سال 2008 بود که «گَرت کمپ» و «تراویس کلانیک» در یک روز برفی برای گرفتن تاکسی در خیابان‌های پاریس به مشکل خوردند. ایده شکل‌گیری «اوبر» از همین‌جا آغاز شد. اوبر امروز در 632 شهر جهان فعالیت می‌کند و دست‌کم یکی از سه استارتاپ ارزش‌مند جهان است. بزرگ‌ترین سامانه تاکسی اینترنتی دنیا در ایران فعالیتی ندارد اما در کشور ما دو استارتاپ به نام «اسنپ» و «تپ‌سی» (به همراه حدود 20 شرکت مشابه دیگر) تلاش می‌کنند تا مدل بومی شده آن را اجرا کنند. اسنپ و تپ‌سی اکنون به ترتیب در 16 و 10 شهر فعال هستند اما چرا این دو استارتاپ برای رشد بیشتر پای خود را بیرون از خاک ایران نمی‌گذارند؟
اوبر در جولای 2009 در سان‌فرانسیسکو کار خود را آغاز کرد. در دسامبر 2011 از مرز آمریکا خارج شد و به پاریس رسید. در سال 2012 به انگلیس رفت و 2013، یک سال انفجاری برای اوبر بود تا کشورهای مختلف آسیایی و آفریقایی را هدف قرار دهد. در واقع نقطه آغاز فعالیت اوبر در خارج از وطنش، دو سال پس از آغاز فعالیت این استارتاپ شروع شد؛ همان نقطه‌ای که امروز اسنپ و تپ‌سی در آن حضور دارند. این در حالیست که در منطقه خاورمیانه، چند استارتاپ با کارکرد مشابه در حال افزایش گستره فعالیت خود هستند.
سرویس تاکسی اینترنتی «کریم» (Careem) که در سال 2012 کار خود را در دبی آغاز کرده و یک تجربه ناموفق در ایران هم داشته، امروز در خاورمیانه، آسیای جنوبی و آفریقای شمالی 53 شهر را تحت پوشش خود قرار داده است و در سال 2017 توانست لقب «یونیکورن» یا استارتاپی با ارزش بیش از یک میلیارد دلار را به خود اختصاص دهد.
کریم در عراق، اسنپ و تپ‌سی در خم شهرهای ایران
کریم به تازگی کار خود را در عراق نیز آغاز کرده و همین مسئله، این پرسش را به میان می‌آورد که چرا اسنپ و تپ‌سی فعالیت‌شان را در کشورهای همسایه آغاز نمی‌کنند؟ «راشا شیدماهر»، مدیر بازاریابی اسنپ در گفتگو با دیجیاتو و پاسخ به همین پرسش می‌گوید: «با وجود اینکه از مجموعه ما دعوت شده است تا در عراق و سوریه کار خود را آغاز کند، اما در حال حاضر چند اولویت دیگر داریم. رسالت اصلی ما آغاز فعالیت در کل ایران است و پس از آن، تضمین کیفیت همین سرویس در داخل ایران. اولویت بعدی، اجرای طرح سفر اشتراکی (Ride Sharing) است که احتمالاً تا پایان سال اجرایی می‌شود.»
شیدماهر تحریم‌ها و مشکل تبادلات مالی را یکی از علت‌های اصلی عدم خروج اسنپ از خاک ایران می‌داند و خبر می‌دهد که کار کردن با این روند، وقت و انرژی زیادی از اسنپ خواهد گرفت، با این حال وی عنوان می‌کند که خروج از ایران، احتمالاً در سال آینده یکی از برنامه‌های اسنپ است.
اگرچه اسنپ اکنون در 16 شهر فعالیت می‌کند اما مدیربازاریابی این شرکت اشاره دارد که هرچه شهرها کوچک‌تر می‌شوند، مقاومت کسب‌وکارهای سنتی با گسترش فعالیت اسنپ هم بیشتر می‌شود و این خود یکی از دلایل عقب ماندن سرویس‌‌های حمل‌ونقل هوشمند برای فعال شدن در کل کشور و سپس رفتن به سراغ سایر کشورهاست:
«تا سه ماه آینده تصمیم داریم 4 شهر دیگر را به پوشش خود اضافه کنیم. اما هرچقدر به شهرهای کوچک نزدیک‌تر می‌شویم، هم با کاربران سنتی‌تری مواجه می‌شویم و هم با کسب‌وکارهای سنتی که مقاومت بسیار بیشتری دارند. یک نهاد در بابل ابلاغیه‌ای را به تمام آژانس‌های تبلیغاتی ارائه داده است که بر اساس آن، حق فروش مدیا به اسنپ را ندارند. در برخی شهرهای کوچک بیلبوردهای ما را آتش می‌زنند و تبلیغاتی بر علیه ما می‌شود با این مضمون که چنین شرکت‌هایی غیرقانونی هستند.»
«از اوبر و کریم چیزی کم نداریم؛ ترمز داریم»
شیدماهر می‌گوید که امروز توسط اسنپ به شکل روزانه در کشور حدود یک میلیون سفر انجام می‌شود و سیستم بار بسیار بالایی را تحمل می‌کند: «برای حضور در کشورهای دیگر نیاز داریم زیرساخت‌های بخش تکنولوژی را تقویت کنیم. امروز سیستم ما واقعا لود بالایی را تحمل می‌کند و گسترش به کشورهای اطراف می‌تواند این فشار را چندین برابر کند. بدون فکر در مورد زیرساخت‌ها، انجام این‌کار نتایج منفی دربرخواهد داشت ولی افق اسنپ را به این شکل می‌بینم که به‌زودی وارد بازار منطقه‌ای خواهد شد. با این حال ترجیح ما شروع با یک کشور سطح بالاتر است. کشوری که در آن دغدغه آماده کردن کاربرها را نداشته باشیم چراکه از نظر فنی، چیزی از اوبر و کریم کمتر نداریم.»
راشا شیدماهر، مدیر بازاریابی اسنپ.
مدیر بازاریابی اسنپ همچنین خبر می‌دهد که در حال حاضر، اسنپ در حال انجام تغییراتی است و شعار خود را از تاکسی اینترنتی به «سامانه هوشمند حمل‌ونقل» تغییر داده است: «مشغول توسعه یک سیستم جامع اسنپ برای بهبود زندگی دیجیتال مردم هستیم. نوعی از سیستم حمل‌ونقل وارد اسنپ خواهد شد که شاید هیچ‌وقت کسی فکرش را نمی‌کرد. تصمیم‌گیرنده‌های اسنپ بزرگ‌تر از گسترش شهر به شهر یا کشور به کشور فکر می‌کنند و این یک هدف آرمان‌گرایانه برای ماست.» شیدماهر توضیح در مورد این سرویس‌ها را به آینده موکول می‌کند اما خبر می‌دهد که در سال 97 باید انتظار تحول‌هایی را از این استارتاپ داشت.
از سوی دیگر «امیر پاشا»، مدیر بازاریابی تپ‌سی در گفتگو با دیجیاتو در خصوص چرایی عدم خروج از ایران، از عمر یک‌ونیم ساله تپ‌سی می‌گوید و خبر می‌دهد که از ابتدای سال 96، این استارتاپ تلاش کرده تا در شهرهایی به جز تهران فعال شود و اینک در مجموع 10 شهر را تحت پوشش خود قرار داده است: «تا کنون تمرکز ما بر گسترش جغرافیایی در داخل ایران بوده است چرا که پتانسیل زیادی در داخل کشور وجود دارد. زمانی که به کریم نگاه می‌کنید، می‌بینید که این شرکت چندین سال در این بازار فعالیت کرده است. زمانی که در شهرهای بیشتر کار کنیم، تجربه اندوخته خوبی ایجاد می‌شود و با هزینه کمتر می‌توان وارد شهرها و کشورهای دیگر شد. ما حدود یک سال پس از اسنپ شروع به فعالیت کرده‌ایم و خط زمان ما برای یادگیری کمی کوتاه‌تر بوده است.»
جنس ترمز در هر شهر متفاوت است
مدیر بازاریابی تپ‌سی اما اشاره می‌کند که این شرکت در حال بررسی برای آغاز فعالیت در خارج از کشور است: «در حال مذاکره با کشورهای آسیای میانه هستیم چراکه درخواست‌هایی از سمت خود آنها آمده است و اولویت اول ما هستند. امیدواریم در سال 97 بتوانیم این کار را انجام دهیم. کشورهای همسایه مثل عراق و افغانستان هم هستند که البته باید از نظر رقابت، موضوع را بیشتر بررسی کنیم. برای مثال در پاکستان هم اوبر فعال است و هم کریم. این فرآیند آزمایش می‌خواهد و هر کشور پیچیدگی‌های خاص خودش را دارد. اما تلاش می‌کنیم در سال 97 وارد یک کشور خارجی شویم که به احتمال زیاد از کشورهای آسیای میانه خواهد بود. اما ایده‌ای ندارم که رشد پس از آن با چه سرعتی خواهد بود.»
امیر پاشا، مدیر بازاریابی تپ‌سی.
پاشا هم از مشکلات ورود به کشورهای دیگر می‌گوید و اشاره می‌کند که ممکن است خط زمان رسیدن به کشورهای دیگر طولانی شود و اساساً آغاز فعالیت در کشورهای دیگر، برای شرکت‌های ایرانی سخت است: «ما مانند کریم نمی‌توانیم به راحتی وارد یک کشور دیگر شویم. ما هنوز در داخل خود کشور مشکل مجوز داریم. از طرف دیگر ما خودمان در آینده نزدیک به پختگی لازم می‌رسیم تا بتوانیم فعالیت در کشورهای همسایه را پشتیبانی کنیم.»
مدیر بازاریابی تپ‌سی اشاره می‌کند که این شرکت می‌خواهد در سال 97 تعداد 20 الی 25 شهر را تحت پوشش قرار دهد: «مشکل مجوز همیشه وجود دارد. از لحاظ قانون‌گذاری به شکل متمرکز عمل نمی‌شود. مشکلاتی که ما در مشهد و اصفهان داریم از یک جنس نیستند. وارد هر شهر که می‌شویم با یک مشکل جدید رو به رو می‌شویم و همه این موارد فرآیند توسعه را کند می‌کند.»
ترمزها را شل کن
شاید بتوان 97 را سال خروج استارتاپ‌های ایرانی از ایران دانست. اسنپ و تپ‌سی امیدوارند که با شل شدن ترمزها در زمینه توسعه داخلی، بتوانند سال آینده در بازارهای خارجی اولین گام‌های خود را بردارند و به یونیکورن شدن نزدیک شوند. از سوی دیگر دیجی‌کالا نیز پیشتر خبر داده بود که می‌خواهد در سال آینده به سراغ بازار کشورهایی مانند عراق، افغانستان، پاکستان و ارمنستان برود و کالای با کیفیت ایرانی را به فروش برساند.
خاورمیانه با تاخیر در حال گام برداشتن به سوی دیجیتالی‌تر شدن است و این فرصتی است که استارتاپ‌های ایرانی می‌توانند از آن استفاده کنند و در این تحول دیجیتالی نقشی داشته باشند؛ فرصتی که اگر آن را از دست بدهیم، احتمالاً سیاست‌گذاران به بستن درب‌های کشور روی برندهای خارجی و یونیکورن پروری با استفاده از جمعیت 80 میلیونی خود ایران روی خواهند آورد.
