اهمیّت و فضیلت گریه بر سیّدالشّهدا (علیه السلام) در کلام آیت الله سعادت پرور: روایات در فضیلت گریه بر سیّدالشّهدا(علیه السّلام) بسیار است که به ذکر چند روایت اکتفا می شود:
1.در چند روایت آمده است که امام حسین(علیه السّلام) فرمود: «أَنَا قَتیلُ الْعَبْرَهِ.»(کامل الزیارات، ص 108، باب 36، روایت 1) من، کشته اشکم.
2.از امام صادق(علیه السّلام) روایت شده که امیر مؤمنان(علیه السّلام) به حسین(علیه السّلام) نگاه کرد و فرمود: «یا عَبْرَهَ کُلِّ مُؤْمِنٍ.»(کامل الزیارات، ص 108، باب 36، روایت 3) ای اشک هر مؤمن.
3.از امام صادق(علیه السّلام) نقل شده که: حسین بن علی(علیهم السّلام) فرمود:«أَنَا قَتیلُ الْعَبْرَهِ، لا یَذْکُرُنی مُؤْمِنٌ إِلَّا اسْتَعْبَرَ.»(کامل الزیارات، ص 108، باب 36، روایت 6) من، کشته اشک هستم، هیچ مؤمنی مرا یاد نمی کند، مگر این که اشکش جارنمی شود.
4.در روایت دیگری از آن حضرت آمده است که امام حسین(علیه السّلام) فرمود:«أَنَا قَتیلُ الْعَبْرَهِ، لا یَذْکُرُنی مُؤْمِنٌ إِلّا بَکی. »(کامل الزیارات، النص، ص 109) من، کشته اشک هستم، هیچ مؤمنی مرا یاد نمی کند جز این که گریه کند.
تفسیر و تبیین احادیث
بیان: در تفسیر و تبیین این احادیث گفته شده که پس از کشته شدن عثمان، مردم به دستور دشمنان امام علی(علیه السّلام)، مجالسی تشکیل می دادند و بر قتل عثمان می گریستند و دشمن بدین وسیله، بغض علی(علیه السّلام) را در دل آنان- که حضرت را نمی شناختند- زیاد می نمودند. این عمل، سبب به وجود آمدن آن همه بی احترامی ها و سرانجام کشته شدن سیّدالشّهدا(علیه السّلام) گردید؛ لذا فرمود: «أَنَا قَتیلُ الْعَبْرَهِ.»
شاید شاهد بر این احتمال، گفتاری است که دشمنان آن حضرت در روز عاشورا به زبان آورده و گفتند: «بَلْ نُقاتِلُکَ بُغْضاً وَ عِناداً مِنّا لِأَبیکَ وَ ما فَعَلَ بِأَشیاخِنا یَوْمَ بَدْرٍ وَ حُنَیْنٍ.»(ذریعه النّجاه، ص 134) بلکه به خاطر کینه و دشمنی با پدرت و آن چه در روز بدر و حنین با پدران ما انجام داد با تو می جنگیم.
و نیز جمله معروف زیارت اربعین:
«أَلسَّلامُ عَلی أَسیرِ الْکُرُباتِ وَ قَتیلِ الْعَبَراتِ.»(مصباح المتهجّد، ص 730) سلام بر اسیر ناراحتی های شدید و کشته اشک ها.
نیز در زیارت عرفه آمده است:
«أَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا صَریعَ الْعَبْرَهِ السّاکِبَهِ.»(اقبال الاعمال، ص 333) سلام بر تو، ای افتاده و کشته اشکِ ریزان.
امّا گمان می شود ظاهر روایات، به جهت دیگری ناظر باشد، با این توضیح که: اوّلًا: باید توجّه داشت که در لغت برای واژه «عَبْرَه»، معانی گوناگونی ذکر شده است:
الف. اشک؛
ب. اشک حلقه زده در چشم، پیش از آن که بر صورت جاری شود؛
ج. ریزش اشک؛
د. سرازیر شدن اشک، بدون صدای گریه؛
ه. حبس شدن حالت گریه در سینه؛
و. حزن و ناراحتی بدون گریه.
واژه «قتیل» نیز در لغت، به معنای «مقتول» آمده است. ثانیاً: گریستن، یا برای به ظهور درآوردن صفت رحمت در طرف مقابل است (چنان که طفل با گریستن، مادر را به رحمت می خواند)؛ و یا منشأ گریه، صفت رحمت است که یکی از صفات بارز الهی است تا با اظهار آن، بقا و الفت اجتماع همواره برقرار باشد، بنابراین، صفت بارز رسولی هم که برای آنان فرستاده، رحمت قرار داده است، که: وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلَّا رَحْمَهً لِلْعالَمِینَ(سوره انبیا، آیه 107) و تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم.
ظلم و ستم و عصیان زمان های جاهلیّت تا زمان حضرت سیّدالشّهدا(علیه السّلام) به اعلی درجه خود رسید، و صفت رحمت را به فراموشی سپرد، به گونه ای که امّ کلثوم(علیهالسّلام) در خطبه خود فرمود: «وَ نُزِعَتِ الرَّحْمَهُ مِنْ قُلُوبِکُمْ.»(بحارالانوار، ج 45، ص 112) و رحمت، از دل های شما کنده شده است. حال، سیّدالشّهدا(علیه السّلام) با کلام «أَنَا قَتیلُ الْعَبْرَهِ.» می خواهد بفرماید: من کشته شدم تا این صفت، با گریاندن و گریستن در مصایب من آشکار و در نتیجه، رحمت الهی، شامل حال امّت شود.
شاهد بر این گفتار، سخنان امام صادق(علیه السّلام) است که می فرماید: «… أَلْحَمْدُ للَّهِ الَّذِی فَضَّلْنا عَلی خَلْقِهِ بِالرَّحْمَهِ، وَ خَصَّنا أَهْلَ الْبَیْتِ بِالرَّحْمَهِ … وَ ما بِکی أَحَدٌ رَحْمَهً لَنا وَ لِما لَقینا إِلّا رَحِمَهُ اللَّهُ قَبْلَ أَنْ تَخْرُجَ الدَّمْعَهُ مِنْ عَیْنِهِ، فَإِذا سَالَتْ دُمُوعُهُ فِی خَدِّهِ، فَلَوْ أَنَّ قَطْرَهً مِنْ دُمُوعِهِ سَقَطَتْ فِی جَهَنَّمَ، لَأَطْفَئَتْ حَرَّها حَتّی لا یُوجَدَ لَها حَرٌّ …»(کامل الزیارات، باب 32، روایت 6، ص 101) …ستایش مخصوص خداوندی است که ما را با رحمت خود بر مخلوقات برتری داد و رحمت خود را مخصوص ما اهل بیت گردانید … و هیچ کس از روی رحمتِ بر ما و بر آن چه به ما رسیده گریه نکند، مگر این که پیش از جاری شدن اشک از چشمش، خداوند او را شامل رحمت خود نماید. و اگر یک قطره از اشک هایش در جهنم بیافتد، آتشِ آن را خاموش می کند، به حدّی که گرمایی برای آن باقی نمی ماند …
تفسیر حدیث
بیان: این حدیث شریف، روشنگر احادیث: «أَنَا قَتیلُ الْعَبْرَهِ.» و شبیه به آن است؛ زیرا نه تنها آشکار نمودن این صفت مطلوب است؛ بلکه هنگامی که بنده ای صفت رحمت را به بهترین خلق خدا ظهور دهد، خداوند هم رحمت بی انتهایش را شامل وی خواهد نمود، به گونه ای که هیچ گناهی بر او نماند.
5.از امام صادق(علیه السّلام) روایت شده که فرمود: «مَنْ ذُکِرْنا عِنْدَهُ فَفاضَتْ عَیْناهُ وَ لَوْ مِثْلَ جَناحِ بَعوُضَهٍ، [الذُّبابِ]، غُفِرَ لَهُ ذُنُوبُهُ وَ لَوْ کانَتْ مِثْلَ زَبَدِ الْبَحْرِ.» (کامل الزیارات، باب 32، روایت 8، ص 103)
نزد هر کس ما را یاد کنند، و از چشمانش اشک آید، گرچه به اندازه بال پشه ای [مگسی ] باشد، گناهانش- اگر چه به اندازه کف دریا باشد- آمرزیده می شود.
6.امام باقر(علیه السّلام) فرمود: علی بن الحسین(علیه السّلام) بارها می فرمود: «أَیُّما مُؤْمِنٍ دَمَعَتْ عَیْناهُ لِقَتْلِ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِی- علیه السّلام- دَمْعَهً حَتّی تَسیلَ عَلی خَدِّهِ، بَوَّأَهُ اللَّهُ بِها فِی الْجَنَّهِ غُرَفاً یَسْکُنُها أَحْقاباً؛ وَ أَیُّما مُؤْمِنٍ دَمَعَتْ عَیْناهُ حَتّی تَسیلَ عَلی خَدِّهِ فِینا لِأَذی مَسَّنا مِنْ عَدُوِّنا فِی الدُّنْیا، بَوَّأَهُ اللَّهُ بِها فِی الْجَنَّهِ مُبَوَّأ صِدْقٍ؛ وَ أَیُّما مُؤْمِنٍ مَسَّهُ أَذَی فینا فَدَمَعَتْ عَیْناهُ حَتّی تَسیلَ عَلی خَدِّهِ مِنْ مَضاضَهِ ما أُوذِی فِینا، صَرَفَ اللَّهُ عَنْ وَجْهِهِ الْأَذی وَ آمَنَهُ یَوْمَ الْقِیامَهِ مِنْ سَخَطِهِ وَ النّارِ.»(کامل الزیارات، باب 32، روایت 1، ص 100)
هر مؤمنی که برای کشته شدن حسین بن علی(علیه السّلام) قطره ای اشک بریزد، و بر گونه اش جاری گردد، خداوند او را در ساختمان های بلند منزل می دهد، تا روزگارانی در آن جا زندگی کند؛ و هر مؤمنی، به خاطر اذیّتی که در دنیا، از دشمنان ما به ما رسیده، از چشمانش اشک بریزد تا بر گونه اش جاری شود، خداوند او را در بهشت، در جایگاه صدق منزل می دهد؛ و هر مؤمنی اذیّتی در [راه ] ما به او برسد، و از دردِ آن چشمانش اشک بریزد، تا بر گونه اش جاری شود، خداوند در روز قیامت، رنج آن را از صورتش برمی گرداند، و از غضب خود و آتش، ایمن می گرداند.
بیان: نکته قابل توجّه در این روایت آن است که حضرت در قسمت اوّل آن می فرماید: «لِقَتْلِ الْحُسَیْنِ …» و در مورد دیگر، «فِینا». و این خود، بیانگر آن است که گریه ظاهری و گریه حقیقی، هر دو، پذیرفته شده و مأجور است؛ ولی فرق است میان «لَنا» و «فِینا»؛ زیرا «لنا» یعنی: «لِما وَرَدَ عَلَیْنا» و یا «لِدَرْکِ الثَّوابِ» ولی «فینا» یعنی «فی مَحَبَّتِنا»، لذا نتیجه اوّلی، نعمت های ظاهری بهشت است که می فرماید: «بَوَّأَهُ اللَّهُ بِها فِی الْجَنَّهِ غُرَفاً یَسْکُنُها أَحْقاباً.» و ثمره دوّمی، نعمت های باطنی و معنوی و ایمنی از غضب الهی و آتش جهنّم است که می فرماید: «بَوَّأَهُ اللَّهُ بِها فِی الْجَنَّهِ مُبَوَّأَ صِدْقٍ» و یا «صَرَفَ اللَّهُ عَنْ وَجْهِهِ الْأَذی وَ آمَنَهُ یَوْمَ الْقِیامَهِ مِنْ سَخَطِهِ وَ النّارِ.»
شاید بتوان تفاوت میان این دو گریه را، از فرقی که امام صادق(علیه السّلام) میان عبادت بندگان می گذارند، به دست آورد، آن جا که می فرماید: «أَلْعِبادَهُ [إِنَّ الْعُبّادُ] ثَلاثَهٌ، قَوْمٌ عَبَدُوا اللَّهَ- عزّوجلّ- خَوْفاً، فَتِلْکَ عِبادَهُ الْعَبیدِ؛ وَ قَوْمٌ عَبَدُوا اللَّهَ- تَبارکَ وَتَعالی- طَلَبَ الثَّوابِ، فَتِلْکَ عِبادَهُ الْأُجَراءِ؛ وَ قَوْمٌ عَبَدُوا اللَّهَ- عزّوجلّ- حُبّاً لَهُ، فَتِلْکَ عِبادَهُ الْأَحْرارِ، وَ هِی أَفْضَلُ الْعِبادَهِ.»(وسائل الشیعه ج 1 ص 45 ابواب مقدمات العبادات باب 9 روایت 1)
عبادت [عبادت کنندگان ] سه دسته اند: گروهی از روی ترس، خداوند- عزّوجلّ- را عبادت می کنند، این نوع عبادت، عبادت بردگان است، و گروهی به خاطر رسیدن به ثواب، عبادت خداوند- تَبارکَ وَتَعالی- را به جا می آورند، این نوع عبادت، عبادت مزدوران می باشد. و گروهی از روی دوستی، خداوند- عزّوجلّ- را عبادت می کنند، این نوع عبادت، عبادت آزادگان می باشد و آن، برترین عبادت است. در واقع، گریه ظاهری «لَنا» شبیه به عبادت از ترس از آتش جهنّم، و یا برای ثواب اخروی است، و گریه حقیقی «فینا» از مصادیق عبادت آزادگان، برای دوستی و عشق به حضرت حقّ سبحانه می باشد.
