حجت‌‌الاسلام و المسلمین مرتضی چیت‌سازیان، عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث، در گفت‌وگو با
خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، در خصوص تعریف تفسیر گفت: تفسیر یعنی پرده برداشتن و چون در حدیث نبوی داریم که «لِلقُرآنِ ظَهرٌ وَ بَطنٌ إلی سَبعَةِ أبطُنٍعلی: همانا برای قرآن ظاهری و باطنی است و برای باطن آن باطنی است تا هفت بطن» مفسر در واقع از رموز قرآنی پرده بر می‌دارد و آن را برای خواننده روشن می‌کند. تاویل هم یعنی به اول بردن و اصل و اساس چیزی را مشخص کردن. یعنی وقتی می‌گوییم تاویل این آیه چیست، مراد ما آن است که بر چه اساسی نازل شده و چه نکاتی از این آیه استنباط می‌شود.
چیت‌سازیان در پاسخ به این پرسش که مراد از تفسیر عقلی چیست، گفت: مبنای تفسیر باید قابل پذیرش باشد، لذا در روایات داریم که جایگاه کسی که تفسیر به رای کند آتش است، کسی حق ندارد تفسیر به رای بکند. تفسیر عقلی مبنایش خردورزی است، یعنی تفسیری که با بنای عقلا و سیره ایشان مطابقت دارد و یا یک ملازمه عقلیه ما در آن تفسیر داریم. لذا تفسیر عقلی همه جوانب بر اساس عقلی که خالی از شوائب و اوهام باشد، سنجیده می‌شود و مراد از خرد این‌جا عقل فطری است و نه عقلی که در آن اعوجاجات وجود داشته باشد.
این استاد دانشگاه در پاسخ به این پرسش که با توجه به اشتراکاتی که بین تفسیر اجتماعی، فلسفی و عصری با تفسیر عقلی وجود دارد، نسبت تفسیر عقلی با این تفاسیر چیست، گفت: تفسیر عقلی با تفاسیری که ذکر کردید همپوشانی‌هایی دارد، اما ما به الامتیاز تفسیر عقلی عام بودن آن است. تفسیر اجتماعی تفسیری عرفی است و تفسیر فلسفی بر اساس رموز و حکمت‌های فلسفی صورت می‌گیرد، اما تفسیر عقلی فراتر از این‌هاست و با آن‌ها نسبت عموم و خصوص مطلق داشته و عام‌تر از آن‌هاست.
وی ادامه داد: در تفسیر عقلی مفسر تلاش می‌کند که بتواند بر مبنای خرد، فکر و عقل نکته‌ای که واقعیت دارد را پیدا کند و برای افراد بیان کند. تفسیر عقلی عام‌تر از تفاسیر دیگر است. در تفسیر عقلانی تکیه این تفسیر بر خردورزی است.
چیت‌سازیان در پاسخ به این پرسش که نقش شان نزول و حدیث در تفسیر عقلی چیست، گفت: شان نزول و حدیث کمک فراوانی در تبیین آیات قرآنی می‌کند. بسیاری از آیات قرآنی و سور قرآن شان نزول دارد. در تفسیر باید شان نزول را در نظر بگیریم. گاهی شان نزول برای یک منطقه و یا محله و فرد خاصی است، اما در بسیاری از اوقات نمی‌توانیم بگوییم آیه منحصر به شهر مدینه، مکه یا فردی خاص است.
وی ادامه داد: در تفسیر عقلانی بنا بر این است که آنگونه که از شان نزول فهمیده می‌شود، معنای درونی آیه به نوعی تعمیم داده شود. این کار بر اساس مناط‌ها و معیارهایی که پذیرفته شده است، صورت می‌گیرد.
عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث در خصوص نسبت تفسیر عقلی و تفسیر قرآن بالقرآن، گفت: علامه طباطبایی(ره) صاحب تفسیر المیزان مبتکر تفسیر قرآن بالقرآن است و تفسیر ایشان به نوعی تفسیر عقلانی است و بهترین نوع تفسیری است که بتوانیم با آیات مشابه به تفسیر قرآن بپردازیم، همچنین بنا بر آیات محکم و متشابه استفاده از آیات دیگر می‌تواند برای ما در رسیدن به نکات مهم تفسیری راهگشا باشد.
چیت‌سازیان در پاسخ به این‌که وضعیت تفسیر عقلی در کشور چگونه است، گفت: وضعیت تفسیر عقلانی رو به پیشرفت است و در دهه‌های اخیر گرایش به تفسیر عقلی بیشتر شده است، البته این پیشرفت در چارچوب موازینی است که خود مفسران تدوین کرده‌اند و برای تفسیر وجود داشته است. امروزه این تفسیر جایگاه خود را در حوزه‌های علمیه، دانشگاه‌ها و طبقات مفسرین باز می‌کند.
وی در این خصوص که مردم می توانند مشکلات خود را با رجوع به تفاسیر عقلی حل کنند، گفت: طبیعی است مردم همان‌گونه که به تفاسیر نقلی رجوع می کنند و از تفاسیری مانند تفسیر صافی، و فیض کاشانی بهره می‌گیرند می‌توانند از این تفاسیر نیز بهره بگیرند.
چیت‌سازیان در پایان در خصوص مصادیق تفسیر عقلی گفت: تفسیر علامه طباطبایی سرآمد تفاسیر عقلانی است، تفسیر رهنما از آقای رفسنجانی نیز مصداق خوبی برای این تفسیر است. تفسیر تسنیم آیت‌الله جوادی‌آملی نیز خیلی تفسیر عقلانی محکمی است و تفسیر نمونه هم تا حدودی مشرب عقلانی را مورد استفاده قرار داده است.
