مزاج‌های چندگانه افراد
طبق نظر رازی اگر مقداری خون را در ظرفی شیشه‌ای بریزیم و آن را به حال خود بگذاریم، بعد از مدتی چهار لایه در آن قابل تشخیص است:
الف - لایه اول (پایین ظرف) تیره‌ترین بخش است و از گلبول‌های قرمز رسوب یافته تشکیل شده است.
ب- لایه دوم حالتی شبیه به سفیده تخم‌مرغ دارد و از تجمع گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها حاصل شده است.
ج- لایه سوم رنگ قرمز دارد و محل تجمع هموگلوبین است.
د - لایه آخر (بالای ظرف) به رنگ زرد بوده و حالت کف دارد.
حکمای قدیم لایه اول (سنگین‌ترین) را سودا، لایه دوم را بلغم و سومی را خون و لایه آخر را صفرا نامیده‌اند. نظر مشترک همه دانشمندان طبّ قدیم بر این بوده است که هر یک از این لایه‌ها با یکی از چهار عنصر اصلی موجود در طبیعت هم‌خوانی داشته و خاصیت آن را دارا می‌باشد.
چنانچه می‌توان آن‌ها را به صورت زیر دسته بندی کرد:
آتش: خصوصیات: گرم و خشک
هوا: خصوصیات: گرم و تر
آب: خصوصیات، سرد و تر
خاک: خصوصیات: سرد و خشک
10 روش تشخیص مزاج سرشتی یک فرد
1- ملمس (لمس)
2- گوشت و چربی
3- رنگ پوست بدن
4- مو.
5- هیئت و شکل اعضا
6- سرعت انفعال اعضا
7. خواب و بیداری
8. کلیه افعال بدن (دلائل افعال)
9. کیفیت دفع فضولات بدن
10- انفعالات نفسانی
لازم به ذکر است از آنجایی که ممکن است بر اساس دلایل مختلف افراد دچار غلبه خلط و سوء مزاج باشند، لذا برای تشخیص مزاج جبلی یک فرد باید حالات و علائم تشخیص مزاج را در سنین پائین‌تر افراد مورد بررسی قرار گیرد. و یکی از بهترین راههای آن پرسش از پدر و مادر در مورد خصوصیات دوران کودکی است.
1- ملمس (لمس)
فرد باید معتدل المزاج باشد تا بتواند مزاج فردی را مشخص کند. اگر این فرد معتدل المزاج در لمس پوست فرد را:
- گرم احساس کند، این فرد گرم مزاج است.
- اگر سرد احساس کند، این فرد سرد مزاج است.
- اگر در لمس آن را نرمتر از حدّ طبیعی یابد، دلالت بر رطوبت مزاج می‌کند.
- اگر در لمس صلب‌تر یابد، دلالت بر خشکی مزاج دارد.
2- گوشت و چربی
اگر در بدن فرد گوشت زیاد باشد، دلالت بر گرمی و تری، اگر چربی بدن بیشتر از گوشت باشد، دلالت بر سردی و تری (گوشت زیاد باشد + چربی کم = گرمی و خشکی)
3- رنگ پوست بدن
سفیدی پوست بدن نشان کم‌خونی و مزاج، کمی مایل به سردی می‌باشد. رنگ زرد کمی مایل به قرمزی، نشان وجود خون غیر طبیعی در بدن است. قرمزی پوست بدن، نشان از گرمی و پرخونی دارد. تیرگی پوست، نشانه خون غیر تمیز است، مستعد غلبه سودا است. زردی پوست نشانه صفرا (گرمی و خشکی)، رنگ بادنجانی، نشان خشکی و سردی (سودا) و رنگ گچی نشانه‌ی سردی و تری (بلغم) می‌باشد.
4- مو
یکی از فضولات بدن است که نوع کیفیّت و حالات آن برای شناسایی نوع مزاج به عنوان یک معیار به شرح ذیل مورد استفاده قرار می‌گیرد:
الف) سرعت رشد مو
اگر سرعت رشد مو زیاد باشد، نشانه گرمی مزاج است.
اگر سرعت رشد مو کم باشد، نشانه سردی مزاج است.
اگر رشد مو خیلی خیلی سریع باشد دلیل بر گرمی و خشکی مزاج است.
ب) پرمویی یا کم‌مویی بدن
پرمویی بدن، دلیل بر گرمی مزاج و کم مویی بدن، دلیل بر سردی مزاج می‌باشد.
ج) نازکی و کلفتی مو
نازکی مو، دلیل بر سردی و تری و کلفتی مو، دلیل بر گرمی و خشکی مزاج است.
د) جعودت و صافی مو
موی مجعد، دلیل بر گرمی و خشکی و موی صاف و لخت، سردی و تری مزاج است.
هـ) رنگ مو
موی سیاه، دلیل بر گرمی و خشکی مو و سفیدی مو، نشان از سردی و تری دارد.
موی حنایی طلایی (کمی مایل به قرمز)، دلیل بر اعتدال مزاج است.
5- شکل اعضا
موارد ذیل بیانگر گرمی مزاج است:
1. قفسه سینه پهن بزرگ
2. اندامها بزرگ
3. عروق برجسته و بزرگ قابل مشاهده
4. نبض عظیم و قوی
5. عضلات کلفت و بزرگ
6. عضله خیلی به مفصل چسبیده و تاندونش کوچک است.
لازم به ذکر است برعکس موارد فوق‌الذکر دلالت بر مزاج سرد می‌کند، مثلاً داشتن اندامهای کوچک.
موارد ذیل بیانگر مزاج خشک است:
1. چهره لاغر و پوست به استخوان چسبیده
2. مفاصل قابل مشاهده و برجسته
3. غضروف‌های حنجره و بینی و ... برجسته و واضح است.
6. سرعت انفعال اعضا
اگر عضوی در برخورد با گرما و سرما و خشکی و رطوبت زود از آن اثر پذیرد دلیل غلبه آن مزاج است. مثلاً اگر در گرما (چه خوراکی، چه موضعی و...) زود گرم شود، دلیل بر گرمی مزاج می‌باشد.
7- خواب و بیداری
خواب زیاد، دلیل بر سردی و تری مزاج است.
خواب کم و بیداری زیاد، دلیل بر خشکی و گرمی مزاج می‌باشد.
8- افعال طبیعیه صادره از بدن
یعنی تمام افعال بدن شامل سرعت رشد، رویش دندان، بلوغ، افعال مربوط به کبد، قلب و مغز و... اگر این افعال سریعتر از حد طبیعی خود صورت گیرد، دلیل بر گرمی مزاج و اگر کندتر صورت گیرد. دلیل بر سردی مزاج می‌باشد.
9- دفع فضولات
فضولات بدن شمال ادرار (بول)، مدفوع (براز)، عرق، مو، ناخن، خون حیض، مایع منی و ... است. اگر رنگ مدفوع یا ادرار تیره‌تر از معمول یا بدبوتر از معمول باشد، دلالت بر گرمی مزاج و غلبه صفرا دارد یا اگر زود به زود صورت گیرد نیز دلالت بر گرمی مزاج و غلبه صفرا دارد. بی‌رنگ بودن یا کم بودن فضولات و عدم بو، دلالت بر سردی مزاج دارد.
10- کارها و رفتارهای نفسانی
موارد ذیل دلالت بر گرمی مزاج دارد و عکس این حالات نشان از سردی مزاج دارد:
- حسن ظن
- امیدوار بودن
- جوانمرد و با غیرت
- استعداد فهم مطالب در او بالاست.
- پر حرکت و پرجنب و جوش و پرنشاط
- سریع تصمیم به کاری می‌گیرد اهل تردید نیست
- فرد زیرک
- سنگدل
- بیقراری در مقابل صبور
- وقاحت (پررویی)
- پر حرف
- ثبات انفعالات:
ثبات رضایت چیزی، ثبات در حافظه، دلیل بر خشکی مزاج است.
- زوال انفعالات:
یعنی ناپایداری در چیزها مثل موارد ذیل دلالت بر رطوبت مزاج دارد:
- حافظه کم
- ناپایداری سریع در اتّفاقات
- هر روز یک احساس دارد، حزب باد است.
- از هر چیزی یک لحظه راضی است یک لحظه ناراضی است.
منبع مقاله :
خدادادی، مصطفی؛ (1395)، مزاج شما چیست؟، ساری: انتشارات پارسی سرا، چاپ اول