وقف های سلاطین عثمانی در استانبول (۲)

موقوفه های موجود در شش محله فاتع
 

ناحیه فاتع، محله ای است که در جنوب غربی مسجد محمد دوم واقع شده است. احمد البخاری اهل بخارا در ازبکستان فعلی، مروج اصلی محفل نقش بند در استانبول بود. وی دوست بسیار صمیمی شیخ وفا بود و محله ای در استانبول به نام اوست. او بناهای پر درآمدی وقف کرده و از کمک با یزید دوم بهره مند بوده است. وی محفل نقش بندیه را به مهم ترین محفل دینی - عرفانی استانبول تبدیل و مسجدی را هم بنا کرد که در آن هفتاد حجره برای افراد مجدد بنا نهاد و افراد بسیاری، ساختمان هایی را ساختند و وقف کردند که در آمدشان به این مسجد و به خصوص به تکیه ای که در همان نزدیکی بود، اختصاص داده شد. مقوفات دیگری در محله احمد البخاری هست که به مراکز مذهبی احمد البخاری ارتباطی ندارند و حکم همسایه را دارند و معروف به موقوفات می شود که البته این موقوفات النقود هستند. این گونه موقوفات نقدی در آسیای صغیر و حوزه ی بالکان بسیار رایج اند. واقف در این نوع وقف بخشی از سرمایه نقدی خود را وقف می کند. این سرمایه، از راه قرض دادن، به سودآوری می رسد که سود آن صرف مخارج موقوفات می شود که البته این موقوفات نقود (نقدها ) مشکل اساسی آن ایجاد تورم و حیف و میل شدن اموال متولیان و بستانکاران است که احمد البخاری از این موقوفات حمایت نکرد و از موقوفات خود آن ها را جدا کرد.
در قسمت غربی مسجد محمد دوم، یک نمازخانه توسط حاج خیرالدین ساخته شده که نام این محله نیز برگرفته از نام این مکان است. وقف نامه ی این نمازخانه موجود نیست، ولی در وقف نامه دیگر حاج خیرالدین، که مربوط به ناحیه وفاست، اطلاعاتی در این باره هست. بر اساس این وقف نامه بدون تاریخ، واقف برای مسجد و مدرسه خود این اموال را باقی گذاشت:
- چندین منزل چند طبقه ای که به نام خود اوست، واقع در ناحیه وفا و این خانه تبدیل به یک کاروان سرا شده و درآمد سالانه این خانه ها هشت هزار آقچه بوده است.
- چندین خانه در محله خضد بیک با درآمد سالانه 6180 آقچه
- روستایی به نام یوسف لودر، نزدیک ادیرنه با درآمد سالانه 25000 آقچه
- روستایی موسوم به احمد بیگ در منطقه ویز با درآمد سالیانه دو هزار آقچه
- یک قطعه زمین با درآمد سالانه 539 آقچه
- دو تا اتاق در نزدیکی مسجد یاد شده با درآمد سالانه 5154 آقچه در کنار این درآمد ها، واقف مخارجی معادل 28840 آقچه پیش بینی کرده بود که در مقایسه با مجموع درآمدها، با یک مازاد 18433 آقچه ای مواجه هستیم. حاج خیرالدین اداره امور موقوفاتش را به اعضای خانواده و حاکم وقت می سپارد. به اعتقاد او حاکم وقت قادر بود با اتخاذ راه کارهای مناسب، سلامتی نحوه اداره موقوفات را تضمین کند.
بدین ترتیب محله حاج خیرالدین پیرامون یک نمازخانه ایجاد شد و 25 وقف دیگر خارج از این محله وجود دارد. در محله حاج خیر الدین، بزرگ ترین وقف نقدی ( 52000 آقچه ) برای یک مدرسه (معلم خانه ) بوده است که توسط محی الدین بن محمد یرلوکا، معلم سرخانه بایزید دوم، صورت گرفته بود که این وقف همراه یک باب منزل شامل اصطبل، اتاق و باغ بوده است. بر اساس این وقف نامه، از ناحیه این وقف حقوق یک معلم، یک دستیار معلم، دو قاری، یک سقا و یک تعمیرکار پرداخت می شد. از سوی دیگر خرید حصیر و هیزم لازم نیز از این ناحیه هزینه می شده است.
در وقف حاج خیرالدین و احمد البخاری، محور قرآن دادن مسجد و نمازخانه در وقف هدف بوده که هر چه ما داریم و می توانیم داشته باشیم از مسجد و ارتباط با خالق هستی بخش است.
واقفان محترم در هرگونه وقفی، محور قرآن دادن مسجد و نماز را سرلوحه موقوفات خود قرار دهند که باعث برکت و استحکام حرکت وقف می شود.
منبع: نشریه انتظار نوجوان، شماره 65.