به گزارش ایسنا، سومین مرحله از جنگ شهرها تنها دو روز پس از آغاز عملیات «کربلای5» از تاریخ 1365/10/21 با بمباران سوسنگرد آغاز شد و تا ساعت 12 پنج‌شنبه 1365/12/3 به مدت 42 روز ادامه یافت در این مرحله که 66 شهر و بخش کشور مورد هدف بمباران و حملات موشکی قرار گرفت و مجموعاً سه هزار و 50 تن شهید و 11 هزار و 163 تن مجروح شدند.
بنا بر توضیح مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس؛ عراق اساساً از حمله به شهرها و مناطق غیرنظامی دو هدف را دنبال می‌کرد: نخست «جبران شکست نظامی در جبهه‌های نبرد» و دیگری «اعمال فشار روحی -روانی به مردم ایران». بنابراین هر گونه از سرگیری حملات هوایی عراق به شهرها یا تشدید و گسترش آن، نشان‌دهنده وضعیت نظامی نامطلوب عراق در جبهه‌های نبرد و تلاش برای بهبود آن تلقی می‌شد. چنانکه خبرنگار گاردین در گزارش خبری خود می‌گوید: «می‌توان گفت که حمله هوایی عراق به تهران، بدون شک منعکس کننده جدّی و حساس بودن موقعیت نیروهای عراقی در اطراف بصره است.»
همچنین خبرگزاری فرانس‌پرس نیز در همین زمینه چنین گزارش می‌دهد: «رژیم عراق که برای مهار کردن حمله ایران در چند کیلومتری بصره گرفتار دشواریهای فراوان شده، تصمیم گرفت این شکست را با انجام حملات هوایی علیه شهرهای ایران جبران کند.» (1)
عراق در حمله به شهرها گرچه متکی به توان هوایی خود بود، اما این اقدامات نتیجه‌ای را برای عراق به دنبال نداشت، بویژه در جبهه‌های نبرد، زیرا به اعتقاد بسیاری از تحلیلگران آن چیزی که واقعاً باید روی آن حساب کرد توانایی نیروها در گرفتن و نگهداری سرزمین است.
عراق با از سرگیری جنگ شهرها امیدوار بود تأثیرات سیاسی - نظامی ناشی از پیروزی ایران را تحت‌الشعاع قرار دهد ولی رژیم عراق در جبهه‌های نبرد تنها در عقب راندن نیروهای نظامی ایران موفقیتی به دست نیاورد بلکه در جنگ شهرها نیز به لحاظ حملات موشکی ایران به شهرهای عراق بویژه گلوله‌باران شهر بصره (پس از پیشروی نظامی ایران به سوی این شهر) عملاً در موقعیت بسیار دشواری قرار گرفت.
خبرنگارروزنامه واشنگتن پست طی مقاله‌ای می‌نویسد: «اکثر یک میلیون نفر ساکنان شهر (بصره) از 10 روز قبل که ایران حمله‌های خود را آغاز کرد به شمال گریختند .جاده بصره به مناطق شمالی عراق از ستونهای نیروهای عراقی که به سوی جبهه در حرکتند و آمبولانسها و آوارگانی که در جهت مخالف پیش می‌روند لبریز است.» (2)
خبرگزاری آسوپشیتدپرس به نقل از خبرنگار روزنامه واشنگتن پست (پات تایلر) وضع شهر بصره را چنین گزارش می‌کند: «یک دیپلمات خارجی گلوله‌باران بصره را در دو سال اخیر بی‌سابقه توصیف کرد. بسیاری از مردم بصره را ترک کرده‌اند و بسیاری نیز به غرب شهر پناه برده‌اند تا از آتش ایرانیها در امان باشند.» (3)
هفته نامه نیوزویک نیز در مورد شهر بصره اشاره دارد: «بصره به تدریج به شهر ارواح مبدل می‌شود؛ 100 هزار تن از ساکنان بصره، دومین شهر بزرگ عراق، با نزدیک شدن نیروها به شهر که محل زندگی 1/5 میلیون نفر بوده است؛ از این محل فرار کرده‌اند در حالی که واحدهای پیشُرویِ ایران تنها شش مایل با بصره فاصله دارند. توپخانه مرتَب این بندر نیمه متروک را زیر آتش خود می‌گیرد.» (4)
بنابراین عراق تحت شرایط جدید هیچ راه گریزی جز توقف حمله به شهرها نداشت. ضمن اینکه تلاش عراق برای تضعیف روحی – روانی مردم ایران و تشدید درخواست پایان جنگ، در ایران نیز با نتیجه مطلوب همراه نبود. تایمزمالی چاپ لندن در مورد استراتژی عراق و شکست آن به نقل از دیپلماتهای غربی می‌نویسد: «استراتژی عراق در حمله به شهرهای ایران، نتیجه عکس داده است و به جای ایجاد فشار برای پایان دادن به جنگ مردم را خشمگین کرده است.» 5
همچنین لوموند چاپ پاریس، با توجه به شکست حمله به شهرهای ایران آورده است: «به عقیده بسیاری از ناظران، عراق با نتیجه‌ای که قصد دارد از بمباران شهرها تحصیل کند، بسیار فاصله دارد، زیرا بمباران شهرها نه تنها موجب تضعیف روحیه مردم ایران نشده، بلکه به عکس نفرات و انزجار اغلب آنان را نسبت به دشمنی با عراق، تشدید نیز خواهد کرد.»
رادیو بی‌بی‌سی نیز در همین زمینه می‌گوید:«حملات عراق ممکن است در واقع روحیه مردم را در ایران قویتر کرده باشد. به همین دلیل است که عراق تصمیم گرفته است اعلام کند که از حمله به شهرهای ایران به مدت دو هفته خودداری می‌کند.» (6)
بنابراین رژیم عراق در شرایطی به جنگ شهرها دست می‌زد که در جبهه نظامی شکست سختی را متحمل شده بود، برای همین در چنین وضعیتی تداوم جنگ شهرها نتیجه‌ای برای این رژیم در پی نداشت و ناچار دو سوّم جنگ شهرها را متوقف کرد.
منابع:
1- روزنامه رسالت، 1365/10/25، واحد مرکزی خبر.
2- روزنامه کیهان، 1365/10/29.
3- خبرگزاری جمهوری‌اسلامی، 365/10/29،خبرگزاری آسوشیتدپرس.
4- اداره کل مطبوعات خارجی وزارت ارشاد اسلامی، بولتن «بررسی مطبوعات جهان»،شماره 1217، 1365/11/25، نیوزویک (1365/11/13).
5- روزنامه جمهوری‌اسلامی، 1365/11/9
6- خبرگزاری جمهوری‌اسلامی، «گزارشهای ویژه»، 1365/12/1، رادیو بی‌بی‌سی.
