در سلسله مطالب «خوزستان؛ رنگین کمان آیین‌ها» هدف آشناسازی مخاطب با پاره‌ای از آداب و رسوم دو قوم بزرگ عرب و بختیاری در این استان است.
در قسمت قبل که به مقدمه و معرفی اختصاص داشت برخی از آیین‌ها و سنت‌های عرب‌ها و بختیاری‌های خوزستان را فهرست‌وار برشمردیم و درباره‌ی هر یک به اختصار توضیحاتی دادیم. اکنون در این قسمت قصد داریم تا درباره‌ی مراسم خواستگاری و ازدواج عرب‌های خوزستان برای شما صحبت کنیم. قسمت بعدی این مطلب به آیین ازدواج در بختیاری‌های خوزستان اختصاص دارد. با بنیتا همراه باشید.
مراسم خواستگاری
Credit: Kojaro
عرب‌های استان خوزستان مراسم خواستگاری و ازدواج را به شکل جالب و زیبایی برگزار می‌کنند و ممکن است بسیاری از هموطنان ما در استان‌های دیگر از این رسم و رسوم اطلاعی نداشته باشند.
در مراسم خواستگاری عرب‌های خوزستان، پسر عرب قبل از رفتن به خواستگاری به تمام منازل خویشاوندان خانواده‌ی عروس می‌رود و از تمام آنها کسب اجازه می‌کند. او این کار را به این دلیل انجام می‌دهد که ممکن است پسری از اقوام خانواده‌ی عروس خواهان ازدواج با آن دختر باشد. این کار تنها برای احترام گذاشتن به اقوام خانواده‌ی عروس است و در صورت بودن معترض یا خواهان که عرب‌ها به آن «ناهی» می‌گویند داماد و خانواده داماد برای جلب رضایت ناهی ابتدا از او کسب اجازه می‌کنند و بعد از این که توانستند رضایت ناهی را جلب کنند به او پاداش و یا هدیه می‌دهند که هدیه دادن به ناهی امروزه نیز انجام می‌شود.
اما در صورتی که خواستگار بدون کسب اجازه از ناهی اقدام به خواستگاری از دختری کند، ممکن است منجر به ناراحتی ناهی شود. البته این ناراحتی کمتر در بین عرب‌ها به وجود می‌آید؛ زیرا تمام مردمان عرب از قوانین خواستگاری مطلع هستند و هیچ‌گاه خود را به دردسر نمی‌اندازند و در صورت نبودن ناهی و یا جلب رضایت ناهی مادر پسر قبل از خواستگاری به نزد عروس می‌رود و با او گفت‌وگو می‌کند تا از رضایت و یا نارضایتی دختر با خبر شود.
Credit: Mehrnews
تقریبا در تمام کشور رسم است که مادر پسر قبل از اقدام به خواستگاری به نزد دختر برود و با او صحبت کند و از چگونگی رفتار و گفتار و ظاهر عروس مطلع شود. در صورتی که هر دو خانواده‌ی پسر و دختر از یکدیگر رضایت داشته باشند خانواده دختر این موضوع را به خانواده‌ی داماد اطلاع می‌دهند و با گفتن جمله: «مکانکم مفروشه.» یعنی: «جای شما فرش شده است.» به خانواده پسر اعلام می‌کنند که برای آمدن آنها به خواستگاری دخترشان رضایت دارند. خانواده‌ی پسر قبل از رفتن به خانه‌ی دختر و برگزاری مراسم خواستگاری برای دختر انگشتر و «عبایه» که نوعی چادر عربی است به همراه قواره پارچه یا لباس می‌فرستند. عرب‌ها به این رسم «نیشان» که همان نشان است می‌گویند. قبول کردن نیشان از سوی خانواده‌ی دختر به این معنا است که دختر و پسر با یکدیگر نامزد شده‌اند. عرب‌های خوزستان مراسم خواستگاری را «المشایه» می‌گویند.
همچنین عرب‌ها به مجلس خواستگاری «خُطبه» می‌گویند. خطبه‌ی عرب‌ها دارای آداب و رسوم خاصی است. به این ترتیب که پدر دختر پس از مشورت با برادران خود و رضایتمندی آنها جواب مثبت را به خانواده‌ی پسر اطلاع می‌دهد و بعد از آن وارد مرحله‌ی بعد می‌شوند. این مرحله «صداق» نام دارد که همان مراسم بله‌بران است. این مرحله در نزد عرب‌ها بسیار مهم است چون در این مرحله چگونگی خرید وسایل زندگی زوجین مشخص می‌شود.
کلمه‌ی خواستگاری به زبان عربی در نقاط مختلف خوزستان به گویش‌های مختلفی گفته می‌شود. به عنوان مثال عرب‌های شهرهای دزفول، شوش، شهر حر، مناطق مرزی صرخه و کعب، سوسنگرد، بستان، هویزه، منطقه‌ی مرزی رفیع، ملاثانی، ویس و چند شهر دیگر به آن «گَی» (با فتحه بر روی گاف) می‌گویند اما عرب‌های شهرهای آبادان، شادگان و خرمشهر به جای گی «قطع حق» می‌گویند. توضیح این که بسیاری از عرب‌های خوزستان به جای گفتن حرف قاف از گاف استفاده می‌کنند. به عنوان مثال به جای گفتن قطع حق می‌گویند «گطع حگ». این در حالی است که عرب‌های شهر اهواز به آن گی، صداق، اتعدی و یا صیاگ می‌گویند. اما عرب‌های شهرهای امیدیه و خلف آباد به آن صداق و یا صیاگ هم می‌گویند.
Credit: Hemaseh24
در بسیاری از مواقع مراسم خواستگاری در خانه‌ی دختر و یا اقوام او انجام می‌شود. در بعضی مواقع نیز در صورت ازدیاد مهمانان مراسم خواستگاری را در حسینیه برگزار می‌کنند. عرب‌های خوزستان به مکان‌های پذیرایی «مُضیف» می‌گویند. خانواده پسر برای تاثیرگذاری بیشتر بر خانواده‌ی عروس، روحانی و یا شیخی که همان بزرگ طایفه است را با خود به همراه می‌برند. منظور از تاثیر این است که این افراد می‌توانند با وساطت باعث بهتر برگزار شدن مراسم خواستگاری شوند. عرب‌های خوزستان به سیدها احترام خاصی می‌گذارند و ممکن است به دعوت خانواده‌ی پسر یک سید نیز در مراسم حضور داشته باشد. در مراسم خواستگاری معمولا زن‌ها حضور ندارند و در یکی از خانه‌های اقوام، خانواده‌ی دختر منتظر تصمیم نهایی مردها می‌مانند.
بیشترین هدف از برگزاری مراسم خواستگاری مهریه و یا همان صداق است. در صورت فامیل بودن دختر و پسر ممکن است مهریه و وسایل خانه کمتر لحاظ شود. بیشترین سخت‌گیری صداق میان دختر و پسر غریبه انجام می‌گیرد. خانواده‌ی پسر مبلغی را به عنوان حق زن به خانواده‌ی دختر می‌دهند تا خانواده‌ی دختر بتوانند با آن برای دختر جهیزیه و وسایل خانه را خریداری کنند. پس از این که هر دو طرف، خانواده پسر و خانواده‌ی دختر بر سر مهریه کنار آمدند، مراسم را با ذکر صلوات به پایان می‌رسانند. گفته می‌شود که در برخی از مناطق استان خوزستان عرب‌ها بعد از اتمام مراسم برای حضرت عباس (ع) فاتحه می‌فرستند.
Credit: Scontent
دلیل صلوات فرستادن و فاتحه خواندن این است که خانواده‌ی دختر و پسر بر روی حرف‌هایشان پایبند باشند و دیگر حرفی در میان نباشد. خواندن فاتحه در پایان مراسم خواستگاری بیشتر در بین عرب‌های شهرهای شوش، دزفول، سوسنگرد، هویزه، ملاثانی و برخی از مناطق اهواز متداول است. بعد از اتمام مراسم گی و یا همان خواستگاری، خانواده‌ی میزبان از خانواده‌ی مهمان، پذیرایی مفصلی به عمل می‌آورد. این پذیرایی‌ها بیشتر به صرف قهوه و شیرینی انجام می‌گیرد و بعد از اتمام خواستگاری نوبت به مراسم ازدواج و یا همان عروسی می‌رسد.
مراسم ازدواج
Credit: Axgig
قبل از برگزاری مراسم ازدواج، داماد باید رسم دیرینه‌ای را در بین عرب‌ها به جا آورد. این رسم به این شکل انجام می‌شود که داماد باید برای مادر و خواهر یا خواهران و زن برادر یا زن برادرهای عروس مقداری پارچه تهیه و به آنها به عنوان هدیه پیشکش کند. در گذشته به افراد بیشتری پارچه هدیه داده می‌شده است اما امروزه به دلیل مشکلات اقتصادی هدایای کمتری خریداری و به شکل ساده و کم هزینه‌تر انجام می‌شود.
عرب‌ها به ازدواج «عِرِس» می‌گویند. البته ناگفته نماند که خود کلمه عروس نیز از کلمه عرس گرفته شده است. همچنین عرب‌ها به داماد «عریس» می‌گویند. بسیاری از خانواده‌های عرب چند روز قبل از روز عروسی را جشن می‌گیرند که به آن «حفله» می‌گویند اما به هنگام فرارسیدن روز عروسی، عرب‌ها برای راضی نگه داشتن مهمانان سنگ تمام می‌گذارند. بسیاری از عرب‌ها مانند گذشته مراسم جشن عروسی را در منزل داماد برگزار می‌کنند و با آوردن دیگ‌های بزرگ وعده‌ی شام عروسی را تهیه می‌کنند اما امروزه کمتر پیش می‌آید که به جای برگزاری مراسم در تالار در خانه مراسم جشن عروسی را برپا کنند. در حین جشن و پایکوبی پدر داماد بر سر داماد و عروس شاباش می‌ریزد. شاباش بیشتر اسکناس‌های تا نخورده است.
Credit: Assafir
در گذشته پدر و برادران عروس در مراسم جشن دختر و خواهر خود حضور پیدا نمی‌کردند و تنها مادر و خواهران عروس در مراسم جشن عروسی حضور پیدا می‌کرده‌اند اما امروزه دیگر کمتر شاهد چنین رسم‌هایی هستیم. در هنگام جشن و پایکوبی تعدادی از فامیل‌ها و برادران داماد با شلیک هوایی اسلحه سعی در مطلع کردن مردمان محله می‌کنند. امروزه نیز البته کم و بیش ممکن است شاهد شلیک اسلحه در حین برگزاری مراسم جشن عروسی باشیم.
در خصوص همین موضوع می‌توانید سری هم به مطلب «آداب و رسوم برگزاری مراسم عروسی در طهران قدیم» بزنید.
منبع: بنیتا
