موبایل امروز تبدیل به بخش جدایی‌ناپذیری از زندگی ما شده است. با این حال نگرانی‌هایی هم در مورد تشعشعات موبایل و همچنین نزدیکی آنتن‌های موبایل در محل‌های مسکونی وجود دارد. سازمان جهانی بهداشت که متولی سلامت ساکنین کره زمین محسوب می‌شود، در سال‌های اخیر و با ارائه نتایج تحقیقات مختلف، تلاش کرده است تا با تفکیک شایعات از حقایق علمی، در این رابطه روشنگری کند.
در اینجا تلاش کرده‌ایم تا چکیده‌ی یکی از تحقیقات جامع سازمان جهانی بهداشت را به صورت پرسش و پاسخ ترجمه و منتشر کنیم. این مقاله به پرسش‌هایی کلیدی در رابطه با خطرات احتمالی دستگاه موبایل و آنتن‌های موبایل در محل‌های مسکونی می‌پردازد و بر اساس نتایج بدست آمده از تحقیقات علمی به آنها پاسخ می‌دهد.
نگرانی در مورد اثرات نامطلوب سیستم های موبایل بر سلامت انسان از کجا ریشه می گیرد؟
تعداد کاربران تلفن های همراه در جهان روز به روز بیشتر می شود. آمارها نشان می دهند هم اکنون نزدیک به 65 درصد از مردم جهان از موبایل استفاده می کنند. افزایش تعداد کاربران، و همینطور مطالبه کیفیت بیشتر خدمات موبایل توسعه بیشتر شبکه های زیرساختی را می طلبد و به همین دلیل همه روزه شاهد سر برآوردن دکل های آنتن موبایل هستیم.
این وضعیت باعث شده متخصصین به فکر ارزیابی خطرات ممکن این فناوری بر سلامت انسان بیفتند. از آنجا که مبحث امواج رادیویی (RF) کمی ناشناخته است و واژه «پرتو» هم ترسناک به نظر می رسد، نگرانی مردم در این زمینه افزایش یافته است.
پرتو چیست؟
پرتو نوعی از انرژی است که به شکل موج در محیط منتشر می شود و بر دو نوع است: پرتوهای یونیزان با انرژی بالا مانند گاما، ایکس و ...، و پرتوهای غیر یونیزان که انرژی کمتری دارند، مانند نور مرئی، فرکانس رادیویی و امواج مایکروویو. پرتوهای یونیزان در کوتاه مدت و پرتوهای غیر یونیزان در درازمدت، به شکل بالقوه می توانند اثرات نامطلوبی روی بافت های زنده بگذارند.
رفتار پرتوها چگونه است؟
تمام پرتوها مانند نور رفتار می کنند، یعنی در مسیر مستقیم حرکت کرده و زمانی که به ماده برسند، یا از میان آن عبور می کنند، یا بازتاب می شوند، یا جذب می گردند یا آنکه ترکیبی از این حالات را تجربه میکنند. با دور شدن پرتو از منبع، انرژی آن به سرعت کاهش می یابد. یعنی هرچه فاصله بیشتری با منبع پرتو داشته باشید، مقدار انرژی دریافتی شما از این امواج نیز کمتر خواهد شد. البته این به شرطی است که درست در امتداد عمود بر سطح منبع تابشی از آن دور شویم.
آیا پرتوهای طبیعی خطرناک هستند؟
جدا از پرتوهای مصنوعی و ساخته دست انسان، ما دائماً در معرض پرتوهای طبیعی هستیم. خورشید آشناترین منبع برای ماست که پرتوهای فروسرخ، مرئی و فرابنفش را به سمت زمین می فرستد. تابش های کیهانی متشکل از ذرات پر انرژی و تشعشعات زمینی حاصل از ترکیبات رادیواکتیو هسته زمین هم بخش دیگری از این پرتوها را تشکیل می دهند.
در این بین تنها نور فرابنفش خورشید را می توان واقعاً خطرناک در نظر گرفت که در درازمدت می تواند مشکلات پوستی مختلف را به وجود آورد. پرتوهای کیهانی نیز ذاتاً خطرناک هستند اما مقدار ناچیزی از آنها به ما می رسد و مایه نگرانی نیستند.
پرتوهای فرکانس رادیویی چیست؟
پرتوهای فرکانس رادیویی یا RF بخشی از طیف پرتوهای الکترومغناطیس است که امواج تولید شده توسط فرستنده های رادیویی و تلویزیونی و مایکروویو را در بر می گیرد. طیف رادیویی فرکانس 3 کیلوهرتز تا 300 گیگاهرتز را شامل می شود. به عنوان مثال رادیو FM در بازه فرکانس 88 تا 108 مگاهرتز قرار دارد و موبایل ها معمولاً فرکانس 900 مگاهرتز تا 2.4 گیگاهرتز را به کار می گیرند.
تلفن همراه چیست و چه ارتباطی با پرتوها دارد؟
تلفن همراه یا همان موبایل، یک دستگاه قابل حمل برای ارتباط دوطرفه از طریق پرتوهای فرکانس رادیویی به شمار می رود. انتقال اطلاعات از ایستگاه فرستنده و گیرنده پایه (BTS) به موبایل و بالعکس از طریق پرتوهای RF صورت می گیرد.
محدودیت های مصرف انرژی در تلفن همراه باعث می شود تا پرتوهای خروجی از آن توان زیادی نداشته باشند و به همین دلیل خطرناک نیستند. تنها در صورتی که موبایل مدت زیادی در فاصله بسیار نزدیک از پوست قرار بگیرد، باعث گرم شدن جزئی آن بخش خواهد شد.
آنتن موبایل (BTS) چیست و چطور کار می کند؟
آنتن های BTS بخشی از زیرساخت شبکه موبایل هستند که امواج RF را دریافت می کنند یا آنکه با انتشار امواج RF پوشش شبکه را در اطرافشان ایجاد می کنند. آنتن های موبایل به منظور افزایش پوشش دهی و کاهش موانع باید ارتفاع مشخصی از سطح زمین داشته باشند و به همین دلیل روی دکل های مرتفع یا ساختمان های بلند نصب می شوند.
موبایل شما برای بهترین کیفیت سرویس دهی معمولاً به نزدیک ترین BTS متصل می شود. در صورتی که پوشش شبکه مناسب باشد، ارتباط دوطرفه بین موبایل و آنتن BTS از طریق امواج RF با انرژی بسیار کم صورت می گیرد.
آیا زندگی یا کار در مجاورت آنتن های BTS خطرناک است؟
جمع بندی اطلاعات موجود و تحقیقات علمی انجام شده نشان می دهند توان آنتن های BTS یا به عبارتی، انرژی پرتوهای RF آنها به اندازه ای نیست که خطراتی را برای انسان و دیگر موجودات زنده ایجاد کند. البته باید به تفاوت بین آنتن و پایه آن (دکل) نیز توجه کنید. آنتن ها در بالاترین قسمت پایه نصب شده اند و امواج آنها عمود بر سطح آنتن و در مسیر مستقیم و به صورت جهت دار منتشر می شوند.
آنتن های BTS تا چه حد امن هستند؟
شرکت های تولید کننده آنتن های BTS همگی از استانداردهای جهانی پیروی می کنند و محصولات آنها مورد تأیید سازمان های ذیربط از جمله «کمیسیون بین المللی محافظت در برابر پرتوهای یونساز» (ICNIRP)، «انجمن مهندسین برق و الکترونیک» (IEEE) و سازمان جهانی بهداشت (WHO) هستند.
علاوه بر این، هر کشوری بر اساس شرایط اقلیمی و جمعیتی خود، خط مشی و استاندارد خاصی را تدوین کرده و به اپراتورها ابلاغ نموده که در زمان تهیه تجهیزات، مکان یابی و نصب، لازم الاجرا هستند. تا زمانی که اصول و راهکارهای فوق رعایت شوند، می توان کاملاً به ایمنی آنتن های BTS اطمینان داشت.
آیا آنتن های BTS با استانداردهای ایمنی جهانی و بومی مطابقت دارند؟
رعایت ضوابط لازم در زمینه طراحی، تولید و نصب تجهیزات مخابراتی و آنتن های موبایل در کنار نظارت مداوم نهادهای رگولاتوری بین المللی و کشوری، نگرانی در مورد آنتن های BTS را از بین می برد. در کشور ما سازمان انرژی اتمی مسئولیت قانونی حفظ سلامت مردم، کارکنان و نسل های آینده در برابر خطرات انواع پرتوها را دارد و بر اجرای قانون «حفاظت در برابر اشعه» از سوی اپراتورها نظارت می کند.
تمامی اپراتورهای موبایل فعال در ایران باید پروانه ضروری «اشتغال به کار پرتوکاران و بهره برداری از منابع پرتوزا» را از این سازمان دریافت کنند. از طرفی، اندازه گیری تشعشعات آنتن های موبایل در ایران از سال 1380 تا کنون نشان داده که شدت پرتو رادیویی آنتن های BTS نه تنها از حد مجاز بیشتر نیست، بلکه در اکثر موارد در سطح یک صدم حد مجاز قرار دارد.
مجامع علمی و تحقیقاتی جهان در این مورد چه می گویند؟
در بین جدیدترین تحقیقات انجام شده در این زمینه می توان به این موارد اشاره کرد:
- «جامعه علمی سلطنتی کانادا» می گوید تا به امروز مدرک مستدلی مبنی بر اثرات نامطلوب پرتوهای RF ایستگاه های BTS بر سلامت انسان به دست نیامده است.
- «شورای ملی حفاظت در برابر پرتوهای رادیویی انگلستان» معتقد است مجموع شواهد از بی خطر بودن تلفن های همراه و آنتن های موبایل برای انسان حکایت دارند.
- «سازمان جهانی بهداشت» می گوید هیچکدام از تحقیقات اخیر، اثرات مخرب تلفن های همراه و آنتن های موبایل را بر سلامتی انسان تأیید نمی کنند. با این حال برای اطمینان از این موضوع به تحقیقات بیشتری نیاز است.
- گزارش «گروه متخصصین مستقل انگلیسی» نشان می دهد قرار گرفتن در معرض پرتو RF در سطحی کمتر از آستانه تعریف شده توسط ICNIRP هیچگونه اثر منفی بر سلامت انسان ندارد.
- «سازمان غذا و داروی آمریکا» هم می گوید هیچ مدرک آشکاری مبنی بر اثرات مخرب بیولوژیکی پرتوهای RF در سطوح پایین به دست نیامده است.
پرتوهای RF چه تأثیری روی بدن ما دارند؟
پرتوهای RF اثر گرمایی دارند
پرتو RF باعث گرم شدن بافت مجاورش شده و دمای بدن را افزایش می دهد که به آن «اثر گرمایی» می گویند. بدن انسان روش های زیاد و مؤثری برای تنظیم دما در اختیار دارد، اما اگر پرتوهای RF بیش از حد قوی باشند، تعدیل اثر گرمایی آنها از عهده بدن ما خارج است. به ویژه زمانی که موبایل را به بدن خود بچسبانید، گردش هوا در آن قسمت مختل شده و باعث افزایش گرما در آن قسمت خواهد شد.
در مورد اثرات دیگر پرتوهای RF بحث های زیادی وجود دارد اما هیچکدام به نتیجه علمی مشخصی نرسیده اند. جوامع علمی و نهادهای بین المللی، همگی معتقدند برای درک بیشتر این موضوع به تحقیقات بیشتری آنهم در درازمدت نیاز داریم که در اصطلاح اپیدمیولوژک نامیده میشوند و منظور از درازمدت یک بازه زمانی حداقل 30 ساله است.
آیا استفاده از سیستم تلفن همراه ما را بیمار می کند؟
اگرچه بعضی تحقیقات از ارتباط بین پرتو RF و سرطان در نمونه های حیوانی سخن گفته اند، اما شواهد آنها جامع نبوده و گروه های دیگر نتوانسته اند نتایج آنها را در شرایط یکسان شبیه سازی کنند. در واقع اکثر تحقیقاتی که تا به امروز انجام شده اند، ارتباط مستقیم و معنی‌دار بین پرتوهای RF ناشی از آنتن های BTS یا تلفن همراه و کاهش سلامتی انسان را پیدا نکرده اند.
سازمان جهانی بهداشت تصریح می کند اگرچه افزایش خطر بروز تومورهای مغزی به واسطه استفاده از تلفن های همراه به اثبات نرسیده، اما گسترش روزافزون ضریب نفوذ این فناوری در میان مردم جهان و فقدان داده های مرجع در درازمدت، ضرورت تحقیقات بیشتر و در درازمدت در این حوزه را آشکار می سازد.
چرا هنوز نگرانی در این زمینه وجود دارد؟
واژه هایی مانند «پرتو» یا «تشعشعات» ذاتاً ترسناک هستند
نگرانی افراد جامعه در مورد خطرات بالقوه فناوری های جدید کاملاً طبیعی است. عمومیت یافتن بحث پیرامون تلفن های همراه و آنتن های BTS در رسانه های جمعی و محافل عمومی هم به سردرگمی در این رابطه دامن زده است. همان طور که گفتیم، واژه هایی همچون «پرتو» و «تشعشعات» به خودی خود ترسناک هستند و شناخت کافی نسبت به طیف پرتوهای الکترومغناطیس و فرکانس رادیویی در بین مردم وجود ندارد.
از طرفی، تحقیقات علمی واحد و در بازه زمانی کوتاه مدت هیچگاه نمی توانند با قطعیت در مورد خطرناک یا ایمن بودن پدیده ای نظر بدهند و لازم است به مرور زمان و با روشن شدن ابعاد مختلف و پنهان موضوع، نتایج علمی هم به روز شوند.
موضوع مهم دیگر، جذاب بودن شایعات مربوط به سلامتی و نظریه پردازی در مورد آنهاست. زمانی که بحث پیرامون خطرات تلفن همراه و آنتن های موبایل مطرح شد، افراد زیادی به آنها دامن زدند و بیماری های طبیعی را به آنها نسبت دادند، عوارضی که در شرایط طبیعی هم به وجود می آیند. قطعاً نتایج تحقیقات علمی هیچگاه نمی توانند ریشه این قبیل نگرانی ها را از بین ببرند.
بنابراین طبق اطلاعات موجود تا زمانی که استانداردهای طراحی و تولید تجهیزات مخابراتی و ضوابط نصب آنتن های BTS رعایت شوند و کاربران نیز به شکل معمول از موبایل استفاده کنند، خطر اثبات شده ای در زمینه این فناوری وجود ندارد.
