محصول 19 سال خشکسالی در یکی از وسیع‌ترین استان‌های شرق ایران، فقر تدریجی دو پیشه مهم و درآمدزای خراسان جنوبی؛ دامپروری و کشاورزی است.
به گزارش ، روزنامه اعتماد نوشت: در حالی که مسوولان استان علت اصلی تحلیل رفتن این دو پیشه دیرینه را به صفر رسیدن ذخایر آبی به دلیل کاهش چشمگیر میانگین بارش طی دو دهه و از دست رفتن مراتع به دلیل خشک شدن چراگاه‌ها می‌دانند، حجم رو به افزایش روستاهایی که یکی پس از دیگری از سکنه خالی می‌شود تا ساکنانش، امکانات تامین معاش حداقل را در نقطه‌ای دیگر از این استان پهناور جست‌وجو کنند به یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های مسوولان سومین استان پهناور ایران تبدیل شده است.
خالی شدن روستاها، صرفا به معنای خالی شدن خانه‌های روستاییان از وجود سکنه نیست. اغلب روستاهای گرفتار بی‌آبی و خشک شدن مراتع در مجاورت مرز ایران و افغانستان قرار دارند و خالی شدن این روستاها از سکنه می‌تواند امنیت بیش از 300 کیلومتر نوار مرزی شرق کشور را به مخاطره بیندازد. در حال حاضر، اغلب روستانشینان استان خراسان جنوبی، به دلیل مشکلات شدید معیشتی ناشی از 19 سال خشکسالی استان، تحت پوشش کمیته امداد قرار دارند تا با کمک‌های حداقلی این نهاد حمایتی، حیات‌شان حفظ شود آن هم در حالی که مسوولان امداد استان به دلیل وضعیت جسمانی آخرین ساکنان این روستاها و به‌خصوص، شرایط جغرافیایی و موقعیت سوق‌الجیشی این منطقه که با ناامن‌ترین ولایات افغانستان هم‌مرز است، چندان به توانمندسازی و سبک کردن فهرست تعداد مددجویان روستانشین خود امیدوار نیستند.
رضا سلم‌آبادی، مدیرکل کمیته امداد استان خراسان جنوبی، در نشست خبری تور رسانه‌ای که هفته گذشته از مناطق محروم سه شهرستان خراسان جنوبی بازدید کردند، در توضیح وضعیت این استان و شرایط دشوار زندگی روستانشینان نوار شرقی کشور گفت: «سرانه پراکندگی جمعیت در 150 هزار کیلومتر مربع وسعت استان، در هر کیلومتر به کمتر از 5 نفر کاهش پیدا کرده در حالی که این سرانه در کل کشور، در هر کیلومتر مربع 46 نفر است. کمتر از یک درصد جمعیت کشور در این استان ساکن هستند و پراکندگی جمعیت در وسعت استان، یکی از دلایل تشدید فقر در خراسان جنوبی است که حتی ارایه خدمات به جمعیت مددجویی در هر نقطه از استان، قیمتی متفاوت از باقی مناطق دارد و لازم است مسوولان کشوری، سرانه خدمات را به تناسب وسعت استان‌ها تقسیم کنند.»سلم‌آبادی در اشاره به توزیع نابرابر خشکسالی در استان، از روستاهایی مانند «دو نخی» و از توابع شهرستان «درمیان» یاد می‌کند که قنات آنها 12 سال قبل خشک شده اما به گفته او، روستاهای دیگری مانند «کلات‌نظر» و از توابع همین شهرستان هم در استان هستند که ساکنانش خبر می‌دهند 8 ماه قبل، حیات قنات روستا به آخر رسید و می‌افزاید: «روستای بدون درخت و بدون آب و بدون قنات معنایی دارد؟
ولی در روستاهای خراسان جنوبی ما با قنات‌هایی مواجه می‌شویم که معبر آب قنات به طور کامل خشکیده. آن هم در حالی که در این روستاها، تنها منبع درآمد مردم، چند راس گوسفند است که به گفته خود روستاییان به دلیل کم‌آبی، گاهی بر سر آب دادن به گوسفندان هم دعوا می‌شود. قهر طبیعت در این 19 سال باعث شده روستاهای ما فقیرتر بشوند. آب شرب روستاها با تانکر تامین می‌شود اما در بعضی روستاها، مردم می‌گویند گاهی اوقات باید 24 ساعت یا حتی 48 ساعت در انتظار آمدن تانکر آب شرب بمانند که در دسترس نبودن آب سالم و بهداشتی، حتی رعایت بهداشت و نیاز آب مصرفی بعضی خانواده‌ها را هم با مشکلات شدید مواجه می‌کند. برای انتقال بسیاری از روستاها هم با مشکل مواجهیم مگر اینکه مصوبه شورای تامین استان برای تخریب روستا بگیریم که معمولا هم شورا مصوبه ممنوعیت تخریب می‌دهد تا از بروز مشکلات امنیتی یا افزایش هزینه ناشی از انتقال و جابه‌جایی روستا جلوگیری کرده باشد.»
در ابتدای دهه 70، استان خراسان جنوبی، 3 هزار و 558 روستای دارای سکنه داشته که به گفته سلم‌آبادی، تا امروز و بر اثر خشکسالی، 1680 روستا – 47 درصد روستاهای استان - خالی از سکنه شده و در حال حاضر، آب آشامیدنی 436 روستا از مجموع 1500 روستای دارای سکنه استان با تانکر تامین می‌شود که بنا بر اذعان مدیرکل کمیته امداد استان خراسان جنوبی، این روستاها هم در مرز تخلیه قرار دارند و اگر وضعیت بارندگی تا یک یا دو سال آینده، بهبود پیدا نکند، این روستاها هم خالی از سکنه خواهند شد.
به گفته سلم‌آبادی، بیش از 70 درصد خانوارهای تحت پوشش کمیته امداد در این استان سالمند هستند که اغلب هم ساکنان روستاها بوده و فوت هر کدام به منزله خالی شدن روستا و تشدید نگرانی مسوولان استانی از بابت آینده امنیتی این مناطق است علاوه بر آن، اغلب جوان‌های روستاها هم برای تامین معاش، درصدد مهاجرت به شهرها هستند درحالی که به دلیل دهک درآمدی نازل، ناچار به سکونت در حاشیه شهرهای استان می‌شوند که بی‌تردید، آسیب‌های اجتماعی ناشی از حاشیه نشینی، از مشکلات شهرهای استان در آینده نه چندان دور خواهد بود.
به گفته سلم‌آبادی نرخ رسمی بیکاری در استان خراسان جنوبی و در سال 95، 10.7 درصد بوده که این رقم در سه ماه 96 به 11.5 درصد افزایش پیدا کرده و تاثیر رشد نرخ بیکاری در این استان شرقی که قطعا بی‌ارتباط با خشکسالی 19 ساله نیست برهم خوردن تعادل آمار جمعیت روستایی و شهرنشین است، چنانکه سلم‌آبادی می‌گوید: «سال 1375، 38 درصد جمعیت استان، شهرنشین بود اما سال 95، این رقم به 59 درصد افزایش یافت و در صورت ادامه خشکسالی، این عدد به 70 درصد هم خواهد رسید. آن هم در حالی که این استان، تولید‌کننده 4 محصول استراتژیک - زرشک، زعفران، عناب و انار – است که مجموع درآمدزایی ناشی از تولید این محصولات هم در نقشه درآمد ناخالص ملی کشور GDP سهم قابل توجهی دارد اما این تولیدات در سطح استان، صرفا خرده مالکی است و به همین دلیل در اقتصاد استان تاثیر چندانی ندارد.» در فهرست ضرایب محرومیت و برخورداری مناطق روستایی و شهری که در دهه 80 به تصویب هیات دولت رسید، حدود نیمی از شهرستان‌های استان خراسان جنوبی دچار ضرایب 7 به بالا هستند که افزایش ضرایب به معنای شدت یافتن محرومیت است.
سلم‌آبادی هم در تایید نگران زایی این ضرایب می‌گوید: «بنا بر یک نقل قول، 94 درصد و بنا بر نقل قولی دیگر، 96 درصد روستاهای استان خراسان جنوبی دارای ضریب محرومیت 7 و 8 و 9 است. در مواردی حتی مرکز شهرستان هم ضریب 7 دارد و در مواردی، اگرچه یک روستا ضریب 8 گرفته اما به نظر ما و به گواهی شرایط زندگی مردم، ضریب آن منطقه بالاتر است و معتقدیم در برخی نقاط استان، به خصوص در مناطقی که آب و جاده و مدرسه بیش از 5 کلاسه نیست، ضرایب هم واقعی نیست. فقر مناطق محروم خراسان جنوبی، نوع خاصی از فقر است منتها میزان مطالبه‌گری مردم هم در این استان کم است چون این مردم، بسیار قانع هستند.» بنا بر آخرین آمار کمیته امداد استان خراسان جنوبی، تا پایان سال 95، 32 هزار و 313 خانواده – 62 هزار و 910 نفر - تحت پوشش دریافت مستمری هستند. حدود 73 درصد خانوارهای تحت پوشش کمیته امداد – 22 هزار و 390 سرپرست خانوار - در این استان سالمندند. تعداد پشت‌نوبتی‌های دریافت مستمری تا پایان سال 95، به صفر رسیده اما طی دو ماه نخست 96، 580 خانوار در فهرست جدید پشت نوبتی‌های دریافت مستمری قرار گرفته‌اند. 20 هزار و 700 خانوار تحت پوشش کمیته امداد در این استان، در مناطق محروم با ضرایب 7 و 8 و 9 ساکن هستند.
