امروزه به‌رغم فراوانی داروهای شیمیایی، استفاده از گیاهان دارویی در حال افزایش است و تولید و تجارت این گیاهان رقم قابل ملاحظه‌ای را به خود اختصاص داده است؛ در حالی که مصرف طولانی و در برخی موارد مصرف مقطعی این داروهای شیمیایی می‌تواند عوارض جانبی بر جا گذارد که بعضا از خود بیماری هم خطرناک‌تر هستند. شاید به همین دلیل گرایش عمومی به استفاده از داروهای گیاهی و به‌طور کلی فرآورده‌های آنها رو به افزایش است.
عطاران جوان بی‌تجربه
به گزارش ، فرهیختگان نوشت: نفیسه حسینی‌یکتا، رئیس انجمن علمی طب سنتی ایران در بیانیه‌ای نسبت به تاسیس این داروخانه‌‌ها واکنش نشان داد و گفت: «با توجه به اقبال جامعه به استفاده از درمان‌های سنتی و داروهای طبیعی وجود مراکز علمی ارائه خدمات در قالب داروخانه‌های سنتی و طبیعی زیر نظر متخصصان داروسازی سنتی و همچنین داروسازان عمومی دوره‌دیده به‌شدت احساس می‌شود.»
در چند سال گذشته عطاری‌ها رشد قارچ‌گونه‌ای داشته‌اند. اگر سال‌ها پیش در هر محله و محدوده یک عطاری بود و پیرمرد باتجربه‌ای که به درستی با لقب عطار که در بعضی مواقع این عطار یک حکیم یا پزشک هم بود، آن را اداره می‌کرد، این روزها کوچه‌ها و خیابان‌ها و بسیاری از مراکز خرید، یک عطاری دارند که با چسباندن کاغذهای رنگی روی شیشه‌های مغازه، وعده لاغری، ترک اعتیاد، پرپشت شدن مو، درمان ناتوانی جنسی و… را به مشتریان خود می‌دهند.
در این عطاری‌ها معمولا کسانی متصدی هستند که تخصص و اطلاعات کافی در این زمینه ندارند. فروشندگان جوان جای پیرمردها و حکیم‌باشی‌های قدیمی را گرفته‌اند و بسته‌بندی‌های شیک داروهای گیاهی و کوهی محصول وطن جای خودشان را به گیاهان عجیب و غریب هندی، تایوانی و چینی داده‌اند که متخصصان طب سنتی این رویه را نادرست می‌دانند.
عطاری‌ها و فروشگاه‌های عرضه گیاهان دارویی به دلایل مختلف از رسالت و جایگاه اصلی خود یعنی عرضه گیاهان دارویی و سنتی و تازه یا خشک شده فاصله گرفته و سودآوری و کسب مناقع اقتصادی، سلامت گیاهان عرضه شده را به دلیل عدم رعایت استانداردهای نگهداشت گیاهان دارویی به خطر انداخته است.
عدم وجود سامانه ثبت و بانک اطلاعاتی مناسب عطاری‌ها می‌تواند یکی از دلایلی باشد که عطاری‌ها به خود اجازه می‌دهند هر فعالیتی را در مغازه خود داشته باشند و نگران نظارت و برخورد از سوی مسئولان نباشند.
کار عطاری‌ها خلاف عرف نیست
محمدهادی عطارنژاد، در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با اشاره به نحوه فعالیت عطاری‌ها، اظهار کرد: «کار ما (فروش داروهای گیاهی) خلاف قانون است اما از دید عرفی کارمان خلاف عرف نیست و اشکالی ندارد.»
وی افزود: «مشکل اصلی این است که مفهوم عطار به صراحت معلوم نیست و نمی‌توانیم قاطع بگوییم عطار باید این اقلام را در مغازه خود بفروشد، ضمن اینکه شما می‌توانید به داروخانه مراجعه کنید و آن پزشکی که در داروخانه است برای شما تجویزی داشته باشد، وقتی هم که شخصی به عطاری مراجعه می‌کند و عطار برایش دارویی تجویز می‌کند همان حکم را دارد، این چه ایرادی دارد و اشکال آن چیست؟»
این عطار باسابقه با اشاره به راه‌حل مقابله با هرج و مرج در فروش محصولات عطاری‌ها، گفت: «باید عطار به رسمیت شناخته شود و یکسری اختیارات داشته باشد، به‌عنوان مثال بگویند عطار می‌تواند در بیماری‌های عمومی دارو تجویز کند، چراکه داروهایی که عطار تجویز می‌کند داروهای مرگ‌آوری نیستند و اینکه می‌گویند عطاری‌ها داروهای مرگ‌آور و اعتیادآور می‌فروشند، جوسازی‌های رسانه‌ای است.»
عطارنژاد خاطرنشان کرد: «وزارت بهداشت باید با عطاران باسابقه جلسه‌ای بگذارد و بعد به برنامه و قانون جامع برسد، نه اینکه خودش به تنهایی یک قانون را وضع کند، وزارت بهداشت که به تنهایی دلسوز مردم نیست.»
عطاری‌ها فقط گیاه دارویی بفروشند
علیرضا عباسیان، متخصص طب سنتی ایرانی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با اشاره به نحوه فعالیت عطاری‌ها اظهار کرد: «معتقد هستیم که عطاری‌ها باید گیاه دارویی بفروشند و داروی گیاهی را باید داروخانه بفروشد چراکه دارو یعنی فرآورده‌ای که برای درمان دردی تجویز می‌شود و این تجویز باید از سوی پزشک باشد.»
وی افزود: «داروهای گیاهی هم که از سوی پزشک تجویز می‌شود باز باید یک داروساز بر آن نظارت داشته باشد چراکه شاید پزشک شرایط جسمانی بیمار را در لحظه تجویز نداند اما داروساز بر آن واقف باشد.»
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به راه‌حل مقابله با فروش داروهای گیاهی در عطاری‌ها گفت: «مسئولیت این قضیه با دو نهاد است؛ یکی نهادی که مجوز عطاری‌ها را صادر می‌کند که سازمان صنعت، معدن و تجارت است و دیگری مربوط به سازمان غذا و دارو است که باید بر فعالیت این مغازه‌ها نظارت داشته باشند.»
داروهای ترک اعتیاد گیاهی با طعم تریاک
فراز مجاب، عضو شورای شبکه ملی پژوهش و فناوری گیاهان دارویی در گفت‌وگو با «ایرنا» با اشاره به تخلفات عطاری‌ها اظهار کرد: «بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد در برخی از داروهای ترک اعتیاد گیاهی، تریاک وجود دارد.»
وی افزود: «این افراد ادعا می‌کنند وجود تریاک با دوزهای کم در داروهای ترک اعتیاد می‌تواند به درمان تدریجی فرد معتاد کمک کند.»
عضو شورای شبکه ملی پژوهش و فناوری گیاهان دارویی بر لزوم کنترل و نظارت دقیق بر عطاری‌ها تاکید کرد و ادامه داد: «برخی از فرآورده‌های ترک اعتیاد، گیاهی نبوده و دارویی هستند و باید تحت نظر پزشک یا داروساز عرضه شوند.»
وی اظهار کرد: «همچنین در برخی از فرآورده‌ها که به اسم ترک اعتیاد در عطاری‌ها عرضه می‌شود مواد شیمیایی مانند خواب‌آور و آرام‌بخش وجود دارد که این فرآورده‌ها نباید در عطاری‌ها عرضه شود، درمان معتادان کار بسیار پسندیده‌ای است اما اگر نظارت دقیق بر عرضه موادمخدر صورت نگیرد، این اقدام کارایی لازم را نداشته و این احتمال وجود دارد که این افراد مجددا معتاد شوند.»
عطاری‌ها حق فروش داروی گیاهی ندارند
محمود خدادوست، مشاور وزیر بهداشت و مدیرکل دفتر طب سنتی وزارت بهداشت با بیان اینکه نظارت بر عطاری‌ها برعهده صنف عطاری و وزارت صنعت، معدن و تجارت است، افزود: «براساس آیین‌نامه سازمان غذا و دارو، عطاری‌ها مجاز به فروش داروهای گیاهی و ترکیبی نیستند و نباید داروهای ترکیبی بی‌نام و نشان بفروشند.»
خدادوست با تاکید بر لزوم توسعه مراکز مجاز عرضه داروهای گیاهی، افزود: «مسئولیت ارائه داروهای گیاهی در مراکز فرآورده‌های طبیعی و سنتی با مسئول فنی داروساز یا فارغ‌التحصیلان داروسازی گیاهی است.»
وی در ادامه به مقاومت برخی داروسازان با داروخانه‌های طبیعی و مراکز ارائه‌دهنده فرآورده‌های طبیعی اشاره کرد و افزود: «اگر داروخانه‌های گیاهی راه‌اندازی شود، یک برخورد ایجابی درست می‌شود و باعث می‌شود عطاری‌ها درصدد ارتقای سطح دانش و بالا بردن کیفیت محصولات خود باشند.»
به گفته خدادوست، با این روش دسترسی ایمن و بهتری برای مردم به فرآورده‌های گیاهی ایجاد می‌شود. وی گفت: «صنف عطار مکلف هستند یک دوره آموزشی برای عطارها بگذارند و همه عطارها باید این دوره را بگذرانند و هم‌اکنون در استان البرز به صورت پایلوت این اقدام انجام شده است.»
گاهی می‌بینیم که برخی افراد بدون اخذ پروانه کسب معتبر از مراجع ذی‌صلاح و بدون داشتن اطلاعات کافی از قوانین حاکم بر حرفه عطاری، اقدام به تاسیس عطاری و فعالیت در آن کرده و مشکلاتی برای خود و شهروندان ایجاد می‌کنند. این درحالی است که افراد موظف هستند قبل از تاسیس عطاری یا اشتغال به کسب در این حرفه، نسبت به اخذ پروانه کسب اقدام کنند.
در عین حال متصدیان عطاری‌ها مکلف هستند با الصاق برچسب روی کالاها یا نصب تابلو در محل کسب یا حرفه، قیمت واحد کالا یا دستمزد خدمت را به‌طور روشن، مکتوب و به‌گونه‌ای که برای همگان قابل رویت باشد، اعلام کنند.
آمار دقیقی از تعداد عطاری‌ها در دست نیست اما برآورد می‌شود حدود 14 هزار عطاری در کشور فعال هستند که کمتر از نصف آنها پروانه فعالیت دارند و بقیه بدون پروانه مشغول به کار هستند.
متولیان این مراکز در سال‌های اخیر درصدد ساماندهی فعالیت‌های عطاری‌ها هستند که تاکنون موفقیت چشمگیری در این زمینه مشاهده نشده و کماکان برخی داروها در این مراکز عرضه می‌شوند.
