اثربخشی قدرت نرم برنامه های راهیان نور

مقدمه

با توجه به نقش بی بدیل رهبری در پیروزی و استقرار جمهوری اسلامی(تقی زاده اکبری،سنگری، عبداللهی، 1387،ج17:2) مشخص می شود که تاکید ایشان برضرورت پاسداشت مبانی و اصول فرهنگی این انقلاب ضرورتی مهم است و در این میان برنامه های راهیان نور جایگاهی ممتاز دارد که مقام معظم رهبری بر آن تصریح داشته اند (خامنه ای، 1389).راهیان نوردرپی حضور هدایت کنندة مقام معظم رهبری درهشتم فروردین ماه سال1377در شلمچه قوت گرفت و منشاء حرکتی نو جهت توجه، درک و پذیرش عظمت ارزش های دفاع مقدس و انتشار آن درجامعه گردید.از آن سال تا کنون اردوهای راهیان نور به طور مرتب برگزار شده و توانسته نقش موثری در نشر فرهنگ و ارزش­های دفاع مقدس بین آحاد جامعه خصوصاً شرکت کنندگان داشته باشد. برنامه­های ارائه شده در این اردوها سال به سال شاهد ارتقاء کمی و کیفی بوده است. برنامه­های متنوع فرهنگی و تبلیغی در طول مسیر و در محل یادمان­ها، اردوگاه­ها و محل­های اسکان از جمله فضاسازی­های تبلیغی، نمایشگاه­ها و فروشگاه­های محصولات فرهنگی و نیز فعالیت­های ویژة فرهنگی مانند شب­های آفتابی و تئاترهای خیابانی از آن جمله می­باشد.

1.اهداف تحقیق

این تحقیق اهداف زیر را دنبال می کند: الف.هدف اصلی:برسی میزان اثربخشی نرم برنامه های فرهنگی اردوهای راهیان نور بربازدیدکنندگان ب.اهداف فرعی: - بررسی میزان تاثیر روحی، روانی و فکری ونگرشی برنامه های فرهنگی - ارزیابی میزان تاثیر - - برنامه های فرهنگی تبلیغی شب های افتابی، مردان اسمانی و بسته فرهنگی

2.سوالات تحقیق

دو سوال محوری این پژوهش عبارتند از: - فعالیت های مختلف فرهنگی انجام شده در طول اردوتا چه اندازه در حفظ و انتقال ارزشهای دفاع مقدس به زائرین موثر بوده است؟ - تاثیر برنامه های فرهنگی بر فکر و نگرش زایرین راهیان نور تا چه اندازه بوده است؟

3.چارچوب مفهومی

3-1.اثر بخشی

اثر بخشی (efeetiveness) یعنی میزان نیل به اهداف تعیین شده و اثر بخشی سازمانی عبارت است از « درجه همخوانی نتایج علمی سازمان با نتایج مورد نظر » (هال،1376:435).تعاریف متفاوت دیگری نیز از اثربخشی ارائه شده اما در یک تعریف جامع می توان گفت: اثر بخشی سازمانی، فرآیندی چرخشی و مداوم است که از طرح و برنامه شروع می شود و شامل تمام فعالیتهایی است که هم در جهت دستیابی به اهداف سازمان است و هم تعیین می کند که انجام آن فعالیتها تا چه اندازه خوب و مطلوب صورت گرفته است. به بیان دیگر می تو آن را « انجام درست کار درست » تعریف کرد.

3-2.قدرت نرم

 اگرچه تعدد و پراکنش تعاریف ارایه شده از قدرت نرم نوعی سردرگمی ایجاد کرده است (مرادی، 1386: 143)اما نکته مهم بومی سازی آن متناسب با شرایط گفتمانی جامعه ایران می باشد.این واقعیت که بنیاد قدرت سیاسی در نظام اسلامی، بر ارکانی متفاوت از نظام های سکولار استوار است، تحولی بنیادین در مفهوم و نظریه قدرت نرم بوجود می آورد.در این تلقی قدرت ماهیتی نرم افزارانه دارد و ابعاد سخت افزارانه تابعی از ارزش ها، باورها و مهارت های برآمده از تلاش های هدفمند عاملان به شمار می آید ( افتخاری، 1387: 22).به عبارت دیگر قدرت نرم به معنای قدرت مبتنی بر ارزش ها و ساختار اعتقادی ارزیابی می شود.

4.چارچوب نظری

پدیده پیچیده سازمان تنهاتفسیری ساده یک بعدی ندارند وهیچ یک از تیوری ها ونظریات آن نمی تواند به تنهای حق مطلب را ادا کند زیرا هریک ژرف نگری و کاربردویژه خود دارد، با وجود این، احتمال جمع امدن و ترکیب نظریه ها، بیش از تقابل آنها با یکدیگر پذیرفتنی است تردیدی نیست که نظریهای در موقعیت و شرایط ویژه ای موثر واقع شود.بطور کلی سه الگو در ارتباط با اثربخشی سازمانی مطرح است:(هال،1376:425-429)

الف.الگو نیل مبتنی بر هدف

در این الگو اثربخشی سازمانی بر حسب میزان تحقیق اهداف سازمان و نه وسایل و امکانات بکار گرفته شده برای دستیابی به اهداف سنجیده می شود. فرض بنیادی این الگو این است که سازمانها، پدیده هایی عقلانی بوده و در پی تحقق اهداف هستند. بر این اساس دستیابی موفقیت آمیز به یک هدف، معیاری مناسب برای سنجش اثربخشی است.

ب.الگو مبتنی بر سیستم ومنابع

الگو سیستمی چنین استدلال می کند که تعریف اثربخشی فقط در قالب نیل به هدف، صرفاً یک جنبه از اثربخشی را می سنجد. سازمان باید بر اساس توانایی اش در جذب و پردازش داده ها و همچنین تعداد کانالهای بدست آوردن داده و حفظ و ثبات تعادل سازمان، مورد نظر قضاوت و ارزیابی قرار گیرد.

ج.الگومبتنی بر رضایت و مشارکت

در این بخش ما الگوهایی از اثر بخشی مورد برسی قرار می دهیم که از راههای مختلف سطوح گو ناگون به افراد توجه می نمایند. تاکید الگو های مزبور بر رضایت افراد است، در این الگو ها بر قضاوتی که فرد یا گروه درباره کیفیت سازمان می نماید، توجه و تاکید می کنید.

سه الگو ی مطرح، بطور جداگانه نمی تواند مارا به هدفمان در اثر بخشی راهیان نور برساند که یکی از کاستی های این الگو ها است و لی برخی از طرفداران این الگو ها مدعی هستند که هریک از انها دارای ژرف نگری وکاربرد ویژه ای است. برای رسیدن به اهداف مورد نظر باید از چند الگو استفاده کرد با استفاده از رویکرد نیل به هدف و سیستمی که بیشتر مورد نظر در این تحقیق بوده است، الگو نیل به هدف تاکید دارد بر اینکه سازمانها، همواره، در نظر دارند به منظور تحقق آنچه را که سازمان برای دستیابی آن ایجاد شده است برسند و این نتیجه نهایی تمامی سازمان ها است.در الگو سیستمی، نتایج نهایی و اهداف نهایی مورد غفلت واقع نمی شوند، بلکه اهداف در مجموعه ای بسیار پیچیده، بعنوان یک جزء مورد توجه قرار می گیرند.

5.روش تحقیق:

تحقیق حاضربا توجه به اهداف آن که اثربخشی نرم برنامه های راهیان نوریعنی رابطه ای صحیح بین زائرین و برنامه های راهیان نوراست که باروش توصیفی تحلیلی با امکان کاربرد آن درجهت بهبود اثربخشی برنامه های راهیان نوربا انجام رسیده است. روش مطالعه روش کتاب خانه ای همراه با روش میدانی است که هردو به طورمستقل مورد توجه قرارگرفته است. در این تحقیق حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 2400 نفر بدست آمده است.

آزمون پرسش نامه از طریق مشاهده مستقیم پرسش گران واعتماد به صحت سقم پاسخ ها و اطلاعات جمع آوری شده توسط پرسشگران انجام پذیرفته است. بعد از پالایش پرسشنامه های جمع آوری شده در نهایت 1536 پرسشنامه جهت تحلیل و ارزیابی مورد استفاده قرار گرفته است. واحد آماری ( Unit of analyses ) تجزیه و تحلیل در این پژوهش، زائرین شرکت کننده در مناطق عملیاتی مورد نظر در نمونه آماری است.در خصوص معرفی جامعه نمونه می توان چنین اظهار داشت که:5/39 درصد زن و 5/60 درصد مرد بوده اند. از این میان 8/63درصد مجرد و 2/31 درصد متاهل بوده اند.از نظر سنی1/39درصد در گروه سنی 12 تا 18 سال، 1/25 درصد در گروه سنی 19 تا 25 سال، 2/14درصد در گروه سنی 26 تا 32 سال،7/7 درصد در گروه سنی 33 تا 39 سال و1/8 درصد در گروه سنی 39 تا 46 سال و 8/5درصد پاسخگویان در گروه سنی 46 سال وبیشتر بوده اند. با توجه به ستون فراوانی تجمعی بیشتر پاسخگویان سن شان کمتر از 25 سال بوده است. از نظر تحصیلات3/14درصد دارای تحصیلات راهنمایی و کمتر،2/28 درصد دبیرستان، 29 درصد دیپلم، 4/12درصد فوق دیپلم و دانشجو، 1/16درصد لیسانس و بالاتر بوده اند. با توجه به ستون فراوانی تجمعی از کل پاسخگویان 5/71 درصد دارای تحصیلات دیپلم و کمتر بوده اند و 5/28درصد تحصیلاتشان بیشتر از دیپلم بوده است.با توجه به تعدادنوبت های حضور در این برنامه 6/20 درصد از پاسخگویان بار دوم اعزام شان بوده است. 7/14درصد از آنها بیش از 2 بار در اردو شرکت کرده اند.از نظر شغلی نیز 4/35 درصد دانش آموز، 3/17 درصد کارمند، 7/13درصد شغل آزاد، 8/10 درصد خانه دار، 6/9 درصد دانشجو، 3/7درصد بیکار، 5 درصد کارگر و 0.9 درصد گزینه سایر را انتخاب کرده اند.

6.یافته ها:

نوشتاری که در پیش دارید، پرتوی است از درخشش خیره کننده ارزش اسلامی که در حماسیه دفاع مقدس باز تاب یافته است. بی گمان انعکاس آن همه زیبایی ها که در چهره تابناک این حادثه رخ نمود،مجالی به گستردگی و فراخی سینه هایی که این زیبایی ها از آن سرچشمه گرفته و سرازیر شده اند می طلبد.لذا اثر بخشی قدرت نرم برنامه های راهیات نور بر بازدید کنندگان از محیط حماسه دفاع مقدس مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفته است.

6-1. حفظ و انتقال ارزش های دفاع مقدس

ارزش ها از مهم ترین اجزای یک فرهنگ به شمار می اید، چرا که از باور های یک ملت سر چشمه می گیرند و در عرصه گو نا گون فعالیت آن تاثیر می گذارد.در این میان ارزش های دفاع مقدس به لحاظ تاثیر ژرفی که بر روح وروان ادمیان دارد. از اهمیت زیاد و جایگاه برجسته ای بر خوردارند. در مجموع برنامه های ارایه شده بترتیب یادمان ها، نمایشگاها، روایت گری، پخش فیلم، تئاتر خیابانی، فضاسازی های محیطی با84،63،68،63،52،26،54،69 درصد از پاسخگویان میزان تاثیربرنامه ها بر زائرین زیاد و خیلی زیاد ارزیابی کرده اند.

6-2. تاثیرات هنجاری بر زایرین

دفاع مقدس حامل فرهنگ و ویژگی های روانشناختی و جامعه شناختی ویژه ای است، فرهنگ و ادبیاتی که در دفاع مقدس تولید شد آمیزه ای از حماسه و عرفان بود و درون مایه آن باورهای دینی و اندیشه دفاعی اسلام بود که حضرت امام (ره) در تبیین و تولید این فرهنگ و ادبیات نقش تعیین کننده ای دارند. تبیین، حفظ و توسعه این فرهنگ به عنوان مهمترین مولفه قدرت نرم کشورایران برای بهره برداری از آن در آینده ضرورتی جدی است.

81 درصد از پاسخگویان میزان تاثیر تقویت روحیه ظلم ستیزی و مبارزه با استکبار جهانی، 84 درصد میزان تاثیر تقویت روحیه شهادت طلبی،83 درصد میزان تاثیر افزایش حس فداکاری و ایثارگری، 77 درصد میزان تاثیر ایجاد و افزایش نشاط معنوی و شادابی، 81 درصد میزان تاثیر تقویت حس همدردی و همدلی با خانواده شهداء، 88 درصد میزان تاثیر افزایش عشق به شهداء و ایثارگران، 87 درصد میزان تاثیر افزایش احساس افتخار و سربلندی نسبت به میهن اسلامی 81 درصد میزان تاثیر افزایش اعتماد به نفس و روحیه خودباوری و 85 درصد میزان تاثیر تقویت روحیه مقاومت و دفاع را بر زائرین زیاد و خیلی زیاد ارزیابی کرده اند.

میزان تاثیر روحی و روانی فعالیت های فرهنگی و تبلیغی بر زائرین

6-3. تاثیرات فکری و نگرشی یر زایرین

 باورهای فکری و نگرشی به زندگی معنی می بخشند، آرمان ساز و شوق انگیز روح مسئولیت و تعهد آور است. سر آمد باورهای دینی و ریشه معنویات را، ایمان به خدا است. درصد از پاسخگویان میزان تاثیر افزایش اطلاعات و آگاهی در خصوص جنگ 8 ساله، 66درصد میزان تاثیر رفع شبهات و ابهامات ذهنی در خصوص وقایع جنگ.77درصد میزان تاثیر تحکیم باورهای دینی و مذهبی را بر زائرین زیاد و خیلی زیاد ارزیابی کرده اند. ب بررسی ارزیابی کلی اثرات فکری و نگرشی فعالیت های فرهنگی و تبلیغی بر زائرین می پردازد. با توجه به اینکه 8 درصد از پاسخگویان نظر خود را درباره این سوال بیان نکرده اند، نظرات سایر پاسخگویان نشان می دهد که 4 درصد از پاسخگویان اثرات فکری و نگرشی فعالیت های فرهنگی و تبلیغی بر زائرین را کم، 26 درصد آنرا متوسط و 70 درصد آنرا زیاد ارزیابی کرده اند.

6-4. تاثیرات برنامه مردان آسمانی بر زائرین

هنر و رسانه های تبلیغی می تواند با برآورد و تحلیل از شرایط سیاسی و نظامی زمان جنگ و با استفاده از شیوه های مختلف موثر و متنوع تلاش کند که بر ادراک، روحیات و کنش مردم در انتقال ارزشها رفع شبهات تاثیر گذار باشد. کل افرادی که در برنامه مردان آسمانی شرکت کرده اند، 26.8درصد میزان تاثیر برنامه مردان آسمانی در حفظ و انتقال ارزش های دفاع مقدس 23.6درصد میزان تاثیر برنامه مردان آسمانی بر رفع شبهات وبرقراری ارتباط بین نسل امروز با نسل دفاع مقدس23.7 درصد میزان تاثیرات روحی و روانی برنامه مردان آسمانی 22.9درصد میزان تاثیرات فکری و نگرشی برنامه مردان آسمانی را بر زائرین زیاد و خیلی زیاد ارزیابی کرده اند.

بررسی ارزیابی کلی میزان تاثیر برنامه مردان آسمانی بر زائرین می پردازد. با توجه به اینکه 5 درصد از پاسخگویان نظر خود را درباره این برنامه بیان نکرده اند، نظرات سایر پاسخگویان نشان می دهد که 1 درصد از پاسخگویان میزان تاثیر برنامه مردان آسمانی بر زائرین را کم، 42 درصد آنرا متوسط و 57 درصد آنرا زیاد ارزیابی کرده اند. بیشتر پاسخگویان میزان تاثیر برنامه مردان آسمانی بر زائرین را در حد متوسط دانسته اند..

6-5.بررسی میزان رضایت زائرین از راویان فتح

71درصد میزان آگاهی و شناخت راویان از وقایع جنگ 71.8درصد میزان تاثیر گذاری اخلاق و رفتار راویان، 65.2 درصد میزان توانایی راویان در برقراری ارتباط موثر و صمیمی با زائرین، 69.4درصد میزان توانایی راویان در انتقال ارزش های دفاع مقدس،71.1 درصد میزان تسلط راویان به یادمان ها و مناطق جنگی را زیاد و خیلی زیاد ارزیابی کرده اند.

6-6.بررسی میزان تاثیر گذاری بسته فرهنگی تداوم ارتباط بر زائرین (مطالعه کنندگان)

فرهنگ هر جامعه عبارت است از ارزش هائی که اعضاء آن جامعه دارند و هنجارهائی که از این ارزش ها پیروی می کند و کالاها فرهنگی که تولید می کنند، از فرهنگ یک جامعه تأثیر گرفته و بر فرهنگ یک جامعه می توانند تأثیر گذارمی باشند.

ماخذ: نگارندگان

با توجه به داده های جدول 8 از کل پاسخگویان 86.1 درصد میزان تاثیر مطالعه بسته فرهنگی تداوم ارتباط را در حفظ و انتقال ارزش های دفاع مقدس 79.8 درصد میزان تاثیر مطالعه بسته فرهنگی تداوم ارتباط بر رفع شبهات وبرقراری ارتباط بین نسل امروز با نسل دوران دفاع مقدس 78.6 درصد میزان تاثیر روحی و روانی مطالعه بسته فرهنگی تداوم ارتباط 77.8 درصد میزان تاثیر فکری و نگرشی مطالعه بسته فرهنگی تداوم ارتباط را بر زائرین زیاد و خیلی زیاد دانسته اند. از کل افرادی که بسته فرهنگی تداوم ارتباط را مطالعه کرده اند، 5.1 درصد به این سوال پاسخ نداده اند. از بین کسانی که به این سوال پاسخ داده اند،79.2 درصد میزان تاثیرگذاری مطالعه بسته فرهنگی تداوم ارتباط را بر زائرین، کم، 19 درصد متوسط و 1.8 درصد زیاد دانسته اند. با توجه به درصد تجمعی اکثریت پاسخگویان عقیده دارند که تاثیر مطالعه بسته فرهنگی تداوم ارتباط بر زائرین، کم است.

نتیجه گیری

الف.جمع بندی

نتایج نشان می دهد،بازدید زائرین از یادمان ها و نمایشگاه ها تاثیر پذیری بیشتری نسبت به سایر برنامه های راهیان نور دارند. در مرتبه بعدی تبلیغات و فضاسازی محیطی اردو گاه ها و محل اسکان که یاد آور هشت سال دفاع مقدس می باشد در زائرین اثر گذاشته است. سخنرانی و روایت گری نسبتا تاثیر بر زائرین داشته،. به نظر می رسد یادمان ها از چند جهت تاثیر گذاری عمیق تری می گذارد: اول آنکه یادمان بواسطه محل شهادت، "مقدس" است. زائر برای ورود به معراج شهدای اهواز احساس می کند به زیارتگاه مقدسی پا می گذارد. دوم آنکه در یادمان اثر پذیری بیشتر از اثر گذاری است به این معنی که زائر در پی اثر می دود و تمایل دارد بیشترین بهره را از این مکان به ارمغان ببرد و چه بسا در هنگام بازگشت از این فرصت مغتنم افسوس می خورد که چرا نتوانسته، بهره بیشتری بدست آورد. سوم آنکه وجود خادمین مخلص بویژه خادم بسیجی(خادمین افتخاری) اثرات معنوی یادمان را افزایش می دهد. چهارم آنکه در محل یادمان برنامه ها و فعالیت های فرهنگی و تبلیغی مناسب تر از اردوگاه و محل اسکان برنامه ریزی و اجرا می شود و از طرفی زائر در موقعیت زمانی و مکانی ویژه ای قرار می گیرد و جسم و جان زائر آماده پذیرش برنامه های فرهنگی است.

یافته دیگر آن است که سه برنامه: الف- پخش فیلم ب-تئاتر خیابانی ج- توزیع کتب و مجلات تاثیر کمتری بر زائر گذاشته است که می تواند ناشی از موارد زیر باشد: 1- به مانند یادما ن و فضای جبهه، تازگی و جذابیت لازم را ندارد 2- اثر تبلیغی آن نسبت به اثر فرهنگی بیشتر است. به این معنی که اثر ذهنی آن بیشتر از اثر قلبی است 3- در برنامه ریزی و اجرا دقت لازم صورت نمی گیرد و متناسب با نیاز زائرین (بصورت تخصصی) تهیه نمی شود.

در موارد متعددی از متغیرهای این تحقیق، زنان بیشتر از مردان اعلام کرده اند که تحت تاثیر برنامه ها و فعالیت های فرهنگی و تبلیغی قرار گرفته اند، هر چند در موارد دیگری، یافته ها نشان می دهد، تفاوت معنی داری بین جنسیت و میزان تاثیر وجود ندارد. از زائران در مورد تاثیر فعالیت های فرهنگی و تبلیغی بر اثرات روحی - روانی پرسیده شد که، تقویت روحیه مقاومت و دفاع ملی که سه مورد از آن یعنی افزایش حس فداکاری و ایثارگری،افزایش احساس افتخار و سربلندی نسبت به میهن اسلامی و نیز افزایش عشق به شهدا و ایثارگران بیش از بقیه موارد توجه زائرین را بخود جلب کرده است. اثرات فکری و نگرشی ناشی از فعالیت های فرهنگی و تبلیغی راهیان نور از زائرین پرسیده شد. یافته ها نشان می دهد، تاثیر فعالیت های فرهنگی و تبلبغی بر تحکیم باورهای دینی و مذهبی بیش از دو مورد دیگر است. نکته مهمی که در این یافته بچشم می خورد این است که زائرین بیش از آنکه در پی افزایش آگاهی و شناخت (دانش) باشند، به دنبال اعتقادات و باورهای قلبی هستند.

ب.پیشنهادات

اول: یادمان و نمایشگاه ها در اردوی راهیان نور جزء برنامه های تاثیرگذار بر زائرین است، لذا سعی شود جنبه های معنوی یادمان از قبیل معراج شهدا، سنگر توبه و. .. تقویت شود.

دوم: به سخنرانان، راویان فتح، روحانیون و دیگر عناصر تاثیر گذار روحی – روانی به زائرین راهیان نور توصیه شود: پیرامون سه مقوله به طور وپژه تبلیغ نمایند. افزایش حس فداکاری و ایثار گری، احساس سر بلندی و افتخار نسبت به میهن اسلامی و افزایش عشق به شهدا

سوم: اثرات فکری فعالیتهای فرهنگی – تبلیغی بر زائرین نشان می دهد، برنامه های که عمق بیشتردارد نسبت برنامه های سطحی بیشتر مورد توجه زائرین است،لذا تولید و ارایه این نوع از برنامه متناسب با مخاطبان، اکیدا توصیه می شود.

مراجع

-تقی زا ده اکبری، علی،سنگری،محمدرضا،عبداللهی، مهدی (1387)، عوامل معنوی و فرهنگی دفاع مقدس، قم،زمزم،چاب دوم،جلد دوم.

 -هال،ریچارد اچ (1934) سازمان، ساختار، فرایند و ره آوردها،مترجم علی پارسائیان، سید محمد اعرابی، تهران_ دفتر پژوهش های فرهنگی،سوم

 -مرادی، حجت الله (1389) "بازخوانی مفاهیم دو اصطلاح قدرت نرم و قدرت سخت"، در: قدرت و جنگ ازنظریه تا عمل، تهران، نشرساقی،اول

 -افتخاری، اصغر(1387) "رهنگی شدن امنیت؛ رویکردی نرم افزارانه"،در: قدرت نرم، تهران، پژوهشکده مطالعات و تحقیقات بسیج.

 -ترابی، طاهره (1387)" بازخوانی قدرت نرم (با تأکید بر فرهنگ ایرانی- اسلامی)"، در: قدرت نرم،تهران، پژوهشکده مطالعات و تحقیقات بسیج.

- ساروخانی،باقر (1372) روش تحقیق علوم اجتماعی اصول ومبانی،تهران: بازتاب،چاپ سوم.