نه، نشده است.
برخی صاحب‌نظران اظهار داشته‌اند که طی یک مکانیسم روانی اجتماعی در کسانی که قبلا سزارین شده‌اند برخی عوامل منفی منجر به امتناع آنها از بارداری مجدد می‌شود.
تجارب قبل، حین و پس از زایمان سزارین با زایمان طبیعی متفاوت می‌باشد. همین عوامل می‌توانند احتمال به حاملگی مجدد را محدود کند.
بنابراین احساس ترس از زایمان طبیعی پس از زایمان یا سزارین مجدد تاثیر منفی بر تمایل به بارداری مجدد در این زنان دارد.
طبق مطالعاتی که ارتباط میان روش زایمان واژینال، واژینال به وسیله‌ی ابزار و سزارین روی باروری آینده را بررسی کرده‌اند، مشاهده شده است که زنانی که سابقه‌ی سزارین داشته‌اند و یا سابقه‌ی زایمان واژینال به وسیله ابزار را داشته‌اند نسبت به زایمان طبیعی حاملگی‌های کمتری را تجربه کرده‌اند.
استفاده بیشتر از خدمات بیمارستانی چه به علت ناخوشی و چه به دلایل دیگر یکی از عوامل خطر سزارین محسوب می‌شود.
سزارین، حاملگی خارج از رحم و فاکتورهای لوله‌ای
گفته شده است که سزارین عامل خطری برای حاملگی خارج از رحم می‌باشد. سابقه سزارین خطر چسبندگی‌های داخل شکمی و چسبندگی روده‌ی باریک را افزایش می‌دهد.
اگرچه این افزایش کمتر از سایر جراحی‌های شکمی است.
سن و چاقی دو عامل خطر مشترک برای نازایی و سزارین می‌باشد.
همانطور که قبلا نیز اشاره شد، ناباروری قبلی نیز احتمال سزارین را افزایش می‌دهد و درمان نازایی میزان حاملگی چندقلو را افزایش داده و افزایش تعداد فرزندان روی تمایل به حاملگی بعدی تاثیر می‌گذارد.
ارتباط سزارین و عملکرد جنسی
شواهدی قوی مبنی بر ارتباط میان زایمان طبیعی با کمک ابزار و اختلال عملکرد جنسی وجود دارد.
در همه مطالعات مربوط به درد پرینه گزارش شده است که زایمان طبیعی با کمک ابزار میزان درد پرینه را افزایش می‌دهد. (درد پرینه: درد مربوط به برش و بخیه در محل زایمان طبیعی)
تئوری مبنی بر تاثیر منفی سزارین روی عملکرد جنسی معتقد است که تاثیرات منفی سزارین روی سلامت مادر که به علت ورود به فضای صفاقی (درون شکم)، برش جراحی دیواره‌ی شکم، برش دیواره‌ی رحم و به سبب عوارض جراحی از جمله عفونت رحمی و عوارض زخم و عوارض قلبی ریوی و تروبوآمبولی رخ می‌دهد می‌توانند مسوول کاهش عملکرد جنسی باشند.
نتایج یک مطالعه بین‌المللی بزرگ تصادفی و کنترل شده جهت مقایسه‌ی زایمان سزارین و واژینال برنامه‌ریزی شده‌ی میان زنان با نمایش بریچ، نشان‌دهنده‌ی افزایش درد حین مقاربت در سه ماه اول پس از زایمان در گروه سزارین نسبت به زایمان واژینال می‌باشد.
همین محققان نتایج را در دو سال پس از زایمان نیز بررسی کرده‌اند. در این مقایسه دیده شد که سزارین برنامه‌ریزی شده هیچ تاثیر منفی روی روابط جنسی، درد حین مقاربت یا رضایت جنسی نداشته است.
سایر عوارض سزارین
- عفونت: اندومتریت پس از سزارین در 35 تا 40 درصد بیمارانی که قبل از عمل، آنتی‌بیوتیک دریافت نکرده بودند گزارش شده است.
این رقم در زایمان طبیعی از قبل برنامه‌ریزی شده بدون پارگی پرده‌ها 4 تا 5 درصد می‌باشد. آنتی‌بیوتیک پیشگیرانه می‌تواند میزان کلی عفونت را تقریبا دوسوم کاهش دهد
- عفونت زخم: در 2/5 تا 16 درصد سزارین‌ها، به طور متوسط چهار تا هفت روز پس از جراحی رخ می‌دهد.
- خونریزی: متوسط خون از دست رفتن حین سزارین 1000 میلی‌لیتر است و حدودا 3-2 درصد بیماران نیاز به انتقال خون دارند.
- ترومبوآمبولی: خطر ترومبوآمبولی وریدی پس از سزارین چهار برابر بیشتر از زایمان طبیعی گزارش شده است.
- مرگ و میر مادری: میزان مرگ و میر مادری پس از سزارین بیشتر از زایمان واژینال می‌باشد.
ولی نسبت قابل توجهی از مرگ و میر و عارض جراحی مربوط به عوامل خطر مامایی و طبی زمینه‌ای منجر به سزارین می‌باشد. مرگ و میر موردی در رابطه با بیهوشی عمومی از بی‌حسی منطقه‌ای بیشتر بوده است.
- پیامدهای روانی: در مطالعات مربوط دیده شده است که زنانی که فرزند خود را از طریق سزارین متولد کرده‌اند نسبت به کسانی که زایمان طبیعی کرده‌اند رضایت کمتری از تجربه تولد فرزند داشته‌اند، شیردهی کمتر بوده است و ارتباط عاطفی آنها با فرزندشان دیرتر برقرار شده است.
بعضی از آنها دچار احساس فقدان، شکست و عصبانیت شده‌اند. البته این قضاوت‌ها تا حدودی مربوط به ناراحتی ناشی از عوارض مامایی و طبی منجر به سزارین (به‌ویژه سزارین‌های برنامه‌ریزی نشده)، استرس، درد و خستگی ناشی از جراحی بزرگ و وضعیت روحی پیش از زایمان بیمار می‌باشد.
خطرات جنینی و نوزادی
اگرچه سزارین معمولا برای منافع جنینی انجام می‌شود اما گاهی نیز عوارضی به دنبال دار از جمله نارسی یا تروژنیک مربوط به دخالت‌های پزشکی نظیر تولد زودتر از مورد و ترومای زایمانی (ضربه‌های زایمانی).
سزارین در بسیاری موارد به عنوان یک عامل خطر متوسط برای RDS (سندرم دیسترس تنفسی) نیز معرفی شده.
از دیگر عوارض سزارین می‌توان به لانه‌گزینی غیرطبیعی جفت که در بارداری پس از سزارین اول دو تا سه برابر میزان پایه افزایش می‌یابد و دکولمان جفت (جدا شدن جفت از جدار رحم) نیز اشاره کرد.
