رفتار شهروندی سازمانی چیست؟

رفتار شهروندی سازمانی چیست؟ این اصطلاح، یک اصطلاح روان‌شناسی فنی برای تعریف مجموعه‌ای از رفتارهای فردی در قالب گروه است. رفتار شهروندی سازمانی ابتدا توسط دنیس ارگان (Dennis Organ) در سال 1988 این‌گونه تعریف شد: «یک رفتار فردی که در سیستم رسمی پاداش‌دهی، هیچ پاداشی برای آن در نظر گرفته نمی‌شود … اما ترکیب آن با همین نوع رفتارها در گروه، منجر به اثربخشی می‌شود.» در دنیای کسب‌و‌کار، رفتار شهروندی سازمانی با بهره‌وری در کار، اثربخشی کارکنان و سایر عواملی که می‌توانند در کوتاه‌ مدت و بلند مدت بر روی کسب‌و‌کار تأثیر بگذارند، ارتباط تنگاتنگی دارد. رفتارهای معمول شهروندی سازمانی در کسب‌وکار زمانی اتفاق می‌افتد که کارکنان در یک گروه جمع می‌شوند تا به صورت منظم و دائم و یا موقتی و برای فعالیتی مشخص، با هم همکاری داشته باشند. برای مثال، کارکنان دپارتمان بازاریابی دائما رفتار شهروندی سازمانی خود را به نمایش می‌گذارند چرا که همگی در یک دپارتمان همکار هستند. کارکنانی که برای یک فعالیت موقتی و خاص در کنار هم جمع می‌شوند نیز، هر چند برای مدتی محدود، رفتار شهروندی سازمانی از خود نشان می‌دهند.

5 نوع رفتار مشترک شهروندی سازمانی

در سال 1988 دنیس ارگان در مطالعه‌ی خود بر روی رفتار شهروندی سازمانی، به تعریف 5 رفتار مشترک پرداخت. او در این مطالعه اظهار داشت که وقتی این رفتارهای مشترک در قالب گروه به نمایش گذاشته شوند، بهره‌وری و اثربخشی کار بالا خواهد رفت. اگرچه امروزه روان‌شناسان چندین و چند رفتار مشترک شهروندی سازمانی قطعی شناسایی کرده‌اند، اما 5 رفتار تعریف‌شده توسط ارگان در سال 1988 هنوز هم بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند. این 5 رفتار عبارتند از: نوع‌دوستی، احترام، جوانمردی، وظیفه‌شناسی و فضیلت اجتماعی.

نوع‌دوستی

به تمایل برای کمک و مساعدت به دیگران بدون انتظار پاداش یا جبران مساعدت، «نوع‌دوستی» گفته می‌شود. نمونه‌ی متداول نوع‌دوستی در خارج از محیط کسب‌وکار این است که مثلا شخصی به خاطر خرابی خودروی همسایه او را به محل کارش برساند و در قبال این کار انتظار پول بنزین یا کاری برای جبران آن را نداشته باشد. در کسب‌و‌کار، رفتار نوع‌دوستانه به طور کل به کار یا پروژه‌ای مرتبط می‌شود که افراد روی آن کار می‌کنند. رفتار نوع‌دوستانه در گروه می‌تواند داوطلب شدن برای کار بر روی پروژه‌ای خاص، کمک یا مساعدت داوطلبانه به سایر کارکنان در انجام کارها و سایر وظایف‌شان یا انجام داوطلبانه‌ی کارهای دیگر برای کمک به کاهش حجم کار سایر کارکنان باشد. نوع‌دوستی در محیط کار باعث بالا رفتن بهره‌وری و اثربخشی خواهد شد، زیرا منجر به تقویت رابطه‌ی خوب میان کارکنان می‌شود. همچنین نوع‌دوستی، استرس حجم کاری سایر کارکنان را کاهش و بهره‌وری آنها را افزایش می‌دهد.

احترام

به رفتار مؤدبانه و ملاحظه‌کارانه نسبت به دیگران، «احترام» می‌گویند. احترام در خارج از محیط کار شامل رفتارهایی از جمله پرسیدن حال و احوال دیگران یا پرسیدن وضعیت سلامتی فرزند همسایه می‌شود. در محیط کسب‌و‌کار، احترام در قالب رفتارهایی از جمله جویا شدن در خصوص موردی که یکی از همکاران قبلا آن را مطرح کرده بود، پرسیدن از یک همکار در خصوص مشکلات کار پروژه یا مطلع ساختن همکاران در خصوص تعهدات پیشین یا هرگونه مشکلی باشد که ممکن است باعث پایین آمدن حجم کاری آنها یا عدم حضور آنها در محیط کار شده است. احترام نه تنها تعاملات اجتماعی مثبت میان کارکنان را به وجود می‌آورد و باعث بهبود محیط کار می‌شود بلکه می‌تواند باعث کاهش استرس‌های کارکنانی شود که تواضع لازم برای اطلاع دادن به همکاران‌شان در خصوص مسائلی از جمله غیبت‌های آینده از محیط کار و غیره را ندارند.

جوانمردی

«جوانمردی» به معنی عدم نمایش رفتار منفی در هنگامی است که هیچ چیز طبق برنامه پیش نرفته یا مواقعی که چیزی ناراحت‌کننده، سخت، ناامید‌کننده یا منفی رخ می‌دهد، تعریف می‌شود. در خارج از محیط کسب‌و‌کار، جوانمردی معمولا در ارتباط با مسائل ورزشی رخ می‌دهد، مثلا ناجوانمردی ممکن است زمانی اتفاق بیفتد که وقتی تیم یک بازیکن فوتبال می‌بازد، شروع به ناسزاگویی و مشاجره با هم‌تیمی‌های خود می‌کند. در محیط کسب‌وکار، جوانمردی معمولا در ارتباط با موضوعاتی مثل شکایت از کار، حجم‌کاری یا اتفاقات منفی در خصوص کار است. مثلا فرض کنید کارمندی که به مقام بالادست خود پیشنهادی ارائه داده است، در حالی که انتظار استقبال با آغوش گرم را برای خود تصور می‌کرد، با مخالفت روبرو می‌شود. این کارمند با مطرح نکردن شکایت درباره‌ی وضعیت موجود (در صحبت با سایر کارکنان یا افرادی که ممکن است این رفتار را به سایرین گزارش کنند)، از خود جوانمردی نشان می‌دهد.

وظیفه‌شناسی

«وظیفه‌شناسی» رفتاری است که میزان قابل قبولی از خودکنترلی و نظم و انضباطی را به نمایش می‌گذارد که بیش از حداقل الزامات مورد انتظار آن وضعیت است. در محیط کسب‌و‌کار، وظیفه‌شناسی زمانی مشاهده می‌شود که یک کارمند نه تنها خواسته‌های کارفرمای خود از قبیل به موقع حضور داشتن و انجام به موقع وظایف را برآورده می‌سازد بلکه پا را از آن نیز فراتر می‌گذارد. برای مثال، فراتر رفتن از انتظارات و در نتیجه نشان دادن وظیفه‌شناسی را می‌توان در کارمندی دید که از پیش برنامه‌ریزی می‌کند تا در آینده، خود و همکارانش با حجم کاری شدید مواجه نشوند.

فضیلت اجتماعی

«فضیلت اجتماعی» یعنی رفتاری که یک فرد به نمایندگی از سازمان خود و در حمایت از سازمان در خارج از فضای رسمی نشان می‌دهد. نمونه‌هایی از فضیلت مدنی در محیط کسب‌وکار عبارتند از بیان مزایا و خوبی‌های محیط کار در حضور دوستان، اعضای خانواده و آشنایان، حضور در رویدادهای سازمان مثل رویدادهای خیریه یا مهمانی‌های جمع‌آوری کمک و در کل حمایت تمام‌قد از سازمان و توانایی‌های آن حتی در خارج از محیط کار. فضیلت مدنی حس اجتماعی و اتحاد را در محیط کار ایجاد می‌کند که با ارتقای عملکرد و افزایش رضایت شغلی در میان کارکنان رابطه‌ی مستقیمی دارد. کارکنانی که پیوند نزدیکی با محیط کار خود برقرار می‌کنند، در مقایسه با کسانی که این حس اجتماعی را به اشتراک نمی‌گذارند، دارای بهره‌وری و اثربخشی بیشتری خواهند بود.

برگرفته از: businessnlpacademy.co.uk