به گزارش الف؛ ابلاغ سیاستهای اقتصاد مقاومتی وارد پنجمین سال خود شد؛ سیاستهایی درمان بیماری اقتصاد ایران است؛ اما نهتنها اقتصاد ایران مقاوم نشد، بلکه گفتمان سازی اقتصاد مقاومتی هم شکل نگرفت؛ از سوی دیگر رهبر انقلاب در دو سال اخیر نامهای سال را با مضمون اقتصاد مقاومتی نامگذاری کرده است، اما سال گذشته در همین ایام از عدم تحقق اهداف انتقاد کردند؛ امسال، سال اقتصاد مقاومتی؛ تولید و اشتغال است و اکنون این سیاستها بهصورت قانون درآمده است، اما متاسفانه کارنامه موفقی در عمل به این سیاستها نداشتهایم.
اقتصاد مقاومتی راه نجات و درمان اقتصاد ایران است و ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی ایجاد شد اما دولت بهعنوان دارنده نقش اصلی و میداندار آن باید به وظیفه خود به همراه قوای دیگر در جهت حل مشکلات اقتصاد ایران و اهداف اقتصاد مقاومتی اقدام میکرد، اما شاهد آن نبودیم و بهنوعی دچار روزمرگی شد.
چرا گفتمان اقتصادی مقاومتی شکل نگرفت؟/ برنامهای نوشتند که یا قابلت اجرایی نداشت یا برنامه جاری بود
وحید شقاقی شهری اقتصاددان و عضو هیئتعلمی دانشگاه خوارزمی در گفتگو با خبرنگار اقتصادی الف؛ در مورد اینکه چرا گفتمان اقتصادی مقاومتی شکل نگرفت؛ گفت: هر سیاستی که انتظارات را بالا میبرد، ولی منجر به تغییرات اساسی نمیشود، یک عادی شدن را در پی دارد، مانند اینکه از اجرای اصل 44 قانون اساسی انتظار یک انقلاب اقتصادی را داشتیم؛ اما آن انتظارات و تحولات و تغییرات ایجاد نشد؛ لذا علامت سوال در بین اذهان مردم این بود که اصل 44 که قرار بود انقلاب اقتصادی ایجاد کند چه شد؛ اکنون هم برای اقتصاد مقاومتی همین اتفاق افتاد.
وی در مورد این سوال که آیا دولتمردان نباید برای تحقق اهداف سیاستهای بالادستی مانند سیاستهای اقتصاد مقاومتی برنامهریزی میکردند؟ پاسخ داد: وقتی سیاستها ابلاغ شد، رئیس دولت یازدهم آن را به معاون اول خود ابلاغ کرد و آقای جهانگیری هم ستادی تشکیل داد اقدام به برنامهریزی کردند تا اینکه بعد از مدتی و در شهریور 94 رهبر انقلاب، با انتقاد از عدم تحقق اهداف و انتظارات اقتصاد مقاومتی، دستور تشکیل ستاد فرماندهی آن دادند.
شقاقی شهری افزود: ستاد فرماندهی شکل گرفت و ریاست آن با آقای جهانگیری بود؛ قرار بود دولت راهبری آن را به عهده گیرد و برای تحقق اهداف برنامهریزی کند. دولت؛ 12 محور برای اقتصاد مقاومتی نوشت و 122 برنامه عملیاتی برای دستگاهها تدوین کرد؛ اما این برنامهها که اجرا میشود؛ اگر آسیبشناسی کنیم مشاهده میشود، بخشی از آنها برنامه جاری دستگاهها بود و در برخی دیگر از آنچنان برنامه کلان دیدهشده بود که قابلیت اجرایی شدن به این راحتی ندارد.
آیا ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی هوشمند عمل کرد؟/ انتظاری که در 4 سال محقق نشد
عضو هیئتعلمی دانشگاه خوارزمی در مورد اینکه آیا ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی هوشمند عمل کرد؟ گفت: ستاد فرماندهی که تشکیل شد، نخست دو معاون اول قوای دیگر در آن حضور نداشتند و دوم اینکه برای اقتصاد فرماندهی حتماً نیاز به اختیارات کافی دارد که متاسفانه ساختارهای سیاسی و موجود اجازه اصلاحات ساختاری را به ستادی نمیداد.
این اقتصاددان تصریح کرد: درمجموع سیاستهای اقتصاد مقاومتی طبق انتظار بعد از گذشت چهار سال در جامعه به سرانجام نرسیده و میتوانیم با مثالهایی این موضوع را اثبات کرد، زیرا اقتصاد ایران مقاوم نشده است؛ مثلاً همین تکانههای ارز که رخ داد و نرخ ارز بهیکباره در کمتر از سه ماه از 3700 تومان رسید تا 5000 تومان رسید؛ این در حالی است که هنوز هیچگونه تحریمی علیه ایران اتفاق نیفتاده و هیچ شوک بیرونی هم به اقتصاد ایران وارد نشد.
شقاقی شهری با اشاره به تابآوری اقتصاد ایران و افزایش نرخ ارز، اضافه کرد: البته قیمت نفت با یکروند افزایشی روبرو بود، اما شاهد بودیم که نرخ ارز بهویژه دلار با چه افزایشی روبرو بود و ارزش پول ملی را 35 درصد کاهش پیدا کرد و تبعات کاهش ارزش پول ملی یعنی افزایش نرخ تورم یعنی برگشتن به همان اتفاقات سال 91 ولی با شدت کمتری؛ اینها این نشان میدهد که اقتصاد ایران مقاوم نشده است.
عضو هیئتعلمی دانشگاه خوارزمی با طرح این سوال که سوال اگر قیمت نفت که الآن حدود 62 دلار به 30 دلار کاهش پیدا کند، واقعاً اقتصاد ایران توان مقاومت دارد؟ بیان کرد: پاسخ منفی است یا اینکه اقتصاد ایران با ابر چالشهایی مواجه است، آیا توانستیم برای حل این ابر چالشها برنامه کاملی تعیین کنیم و همه این موارد نشان میدهد که اقتصاد ایران مقاوم نشده است.
بیماری که بیماریهای متعددی دارد/ 9 ابرچالش داریم
وی در مورد اینکه برای ایجاد گفتمان سازی نباید ابتدا از ذهن مدیرانی آغاز کرد که فقط به فکر فروش نفت خام بیشتر هستند؟ گفت: اقتصاد ایران شبیه بیماری است که بیماریهای متعدد دارد؛ امروز اقتصاد ایران با 9 ابر چالش آشفتگی و اوضاع نامناسب نظام بانکی، بحران بیکاری بخصوص برای جوانان دهه شصت که به سن کار رسیدهاند، ورشکستگی صندوقهای بازنشستگی، بحران آب و محیطزیست، موضوع سرمایه اجتماعی و تنزل آن، کسری بودجه و بدهیهای دولت روبرو است.
شقاقی شهری توضیح داد: اقتصاد ایران مثل انسانی که 9 بیماری دارد که درمان این بیماریهای بزرگ باید از جایی شروع شود؛ البته بخشی از این بیماریها سابقه طولانی دارند و اینطور نیست در دولت یازدهم و دوازدهم ایجادشده باشد و دههها پیش ساختار معیوب اقتصاد کشور موجب ایجاد آن شد و به آنها رسیدگی نشده و هرروز عمیقتر شدهاند و اکنون بهجایی رسیده است که نیاز به جراحی عمیق در برخی از این حوزهها داریم.
باید جراحی را بپذیریم/هنوز نتوانستیم به شفافیت برسیم
به گفته وی، درمان برخی بیماریهای این بیمار شاید سطحیتر باشد و برخی هم نیاز به جراحی عمیق دارد؛ یعنی اصلاحات ساختاری و نهادی باید انجام شود؛ که نخست بیمار باید این جراحی عمیق بپذیرد و در مرحله بعد تعیین شدت، ضرورت و اولویتها بیماریها است؛ زیرا نمیتوان همه اینها موارد را باهم جراحی کرد؛ باید تعیین شود که ابتدا از کجا باید شروع و اولویت را شناسایی کنیم و وضعیت را بهخوبی تشخیص دهیم.
این اقتصاددان تصریح کرد: متاسفانه تشخیص با آمار و اعداد متقنی نداریم تا عمق فاجعه مشخص شود؛ هنوز نتوانستیم به شفافیت برسیم که مثلاً بدانیم وضعیت نظام بانکی و شدت وضعیت این بیماری چگونه است؛ زیرا برای تعیین بیماری و وضعیت آن بیمار باید دو یا چند آزمایش انجام دهد تا بدانیم بیماری تا کجا پیش رفته و در مرحله باید به مردم و به مسئولان ارشد نظام گفته شود که نیاز به جراحی داریم و باید از کجای شروع کنیم.
شقاقی شهری با بیان اینکه باید اقدام به اصلاح ساختار کنیم که باید هزینه آن را پرداخت شود، گفت: باید بپذیری که جراحی رخ دهد و بیمار را به پزشک حاذق بسپاریم و دوران نقاهت طی شود و بعد به دنبال درمان بیمارهای دیگر باشیم؛ اگر این اتفاق رخ نداد، مدام این بیماری بدتر میشود و نیاز به جراحی عمیقتر خواهد داشت؛ بهطوریکه ممکن است دیگر جراحی جواب ندهد؛ مانند موسسات مالی و اعتباری که گذاشتیم مسئله شدیدتر شود و که دولت و نظام مجبور شد این موسسات را ببندد.
وی با بیان اینکه میزان شدت و وضعیت ابر چالشهای اقتصاد ایران شفاف نیست، اظهار کرد: گروهی میگویند 11 بانک کشور ورشکستهاند و گروهی عنوان میکنند فقط 5 بانک وضعیت نابسامانی دارند؛ برخی اعتقاد دارند نیاز به جراحی است و برخی میگویند کار از جراحی گذشته؛ که این نیاز به آمار و اطلاعات متقن و دقیق دارد و که متاسفانه این وضعیت شفاف نیست؛ زیرا آمار و اطلاعات نظام آماری شفاف نیست؛ مثلاً از وضعیت صندوقهای بازنشستگی یا منابع آب و محیطزیست هنوز هیچ تصویر شفاف نداریم.
چرا دولتهای به اصلاح ساختار دست نمیزنند؟
این اقتصاددان در مورد اینکه بیش از یک دهه است که در مورد اصلاح نظام بانکی سخن گفته میشود؛ چرا اقدام عملی برای آن رخ نمیدهد، گفت: درمجموع دولتهای ما به این نتیجه میرسند که اگر بخواهند دست به اصلاح ساختار بزنند، ممکن است منافع عدهای به خطر بیافتد؛ در همین وضعیت منافع کلان را گروهی خواهند داشت و اصلاح ساختار یعنی به هم زدن منافع کلان این گروه.
عضو هیئتعلمی دانشگاه خوارزمی ادامه داد: ممکن است جایی منافع در حدی باشد که گروههایی اجازه اصلاح و درمان ندهند؛ مثلاً در بحث یارانهها وقتی روی گیری شد از مردم، بعد از ماه که تلاش شد که مردم را اقناع کنند که از دریافت یارانه منصرف شوند، اما این رفراندوم یارانهای موفق نبود و مردم نظر دادند که یارانه میخواهیم، درحالیکه میدانیم بالای 240 هزار میلیارد تومان بهعنوان یارانه نقدی پول توزیعشده و هیچ اتفاقی هم نیفتاده و درحالیکه میتوان بخش عمدهای از مشکلات اقتصادی ایران را با همین پول حل کنیم و یا اینکه درجایی فساد و منافع گروههای خاص ایجاب میکند که اجازه اصلاح و درمان داده نشود.
اقتصاد مقاومتی 5 محور کلی و اصلی دارد/ از مردمی کردن اقتصاد تا درونزا و برونزا بودن
شقاقی شهری در با بیان اینکه اقتصاد مقاومتی 5 هدف کلی و محور دارد، گفت: یکی اینکه اقتصاد ایران باید مردمی شود یعنی اقتصاد را از دست گروههای خاص گرفته و بین مردم توزیع کنیم و ملاک آن کارآفرینی، بهبود حوزه کسبوکار خرد و متوسط است که 1300 هزار میلیارد تومان نقدینگی بهجای اینکه در بانکها و سپردهها بلوکه شود، باید در اقتصاد جریان پیدا کند.
به اعتقاد وی، هدف دوم از اقتصاد مقاومتی دانشبنیان کردن اقتصاد ایران عنوان است که باید بتوانیم از علم و فناوری، ثروت کسب کنیم، یعنی در نظام دانشگاهی و علمی کشور دگرگونی اساسی رخ دهد؛ وضعیت کنونی نظام آموزشی کشور برای اقتصاد دانشبنیان ساخته نشده است، البته میتواند آموزش داد، اما نمیتوانیم از آن ثروت تولید به دست بیاوریم، زیرا اکوسیستم دانشبنیانی و اقتصاد دانشبنیان وجود ندارد و اقتصاد ایران اجازه نمیدهد از علم و فناوری، ثروت تولید شود.
این کارشناس مسائل اقتصادی با اشاره محور درونزا بودن اقتصاد در سیاستهای اقتصاد مقاومتی، بیان کرد: مدیریت رشد اقتصادی در درون اقتصاد ایران باید کنترل شود؛ یعنی بتوانیم از اقتصاد نفتی عبور کنیم، زیرا نه قیمت نفت و نه میزان صادرات آن دست ما نیست. اقتصاد درونزا یعنی اینکه بتوانیم به اقتصاد داخل متکی شویم و مدیریت رشد در درون آن شکل بگیرد.
نابرابری گسترشیافته و شاهد ظهور یک ابر طبقه در اقتصاد ایران هستیم
شقاقی شهری در ادامه تصریح کرد: مسئله دیگر در بحث سیاستهای اقتصاد مقاومتی این است که اقتصاد کشور باید برون نگرا باشد و از ظرفیتهای منطقه و بینالمللی استفاده شود؛ هماکنون 50 درصد صادرات و واردات ما از 5 کشور انجام میشود؛ یعنی تمام تخممرغهای خود را در یک سبد قرار دادیم، فرضاً اگر امارات، چین یا کره جنوبی ارتباط خود را با ما قطع کند، کل اقتصاد ما به هم میریزد.
وی در مورد عدالت بنیان بودن اقتصاد کشورمان، گفت: اقتصاد ایران نباید در دست گروهی خاص و شاهد ظهور ابر طبقه باشد تا توزیع عادلانه فرصتهای اقتصادی رخ دهد، البته تاکنون نابرابری گسترشیافته و شاهد ظهور یک ابر طبقه در اقتصاد ایران هستیم؛ و این حتماً نیاز به اصلاحات ساختاری عمیق دارد که باید انجام دهیم البته مستلزم داشتن جرات و شفافیت با مردم را دارد.
مردم میگویند چرا دولت از خودش آغاز نمیکند
عضو هیئتعلمی دانشگاه خوارزمی افزود: باید به بیمار، بهصورت شفاف گفته شود که بیماری در چه وضعیتی است و نباید پنهانکاری کرد؛ در کنار آن، دولت باید دست به اصلاحات ساختاری از درون خودش بزند و با فساد و قاچاق کالا باید مبارزه جدی صورت بگیرد و رانت اطلاعاتی نیز از بین برده شود.
به گفته این اقتصاددان، در هرجایی در مورد اصلاح ساختار و وضعیت اقتصاد ایران سخن میگویم، مردم میگویند دولت از خودش شروع کند، چرا به ما میگویید که باید هزینهها کاهش و فشار را تحملکنیم؛ دولتها از خودشان هزینه دهند و با فساد مبارزه و اقتصاد را شفاف کنند و از ابر طبقه مالیات دریافت و جلوی فرار مالیاتی بگیرند.
شقاقی شهری در مورد این سوال که چرا دولت به اصلاح ساختار و مبارزه با فساد اقتصادی و کاهش هزینههای خود تن نمیدهد، پاسخ داد: به این دلیل که میدانند بعد از چند سال باید در انتخابات رای بگیرند و از این موضوع میترسند، زیرا انجام اصلاح ساختاری باعث میشود منافع گروهها به خطر بیافتد، به همین دلیل با مُسکن این بیمار را سرپا نگه میدارند.
چرا آمارهای اعلامی در جامعه احساس نمیشود؟/ رشد اقتصادی به دلیل فروش نفت بود / نرخ تورم سال آینده دو رقمی است
وی در مورد اینکه دولت تدبیر و امید اعتقاد دارد نسبت دولتهای گذشته کارنامه بهتری دارد و به آمارهای اعلامی مانند نرخ تورم، رشد اقتصادی و افزایش درآمدهای مالیاتی اتکا میکند، آیا اینگونه است؟ گفت: این مانند همان آزمایشی است که اشتباه جواب داده است؛ مثلاً بیمار شب قبل از آزمایش قند، نوشیدنیهای قندی نوشیده باشد، بنابراین میزان قند خون در آزمایش بالا ثبت خواهد شد یعنی رشد اقتصادی اعلامشده مانند عدد 12 درصد برای سال 95 به دلیل افزایش صادرات نفت از یکمیلیون بشکه به دو و نیم میلیون بشکه در روز رخ داد.
عضو هیئتعلمی دانشگاه خوارزمی ادامه داد: کاهش نرخ رشد تورم نیز به دلیل از بین بردن ریشههای تورم در اقتصاد ایران نبود، بلکه رشد تورم کنترلشده اما ریشههای در جای خود باقی است و دوباره همان بالا خواهد رفت که این نرخ برای سال آینده به بالای 12 درصد خواهد رسید؛ البته این آمارها به تحلیل دقیق و موشکافانه شفاف از اقتصاد ایران نیاز دارد.
این کارشناس مسائل اقتصادی در مورد اینکه آیا جراحی برای حل مشکلات اقتصاد ایران جواب نمیدهد و در صورت جراحی چه عوارضی دارد، اظهار کرد: نمیگویم جواب نمیدهد، بلکه هزینه جراحی سنگینتر میشود و هر میزان دیرتر اقدام کنیم سختتر میتوانیم جراحی را انجام داد؛ مانند صندوقهای بازنشستگی که اگر با همین وضعیت جلو رود، هزینه جراحی آن سنگینتر آن خواهد شد؛ باید بپذیریم که یک روز باید جراحی انجام شود.
بهبود فضای کسب و کار فراموش شد/ تولید 50 سال است که مشکل دارد
وی تصریح کرد: متاسفانه هنوز مشکلات برای تولید خیلی جدی است، دولت یازدهم زمانی که سرکار آمد گفت میخواهد فضای کسبوکار را بهبود ببخشد، درحالیکه ابتدا برای این امر عزم جدی داشت، ولی آرامآرام این موضوع به فراموشی سپرده شد؛ دولت بهخوبی مشکل را متوجه شده بود، اما آن را رها کرد و با نتوانستند اقدام موثری انجام دهد، لذا مشکل تولید هم چنان پابرجا است و تغییرات اساسی و سیاستگذاری دولت به نفع تولید نیست.
عضو هیئتعلمی دانشگاه خوارزمی در مورد اینکه به نظر میرسد تولید در ایران جایگاهی ندارد و مشکلات این بخش از اقتصاد حدود نیمقرن است و حلنشده، بیان کرد: اکنون مشکل 50 سال برای تولید داخلی وجود دارد و سپردههای مردم در بانکها در انتظار سرازیر شدن به بازارهای سفتهبازی مانند به بازار ارز است.
وی با تاکید بر اینکه باید فضای کسبوکار بهبود یابد و ریسک فعالیتهای تولید کاهش پیدا کند، گفت: برای حمایت از تولید باید ریسک فعالیتهای غیرمولد افزایش پیدا کند تا مردم و فعالان اقتصادی بهجای اینکه سرمایههای خود را به سمت بازارهای سفتهبازی ببرند آن را در تولید سرمایهگذاری کنند؛ متاسفانه در اقتصاد ایران ریسک تولید بالا و سودآوری آن پایین است و ریسک فعالیتهای سوداگری بسیار پایین و دارای سودآوری بالاست؛ و با این وضعیت اقتصاد به سمت اقتصاد غیر مولد حرکت خواهد کرد.
گروهی بهشدت از فضای غبارآلود اقتصاد کشور، سودهای کلانی به جیب زدند/مسئولان جرات اصلاح ساختارهای اقتصادی را ندارند
شقاقی شهری در مورد اینکه آلوده شدن مسوولان به مسائل مالی و تعارض منافع چه میزان در مشکلات اقتصاد ایران نقش دارد و مانع اصلاح میشود؛ اظهار کرد این موضوع بسیار مهم است؛ قبلاً گفتم که گروهی بهشدت از این فضای غبارآلود اقتصاد کشور، سودهای کلانی به دست آورده و میآورند، مثلاً در بحث نظام بانکی چه افرادی سودهای کلان به دست آوردند و یا در حوزههای مختلف دیگر؛ درمجموع فضای غبارآلود به نفع سفتهبازی است تا اقتصاد واقعی.
این اقتصاددان در پایان گفت: معتقدم مسئولان جرات اصلاح ساختارهای اقتصادی را ندارند و فرصت هم ندارند، بحث این است که این جراحی را باید از کجا شروع کنند؛ البته امیدواریم این ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی با جدیت بیشتری سیاستهای اقتصادی و شفافیت را دنبال کند؛ اگر امروز اقتصاد بیمار ایران درمان نکنیم، وضعیت بدتر میشود و به نفع همه است که درمان آغاز شود، ابتدا باید از خودمان شروع کنیم و وضعیت را شفاف برای مردم شرح دهیم و شفافیت ایجاد کنیم.