دانشگاه‌های پرشمار، دانش‌آموخته‌های بیکار

تعداد دانشگاه‌ها در اغلب کشورهای پیشرفته جهان زیر ٥٠٠ است به‌طوری که آلمان ٤١٢، انگلیس ٢٩١، کانادا ٣٢٩، ایتالیا ٢٣٦ و هلند ٤٢٣ دانشگاه دارند و برخی کشورهای اروپایی نظیر نروژ، سوئد، دانمارک، فنلاند و ... زیر ١٠٠ دانشگاه تأسیس کرده‌اند در دو سال گذشته، ایران با 51 هزار و 600 دانشجوی اعزامی جزو 10 کشور نخست اعزام کننده دانشجو به دانشگاه‌های خارج قرار گرفته است.

به گزارش به نقل از شهروند ، در روزهایی که فارغ‌التحصیلان بیکار دانشگاهی به بالاترین و استقبال از دانشگاه‌ها به کمترین اندازه خود در دو دهه گذشته رسیده است، طرح ساماندهی آموزش عالی به مراحل اجرایی‌اش نزدیک می‌شود. مشکلات آموزش عالی اگرچه همواره و به زعم بعضی کارشناسان در ایران وجود داشته اما کمتر کسی است که سال جدی‌ترشدن بحران را 84 نداند؛ روزگاری که دولتمردان جدید برای کاستن از قدرت رقیب‌ سیاسی‌شان به تضعیف دانشگاه آزاد اسلامی رو آوردند و این راه تضعیف را هم در افزایش قارچ‌گونه دیگر دانشگاه‌ها دانستند.

مثال دانشگاه‌های غیرانتفاعی شاید تا اندازه‌ای این روند را نشان دهد که تعداد آنها از 44 موسسه در سال 84 به 340 موسسه در سال 92 رسید و همه این تغییرات درحالی بود که بسیاری از این موسسات حتی یک عضو هیأت‌علمی دایم یا ساختمانی ثابت نداشتند. افزایش واحدهای دانشگاه‌ پیام‌نور و گسترش علمی‌-کاربردی‌ها هم بخش دیگری از داستان غم‌انگیز آموزش عالی در دهه گذشته ایران است که درباره علمی-‌کاربردی‌ها، فعالیت واحدهای غیرمجاز هم داستان تازه‌ای در آموزش عالی بود. سرگذشت علم و مراکز دانشگاهی ایران به جایی رسیده که حالا همه از لزوم ساماندهی این وضعیت سخن می‌گویند هرچند که درباره جزییات این سامان اختلاف‌ سلیقه وجود دارد.

پایان دانشگاه‌های غیرمجاز و شیب ملایم
مهر همین امسال یک بار دیگر وزارت علوم در بیانیه‌ای 5دانشگاه غیرمجاز را معرفی کرد و به دانشجویان هشدار داد که در انتخاب محل تحصیل خود این 5 مرکز را انتخاب نکنند. در بخشی از این بیانیه آمده بود: «وزارت علوم به منظور اطلاع‌رسانی و صیانت از حقوق شهروندی، فعالیت‌های غیرمجاز در حوزه آموزش عالی را اطلاع‌رسانی می‌کند. بر این اساس، فعالیت آموزشی «دانشگاه صنایع و معادن»، «پردیس بین‌المللی توسعه علوم و فنون فارابی»، «پردیس بین‌الملل رهپویان علم و صنعت»، «مرکز آموزش خانه صنعت و معدن خراسان رضوی» و «واحد و شعب موسوم به مرکز آموزش مدیریت جزیره کیش» غیر مجاز است.»

این نخستین‌بار نبود که وزارت علوم چنین بیانیه‌ای صادر می‌کرد و پیش از این هم اسامی چندین دانشگاه غیرمجاز را منتشر کرده بود. فعالیت غیرمجاز برخی واحدهای علمی-‌کاربردی درحالی است که کارشناسان آموزشی دلیل چنین وضعیتی را حضور و انگیزه بعضی مدیران و صاحب‌منصبان در احداث و راه‌اندازی دانشگاه می‌دانند. این مشکلات و در کنار آن «جداشدن دانشگاه علمی-‌کاربردی از رسالت اصلی خود» یعنی پرورش فارغ‌التحصیلان فنی، تصمیم‌گیران آموزشی و در رأس آن رئیس‌جمهوری را وادار کرد تا خواهان کاهش فعالیت دانشگاه علمی- کاربردی شوند.

«حسن روحانی» بهمن پارسال در دستوری پذیرش دانشجو در مراکز علمی-‌کاربردی وابسته به دستگاه‌های اجرایی را ممنوع اعلام کرد و فرصت یک‌ساله‌ای را برای انحلال این مراکز درنظر گرفت. در این ابلاغ روحانی به وزارت علوم و بهداشت آمده بود که «براساس مصوبه شورای‌عالی اداری موسسات پژوهشی وابسته به دستگاه‌های اجرایی، از سال تحصیلی 97-98 به هیچ عنوان مجاز به پذیرش دانشجو در هیچ‌یک از مقاطع برای این‌گونه موسسات نیستند.» این تصمیم اما با واکنش‌های متفاوتی روبه‌رو شد و چند روز بعد 167نماینده مجلس در نامه به رئیس‌جمهوری خواستار لغو مصوبه شورای‌عالی اداری در خصوص انحلال مراکز علمی – کاربردی دولتی شدند. در کنار تمام این انتقادات اما روند پذیرش‌نکردن دانشجوی جدید در این موسسات ادامه پیدا کرد و به نظر می‌آید در سال‌های آینده شاهد پایان فعالیت واحدهای وابسته به مراکز دولتی خواهیم بود.

پرتعداد ولی بی‌کیفیت؛ تفاوت‌های آموزش عالی ایران با جهان
اگرچه پیش از سال 84 هم کیفیت آموزش عالی در ایران رتبه چندان مهمی در دنیا نداشت، اما در در این سال‌ها و چندبرابر شدن واحدهای دانشگاهی، کیفیت آموزش باز هم کاهش پیدا کرده و حالا کار به جایی رسیده که واحدهای دانشگاهی ایران بیشتر از تعداد دانشگاه‌های بسیاری کشورهای توسعه‌یافته و پیشتاز در تولید علم است. علاوه‌براین در این سال‌ها و با افزایش فارغ‌التحصیلان، آمار افراد بیکار با مدارک دانشگاهی هم افزایش یافته. دراین‌باره، آخرین گزارش موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی وزارت علوم، اطلاعاتی از وضعیت آموزش عالی در ایران و در سال 96 منتشر کرده که براساس آن، 2هزار و 569 دانشگاه در کشور وجود دارد.

از این تعداد واحد دانشگاهی، 530 واحد سهم دانشگاه آزاد، 309 موسسه غیرانتفاعی، 170 مرکز فنی حرفه ای، 466 مرکز پیام نور، 953 واحد علمی- کاربردی و 141 مورد هم دانشگاه دولتی( وزارت علوم، تحقیقات و فناوری) در 31 استان است. بر اساس آمار همین موسسه پژوهشی، تعداد 3 میلیون و 794 هزار و 420 دانشجو در دانشگاه‌های ایران مشغول تحصیل هستند که از این تعداد یک میلیون و 723 هزار و 269 نفر زن و 2 میلیون و 71 هزار و 151 دانشجو مردند و همچنین از کل جمعیت دانشجویی کشور، تعداد یک میلیون و 550 هزار و 70 دانشجو در دانشگاه آزاد اسلامی،‌ 339 هزار و 325 دانشجو در موسسات آموزش عالی غیر دولتی و غیر انتفاعی، 197 هزار و 305 دانشجو در دانشگاه فنی‌حرفه‌ای، 473 هزار و 798 دانشجو در دانشگاه علمی – کاربردی، ‌546 هزار و 886 نفر در دانشگاه پیام نور و 687 هزار و 36 دانشجو در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مشغول تحصیلند.

اطلاعات گزارش موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی وزارت علوم همچنین نشان می‌دهد که استان‌های کردستان،‌ ایلام،‌ چهارمحال‌وبختیاری و زنجان کمترین و استان‌هایی نظیر تهران، آذربایجان شرقی،‌ فارس و خراسان‌رضوی بیشترین تعداد مراکز و واحد دانشگاهی را دارند. بر اساس گزارش آماری وزارت علوم، تعداد دانشجویان دوره کاردانی سال 96، 3324 نفر در دو دوره روزانه و شبانه بوده و این آمار در دوره کارشناسی 427 هزار و 483 دانشجو است. مقایسه نتایج این گزارش با موارد مشابه درباره کشورهای پیشرو در زمینه تولید علم دانشگاهی نشان می‌دهد که ایران از لحاظ تعداد دانشگاه و دانشجو بالاتر از بسیاری از کشورهای پیشرفته قرار دارد.

در این باره کافی است بدانیم در ایران 2هزارو569 دانشگاه وجود دارد، اما بنابر تازه‌ترین اعلام موسسه اسپانیایی CISC ، تعداد دانشگاه‌ها در اغلب کشورهای پیشرفته جهان زیر ٥٠٠ است؛ به عنوان مثال آلمان ٤١٢، انگلیس ٢٩١، کانادا ٣٢٩، ایتالیا ٢٣٦ و هلند ٤٢٣ دانشگاه دارند و برخی کشورهای اروپایی مانند نروژ، سوئد، دانمارک، فنلاند و... زیر صد دانشگاه تاسیس کرده‌اند. این آمار درباره کشورهای پیشرفته آسیایی مانند سنگاپور و کره‌جنوبی نیز تکرار می‌شود و تنها ژاپن است که کمی پا را فراتر از این قاعده گذاشته و ٩٨٧ دانشگاه دارد. شمار دانشگاه‌ها در استرالیا و نیوزیلند نیز مانند سایر کشورهای توسعه‌یافته جهان رقمی زیر ٥٠٠ است. علاوه‌براین اطلاعات همین موسسه اسپانیایی نشان می‌دهد که آمریکا با حدود ٣23‌میلیون نفر جمعیت، ٣ هزار و ٢٨٠ دانشگاه دارد که البته ٥٩ دانشگاه ایالات متحده جزو ١٠٠ دانشگاه برتر جهانند. چین با یک میلیارد و ٣٩٧ میلیون نفر جمعیت تنها ٢ هزار و 310 دانشگاه دارد و هند با جمعیت یک میلیارد و ٢٧٤ میلیون نفر 4 هزار و 4 دانشگاه دایر کرده است.

خروج دانشجویان از کشور هم‌زمان با دوبرابرشدن تعداد دانشگاه‌های ایرانی
اگرچه در فاصله‌ سال‌های 84 تا 92، تعداد دانشگاه‌های ایران از 1300 مرکز به 2هزار و 504 مرکز افزایش پیدا کرد، اما این به معنای پایان خروج متقاضیان تحصیلی از کشور نبود. اطلاعات موسسه پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) نشان می‌دهد که در دو سال گذشته، ایران با 51 هزار و 600 دانشجوی اعزامی بعد از کشورهای چین،‌ هند، کره‌جنوبی، آلمان، عربستان، فرانسه،‌ آمریکا، مالزی و ویتنام یکی از 10 کشور اول اعزام‌کننده دانشجو به دانشگاه‌های خارج قرار گرفته است و آمریکا به عنوان نخستین کشور جذب دانشجویان بین‌المللی قرار دارد.

ساماندهی آموزش عالی در راه است
آمار و اطلاعات تعداد کنونی دانشگاه‌های ایران، تعداد دانشجویان، تعداد فارغ‌التحصیلان بیکار و همچنین رتبه دانشگاه‌های ایران در رده‌بندی‌های معتبر دنیا نشان می‌دهد که خروجی این شرایط و مسیر، سعادت و آبادی علم در ایران نیست؛ این خلاصه اظهارنظر مسئولان وزارت علوم و کارشناسان دانشگاهی است که این روزها از آغاز «طرح ساماندهی آموزش عالی» در ایران می‌گویند. براساس این طرح تمام واحدها و رشته‌های دانشگاهی یک بار دیگر بازنگری خواهند داشت و متناسب با این آمایش، آموزش عالی در ایران دچار تغییر خواهد شد.

درباره ضرورت این ‌طرح پیش از این «مجتبی شریعتی نیاسر»، معاون آموزشی وزارت علوم گفته که «این طرح درحال بررسی است و مهمترین موضوع آن ساماندهی موسسات آموزش عالی است و اگر دانشگاه‌های سطح یک در کشور وجود دارند، به واسطه همین طرح بوده؛ این طرح در جهت توانمندسازی و ارتقای مراکز آموزش عالی است و در آن به دنبال انحلال موسسه‌ای نیستیم.» او زمان اجرایی‌شدن این طرح را پیش از پایان سال تحصیلی کنونی دانست و درباره جزییات آن گفته است: «از ویژگی‌های اجرای این طرح آن است که مجموعه دانشگاه‌های کوچک در ارتباط با دانشگاه‌های بزرگ به صورت همکاری یا قرار گرفتن در زیرمجموعه آنها می‌توانند خدمات علمی بهتری را ارایه دهند.» علاوه‌بر این در روزهای گذشته هم «محمود غلامی»، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری درباره این طرح گفت: «بخش‌هایی از این طرح مانند توقف پذیرش دانشجو توسط مؤسسات آموزش عالی وابسته به دستگاه‌های اجرایی و پژوهشگاه‌های خارج از وزارت علوم بود که اجرا شده است و آنها را نیز به سمت همکاری‌های مشترک با دانشگاه‌ها هدایت می‌کنیم. در مجموع این طرح موجب انسجام و قوام برای کیفی‌سازی در آموزش عالی کشور می‌شود.»