در گذشته‌های دور، داروی شیمیایی وجود نداشت و اثری از دکتر‌های امروزی هم نبود. در آن زمان مردم برای مداوای بیماریشان به حکیم مراجعه می‌کردند. داروهایی که حکیم تجویز می‌کرد عمدتا داروهایی بودند که از دل طبیعت بیرون می‌آمدند. بقراط، بزرگ‌ترین حکیم یونانی می‌گوید: «بگذار غذایت داروی تو و دارویت غذای تو باشد». این گفته نشان‌دهنده‌ی اهمیت غذا در حفظ سلامتی است.
بنیتا در سری مقالات آشتی با طبیعت به بررسی خواص گیاهان دارویی و غیردارویی می‌پردازد. در این قسمت، با خواص ریحان و نیز طرز تهیه‌ی یک سوپ خوشمزه با استفاده از این گیاه پر خاصیت آشنا می‌شویم. در ادامه با ما همراه باشید.
همه‌ی ما طعم بی‌نظیر ریحان را در سبزی خوردن و خصوصا همراه با نان و پنیر و یا کباب ایرانی چشیده‌ایم. گاهی هم برگ‌های خشک‌شده‌ی ریحان، عطر و طعم دلپذیری به غذا و نوشیدنی‌هایی مثل دوغ می‌بخشد. به‌جز طرفداران غذاهای ایرانی، طرفداران غذاهای فرنگی هم طعم دلپذیر سس پستو که از ریحان درست می‌شود را دوست دارند.
ریحان، نام گیاهی علفی، معطر و یک‌ساله از خانواده‌ی نعناعیان است که در پارسی آن را «شاهسپرم»، «شاهسپرغم» و «نازبو» نیز می‌نامند. ریحان برگ‌های معطری دارد و به صورت خام، پخته و خشک مصرف می‌شود. علاوه بر برگ، تخم ریحان نیز مصرف خوراکی و دارویی دارد. برگ‌های ریحان می‌تواند سبز یا بنفش باشد و گل‌های آن معطر و کوچک و به رنگ‌های سفید، قرمز و گاهی بنفش هستند. ریحان در ایران و افغانستان به صورت خودرو نیز رشد می‌کند اما در اکثر نقاط جهان کاشته می‌شود. طبیعت ریحان گرم و خشک است. تخم ریحان سیاه و ریز است. از تخم ریحان نوعی اسانس به نام اسانس بازیلیک یا روغن ریحان تهیه می‌شود که حالتی روغنی و روان دارد. تخم شربتی، نام دیگر تخم ریحان است و از آن در نوشیدنی‌ها نیز استفاده می‌شود.
در هر نیم فنجان ریحان (معادل 21/20 گرم)، 5 کیلوکالری انرژی، 87 میکروگرم ویتامین کا، 0/24 میلی‌گرم منگنز، 0/08 میلی‌گرم مس، 55 میکروگرم ویتامین آ، 3/82 میلی‌گرم ویتامین ث، 37/52 میلی‌گرم کلسیم، 0/67 میلی‌گرم آهن، 14/42 میکروگرم فولات، 13/57 میلی‌گرم منیزیم و 0/07 گرم اسیدهای چرب امگا3، موجود است.
ریحان و این همه خاصیت؟!
علاوه بر مصرف ریحان در سبزی‌خوردن به همراه غذا و یا به‌عنوان ادویه در غذا، ریحان استفاده‌های دیگری نیز دارد.
1. خوردن ریحان باعث تقویت دستگاه گوارش می‌شود.
2. دمنوش ریحان اثر ضد تشنج دارد و برای میگرن‌های عصبی مفید است. علاوه بر این، مقوی است و نفخ را از بین می‌برد و نقش مسکن را نیز ایفا می‌کند. دمنوش ریحان برای درمان ورم کلیه، تب و سرگیجه نیز به کار می‌رود.
3. اگر برگ ریحان را روی محل گزیدگی حشرات ماساژ دهید، خارش، درد و تورم ناشی از گزش حشرات برطرف می‌شود.
4. جویدن برگ ریحان برای زخم‌های دهان مفید است.
5. تخم ریحان برای رفع دلدرد مفید است.
6. برگ ریحان برای مادران شیرده مفید است و شیر آن‌ها را زیاد می‌کند.
7. می‌توانید با قرار دادن گلدان ریحان در جلوی پنجره، از ورود حشرات به خانه جلوگیری کنید.
روغن تخم ریحان
از روغن ریحان به خاطر عطر مطبوعش در رایحه‌درمانی استفاده می‌شود. از این روغن معطر می‌توان برای درمان نفخ استفاده کرد. این روغن خواص ضد اسپاسم، تسکین درد و ضد باکتریایی نیز دارد. از این روغن از دیرباز برای مراقبت‌های پوستی و درمان نفخ، مشکلات تنفسی، عفونت‌ها، استرس، مشکلات گردش خون، درد و حالت تهوع استفاده می‌شود.
سوپ سرد گوجه، ریحان و فلفل قرمز با نان سیر
با این میزان مواد، می‌توانیم برای 6 نفر سوپ درست کنیم.
مواد لازم برای سوپ:
فلفل دلمه قرمز 1 عدد بزرگ
گوجه فرنگی رسیده و خرد شده 1 کیلو گرم
آب گوجه‌فرنگی 1 فنجان
نمک و فلفل به میزان دلخواه
آب مرغ یا گوشت (کم‌چرب و کم‌نمک) نصف فنجان
آب لیمو 1 قاشق غذاخوری
شکر به مقدار کم
برگ‌های تازه‌ی ریحان 10 شاخه
خامه ترش کم چرب برای تزئین
مقدار برگ ریحان برای تزئین
مواد لازم برای نان سیر:
نان باگت سبوس‌دار(قطعه قطعه شده) سبوس‌دار
سیر بزرگ چرخ شده 1 پر
روغن زیتون 1/4 فنجان
طرز تهیه:
فر را تا 375 درجه سانتیگراد گرم کنید. فلفل دلمه را 10 دقیقه در فر بگذارید تا نرم شود. سپس فلفل را قطعه قطعه کنید و دانه‌های آن را خارج کنید. فلفل دلمه، گوجه‌فرنگی، آب گوجه فرنگی، آب لیمو، شکر و آب مرغ یا گوشت را با مخلوط کن کاملا بزنید و سپس برگ‌های ریحان را اضافه کنید و مجددا بزنید تا یکدست شود. روی سوپ را بپوشانید و به مدت 2 تا 3 ساعت در یخچال قرار دهید. پس از بیرون آوردن سوپ از یخچال آن را در ظرف سرو بریزید و با خامه و برگ ریحان تزئین کنید.
برای آماده کردن نان سیردار، سیر چرخ شده را با روغن زیتون سرخ کنید تا طلایی شود. فر را تا 375 درجه گرم کنید. روغن و سیر را با برس روی تکه‌های نان باگت بمالید و به مدت 5 تا 7 دقیقه در فر قرار دهید تا به رنگ قهوه‌ای روشن دربیاید. بهتر است سوپ را سرد و نان‌ها را گرم مصرف کنید. نوش جان!
انرژی موجود در این غذا برای هر نفر (یعنی یک کاسه سوپ و 2 تکه نان) 265 کیلو کالری است؛ این میزان حاوی 8 گرم پروتئین، 32 گرم کربوهیدرات، 12 گرم چربی، 1/8 گرم چربی اشباع شده، 0 میلی‌گرم کلسترول، 5/5 گرم فیبر و 403 میلی‌گرم سدیم است.
می‌توانید آشتی با طبیعت؛ خواص معجزه‌آسای رزماری را نیز بخوانید.
گردآوری و ترجمه: زهرا محمدی
منابع:
Mercola، organicfacts، nutritiondata، whfoods، webmd
مجموعه‌ی گیاهان دارویی، سید محمد حسین لاجوردی و حامد همراه
