اظهارنامه مالیاتی چیست و چگونه اظهارنامه مالیاتی را باید تکمیل و ارسال کنیم؟

مالیات چیست و چرا باید مالیات بدهیم؟

منابع مالیاتی در ایران

سال مالیاتی چیست؟

اخذ مالیات از طریق خود اظهاری

تنبیهات و جرائم مالیاتی

چگونگی تنظیم اظهارنامه مالیاتی

دادرسی مالیاتی

مالیات چیست و چرا باید مالیات بدهیم؟

مالیات سهمی است که به موجب اصل تعاون ملی و بر وفق مقررات، هر یک از سکنه کشور موظف است از ثروت و درآمد خود به منظور تامین هزینه های عمومی و حفظ منافع اقتصادی یا سیاسی یا اجتماعی کشور با توجه به میزان قدرت و توانایی خود به دولت پرداخت نماید. در واقع می توان مالیات را مبلغی دانست که دولت براساس قانون از اشخاص و موسسات به منظور تقویت مالی حکومت و تامین مخارج و هزینه های عمومی دریافت می کند.

پرداخت مالیات جنبه ارادی، اختیاری و داوطلبانه ندارد در واقع اخذ مالیات یک عمل اقتداری و انحصاری و استثنایی قدرت عمومی است که بدون نیاز به جلب رضایت مؤدی قابل وصول می باشد.

منابع مالیاتی در ایران

الف) مالیات بر دارایی

1- مالیات بر ارث: هر گاه در نتیجه فوت شخصی اموالی از متوفی باقی بماند به شرح مذکور در ماده 17 قانون مالیات های مستقیم مشمول مالیات خواهد بود. اموالی که مطابق ماده 19 قانون مالیات های مستقیم مشمول مالیات بر ارث هستند عبارتند از کلیه ماترک متوفی در ایران یا خارج از ایران اعم از منقول و غیر منقول و مطالبات قابل وصول و حقوق مالی پس از کسر هزینه کفن و دفن در حدود عرف و عادت و واجبات مالی و عبادی در حدود قوانین شرعی و دیون محقق متوفی.

2- حق تمبر: گرفتن مالیات از طریق الصاق و ابطال تمبر بر روی اسناد، اوراق و مدارک یکی دیگر از شیوه های اخذ مالیات است. در این روش هم به اسناد و مدارک مربوط اعتبار قانونی و رسمی داده می شود و هم درآمدی نصیب دولت می گردد. در این روش وجهی که به عنوان مالیات حق تمبر اخذ می شود مستقیما از خود مودی وصول نمی گردد به عنوان مثال بانک در موقع چاپ برای هر برگ چک مبلغ دویست ریال به حساب خزانه واریز می کند و سپس آن را از مشتری وصول می نماید لذا مالیات حق تمبر در واقع نوعی مالیات غیر مستقیم است.

ب) مالیات بر درآمد

1- مالیات بر درآمد املاک: منظور مالیاتی است که از درآمد املاک یعنی از درآمد ناشی از واگذاری حقوق اشخاص نسبت به املاک خود در ایران وصول می گردد. واگذاری حقوق نسبت به املاک ممکن است به صورت انتقال حقوق مربوط به عین، منافع، حق کسب و پیشه یا رهن باشد.

2- مالیات بر درآمد حقوق: درآمدی که شخص حقیقی در خدمت شخص دیگر اعم از حقیقی یا حقوقی در قبال تسلیم نیروی کار خود بابت اشتغال در ایران بر حسب مدت یا کار انجام یافته به طور نقد یا غیر نقد تحصیل می کند مشمول مالیات بر درآمد حقوق است.

3- مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی: مطابق ماده 105 اصلاحی قانون مالیات های مستقیم جمع درآمد شرکت ها و درآمد ناشی از فعالیت های انتفاعی سایر اشخاص حقوقی که از منابع مختلف در ایران یا خارج از ایران تحصیل می شود مشمول مالیات می گردد. تشخیص درآمد مشمول مالیات اشخاص حقوقی به دو طریق صورت می گیرد یکی از طریق رسیدگی به دفاتر قانونی و دیگری به شیوه علی الراس می باشد.

سال مالیاتی چیست؟

طبق ماده 155 قانون مالیات های مستقیم سال مالیاتی عبارت است از یک سال شمسی که از اول فروردین ماه هر سال شروع و به آخر اسفند ماه همان سال ختم می شود لکن در مورد اشخاص حقوقی مشمول مالیات که سال مالی آن ها به موجب اساسنامه با سال مالیاتی تطبیق نمی کند درآمد سال مالی آن ها به جای سال مالیاتی مبنای تشخیص مالیات قرار می گیرد و موعد تسلیم اظهارنامه و ترازنامه و حساب سود و زیان و سررسید پرداخت مالیات آن ها چهار ماه شمسی پس از سال مالی می باشد.

خود اظهاری

مؤدی دقیق تر از هرکس دیگری از میزان دارایی و درآمد خود اطلاع دارد بنابراین اظهار مالیات به وسیله مؤدی و همکاری او با اداره دارایی، تشخیص و ارزیابی مالیات را آسان تر می کند. اظهار مالیات از طرف مودی به وسیله تسلیم اظهار نامه صورت می گیرد.

اظهارنامه فرم چاپی مخصوصی است که از طرف وزارت اقتصادی و دارایی تهیه و در اختیار مودیان قرار می گیرد. تسلیم اظهارنامه قانونا برای مودیان یک تکلیف است افراد باید با داشتن کد اقتصادی 16 رقمی اطلاعات خود را از طریق پیش ثبت نام در سامانه مالیاتی وارد کرده و اقدام به گرفتن اظهار نامه مالیاتی نمایند.

در این روش اشخاص حقیقی یا حقوقی باید میزان مالیات خود را بدون دخالت ممیزین و کارشناسان سازمان امور مالیاتی به صورت واضح بیان کنند به گونه ای که هیچ گونه شک و شبهه ای در آن وجود نداشته باشد. کارشناسان سازمان امور مالیاتی پس از بررسی مدارک ارسالی توسط شخص حقیقی یا حقوقی و اطمینان از صحت مدارک ارسالی و عدم تخلف از قوانین مالیاتی مالیات اعلام شده را می پذیرند و همان مقدار پرداخت مالیات برای شخص منظور می گردد.

تشریفات اخذ مالیات از طریق خوداظهاری

1- رسیدگی به اسناد و مدارک مودی

مطابق ماده 229 قانون مالیات های مستقیم مامورین تشخیص می توانند برای رسیدگی به اظهار نامه یا تشخیص هر گونه درآمد مودی به کلیه دفاتر و اسناد و مدارک مربوط مراجعه و رسیدگی نمایند و مودی مکلف به ارائه و تسلیم آن ها می باشد و در غیر این صورت بعداً به نفع او در امور مالیاتی آن سال قابل استناد نخواهد بود.

2- تحقیق و رسیدگی به اسنادی که نزد اشخاص ثالث (اشخاص حقوق خصوصی) است.

مطابق ماده 230 قانون مالیات های مستقیم اشخاص ثالث که مدارک و اسناد حاکی از تحصیل درآمد نزد آن ها موجود است با مراجعه مامورین تشخیص باید اسناد و مدارک مزبور را به آن ها تسلیم نمایند. منظور از اشخاص ثالث کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی حقوق خصوصی غیر از مودی و مأمور مالیاتی به عنوان دو شخص طرف قضیه است. چنانچه اشخاص ثالث از ارائه اسناد و مدارک و اطلاعات مربوط به مودی و درآمد او خودداری نمایند مسئول جبران خسارات وارده به دولت بوده و از طریق دادستان کل کشور مکلف به ارائه اسناد و اطلاعات خواهند شد.

3- تحقیق از طریق تحصیل اطلاعات از دوایر دولتی

در مواردی که ادارات امور مالیاتی کتبا از وزارت خانه ها و موسسات دولتی، شرکت های دولتی، نهادهای انقلابی، شهرداری ها و سایر موسسات عمومی غیر دولتی اطلاعات و اسناد لازم را در زمینه فعالیت و معاملات و درآمد مودی بخواهند مراجع مذکور مکلفند رونوشت گواهی شده اسناد مربوط و هرگونه اطلاعات لازم را در اختیار آنان بگذارند.

تنبیهات و جرائم مالیاتی

قانون گذار مؤدیان بد حساب را تهدید کرده است که در صورتی که از انجام تکالیف قانونی خود و پرداخت مالیات استنکاف کنند با استفاده از ابزار های زیر با آن ها مقابله خواهد کرد:

1- محاسبه مالیات به شیوه علی‌الراس

در راستای احترام به مؤدی قانون گذار اصل را بر صحت اظهارات او گذاشته است اما اگر مؤدی از انجام تکالیف خود امتناع کند یا صادقانه رفتار نکند مأمور مالیاتی راسا اقدام به تشخیص و ارزیابی خواهد نمود. این شیوه راه حل نهایی در تشخیص مالیات مؤدیانی است که با اداره مالیات همکاری نمی کنند و در واقع نوعی مجازات برای مؤدیان مذکور محسوب می گردد. این شیوه یکی از مواردی است که ارزیابی مالیات توسط اداره امور مالیاتی صورت می گیرد.

1. در موارد زیر درآمد مؤدیان از طریق علی الراس تشخیص داده می شود:
2. در صورتی که تا موعد مقرر ترازنامه و حساب سود و زیان یا حساب درآمد تسلیم نگردد.
3. در صورتی که مدارک و گزارشات مورد نظر با توجه به درخواست ممیز ارائه نگردد.
4. در صورتی که مدارک داده شده از نظر اداره مالیاتی غیر قابل رسیدگی باشد.

2- جریمه و حبس

در مواردی قانون مالیات های مستقیم برای کسانی که از انجام وظایف قانونی خود امتناع یا در ارزیابی و کسر و وصول مالیات دیگران ( در مواردی که مکلف به کسر مالیات دیگران هستند ) قصور نمایند مجازات حبس یا جریمه پیش بینی کرده است.

3- محرومیت از معافیت و بخشودگی

در بعضی موارد مؤدی از پرداخت مالیات به شرط تسلیم اظهارنامه و نگهداری اسناد و دفاتر قانونی معاف خواهد بود و اگر از انجام این وظایف خودداری نماید از معافیت برخوردار نمی شود.

4- ممنوع الخروج شدن

مطابق ماده 202 قانون مالیات های مستقیم سازمان امور مالیاتی کشور می تواند از خروج بدهکاران مالیاتی و مدیران اشخاص حقوقی حقوق خصوصی از بابت درآمد مشمول مالیات شخص حقوقی که مربوط به دوران مدیریت آنان می باشد جلوگیری نماید.

5- ابطال اسناد انتقال صوری

در صورتی که مؤدیان مالیاتی به قصد فرار از پرداخت مالیات اقدام به نقل و انتقال اموال خود به همسر و یا فرزندان نمایند سازمان امور مالیاتی کشور می تواند به ابطال اسناد مذکور از طریق مراجع قضایی اقدام نماید.

6- مجازات اداری

در مواردی که مکلفین به کسر مالیات وزارتخانه ها، شرکت یا موسسه دولتی یا شهرداری باشد، مسئولین امر مشمول مجازات مقرر طبق قانون تخلفات اداری خواهند شد.

1. اشخاصی که ملزم به تنظیم و تسلیم اظهارنامه مالیاتی هستند‌
2. تمام اشخاصی که به صورت حقیقی یا حقوقی به فعالیت خود مشغولند.
3. اشخاصی که در خارج از ایران اقامت دارند اما درآمد و فعالیت آن ها از طریق ایران است.
4. تمام اشخاص غیر ایرانی فعال در ایران که از راه های مختلف موفق به کسب درآمد شده اند.

چگونگی تنظیم اظهارنامه مالیاتی

سازمان امور مالیاتی در حال حاضر تمایل به تنظیم اظهارنامه به شیوه الکترونیک و بدون مراجعه حضوری مؤدی را دارد. ارسال اظهارنامه به این شیوه مشروط به تکمیل مراحل ثبت نام الکترونیک می باشد و کلیه مؤدیان اعم از حقیقی، حقوقی و تشکل های حقوقی می توانند با مراجعه به سایت www.tax.gov.ir از خدمات غیر حضوری این سامانه استفاده نمایند.

مراحل و فرآیند تکمیل اظهارنامه الکترونیکی

1- پیش ثبت نام شماره اقتصادی و دریافت کد رهگیری

2- تأیید اطلاعات پیش ثبت نام و دریافت پاکت نامه حاوی اطلاعات کاربری

3- ثبت نام شماره اقتصادی

4- تأیید اطلاعات ثبت نام

5- دریافت و تکمیل اظهارنامه الکترونیک

6- ارسال اظهارنامه و دریافت کد رهگیری

7- دریافت و پرداخت قبوض پرداختی مالیات به صورت الکترونیک

راهنمای تکمیل اظهارنامه الکترونیکی

دادرسی مالیاتی

طبق ماده 170 اصلاحی قانون مالیات های مستقیم مرجع رسیدگی به هر گونه اختلاف که در تشخیص مالیات های موضوع این قانون بین اداره امور مالیاتی و مؤدی ایجاد شود هیأت حل اختلاف مالیاتی می باشد مگر مواردی که به موجب مقررات سایر مواد این قانون مرجع دیگری تعیین شده باشد.

قانون مالیات های مستقیم مراجعی را برای رسیدگی به شکایات مؤدیان و حل اختلافات مالیاتی پیش بینی کرده است که در ادامه به معرفی مراجع مذکور می پردازیم:

الف) اداره امور مالیاتی

طبق ماده 238 اصلاحی قانون مالیات های مستقیم در مواردی که برگ تشخیص مالیات صادر و به مؤدی ابلاغ می شود چنانچه وی نسبت به آن معترض باشد می تواند ظرف 30 روز از تاریخ ابلاغ شخصأ یا به وسیله وکیل خود به اداره امور مالیاتی مراجعه نماید و با ارائه‌ دلایل و اسناد و مدارک کتبأ تقاضای رسیدگی مجدد نماید.

در واقع پس از ابلاغ برگ تشخیص مؤدی ممکن است دو نوع عکس العمل در مقابل آن داشته باشد که به شرح ذیل می باشد:

1- قبولی خود را ظرف 30 روز نسبت به آن کتبأ اعلام کند و مالیات مورد مطالبه را به مأخذ برگ تشخیص پرداخت یا ترتیب پرداخت آن را بدهد که در این صورت پرونده امر از لحاظ میزان درآمد مشمول مالیات مختومه می گردد.

2- به برگ تشخیص صادره اعتراض نماید در این صورت مؤدی مخیر است ظرف 30 روز از تاریخ ابلاغ کتبأ به برگ تشخیص اعتراض و مستقیمأ به هیأت حل اختلاف رجوع نماید یا اینکه براساس ماده 238 به اداره امور مالیاتی و مسئول مربوط مراجعه نماید که در این حالت سه فرض متصور است.

• فرض اول: مسئول مربوط دلایل و اسناد و مدارک ابراز شده را برای برای مندرجات برگ تشخیص کافی بداند. در این فرض موضوع به نفع مؤدی و با رد برگ تشخیص فیصله می یابد.
• فرض دوم: مسئول مربوط ادعای مؤدی را غیر وارد تشخیص دهد که در این صورت مکلف است مراتب را مستدلآ در پشت برگ تشخیص منعکس و پرونده را برای رسیدگی به هیأت حل اختلاف ارجاع نماید.
• فرض سوم: توافق بین مؤدی و اداره دارایی است یعنی قانون گذار اجازه جرح و تعدیل در میزان مالیات مورد تشخیص را به مقام مسئول اعطا کرده تا در صورت حصول توافق مستندأ به ماده 239 پرونده امر از لحاظ میزان درآمد مشمول مالیات مختومه تلقی گردد.

ب) هیأت حل اختلاف مالیاتی

طبق ماده 244 قانون مالیات های مستقیم مرجع رسیدگی به کلیه اختلاف های مالیاتی جز در اموری که ضمن مقررات این قانون مرجع دیگری پیش بینی شده، هیأت حل اختلاف مالیاتی است. رأی هیأت حل اختلاف مالیاتی با اکثریت آراء قطعی و لازم الاجرا است البته در خصوص این آراء شورای عالی مالیاتی و دیوان عدالت اداری حق رسیدگی شکلی ( از لحاظ رعایت قوانین و مقررات ) را دارند.

ج) شورای عالی مالیاتی

مؤدی یا اداره امور مالیاتی می توانند ظرف یک ماه از تاریخ ابلاغ رأی قطعی هیأت حل اختلاف مالیاتی، به استناد عدم رعایت قوانین و مقررات مربوطه یا نقص رسیدگی با اعلام دلایل کافی به شورای عالی مالیاتی شکایت و نقض رأی و تجدید رسیدگی را درخواست نماید. شورای عالی مالیاتی موظف است صرفأ رأی را از لحاظ تشریفات و کامل بودن رسیدگی های قانونی بررسی نماید در مواردی که رأی نقض گردد پرونده جهت رسیدگی مجدد به هیأت حل اختلاف مالیاتی دیگر ارجاع خواهد شد.

د) دیوان عدالت اداری

پس از صدور رأی هیأت حل اختلاف مالیاتی مؤدی مخیر است به شورای عالی مالیاتی یا دیوان عدالت اداری مراجعه کند. در مواردی که رأی در دیوان نقض گردد پرونده جهت رسیدگی به هیأت حل اختلاف مالیاتی دیگر ارجاع می گردد. با توجه به اینکه برای شکایت از ارأء هیأت های حل اختلاف، مؤدیان مخیر به مراجعه به شورای عالی مالیاتی یا دیوان عدالت اداری هستند و بین دو مرجع مزبور تقدم و تأخر رسیدگی وجود ندارد این امکان وجود دارد که مؤدی همزمان به هر دو مرجع مراجعه نماید در این صورت رأی هیأت حل اختلاف مالیاتی در هر کدام از دو مرجع که نقض شود به نفع مؤدی بوده و برای رسیدگی مجدد به هیأت هم عرض ارسال خواهد شد.