دکتر محمدعلی نیلفروش‌زاده؛ متخصص پوست و مو
دوران جوانی که همه انسان‌ها آن را بهار زندگی می‌دانند، ازنظر فیزیولوژیک به فاصله سنی شروع بلوغ تا پیش از 40 سالگی گفته می‌شود که اگر بخواهیم به اوج این دوران اشاره‌کنیم، فاصله 20 تا 30 سالگی است.
از آنجاکه با شروع دوران بلوغ و ترشح هورمون‌ها، نشاط و شادابی به بیشترین حدمی رسد و سپس روند تحلیلی پیدا می‌کند، این سن را می‌توان به‌طور خاص «نقطه ویژه دوران جوانی» نامید.
شایع‌ترین بیماری‌های پوست و مو در جوانان
1. آکنه یا جوش
شایع‌ترین بیماری پوستی جوانان را می‌توان آکنه یا جوش جوانان دانست که با ترشح هورمون‌های جنسی شروع می‌شود و وابسته به هورمون آندروژن یا هورمون مردانه است.
پس از بلوغ این هورمون فعالیت غدد چربی پوست را بیشتر می‌کند که درنتیجه به تولید چربی بیش از اندازه می‌انجامد.
ابتدا با چربی بیشتر پوست همراه است و سپس این چربی محیط را برای رشد میکروبی به نام «کورینه باکتریوم آکنه‌ای» مساعد می‌کند که در محیط چرب زندگی می‌کند.
این باکتری پیش از بلوغ نیز روی سطح پوست وجود دارد اما به شکل ساپروفیت یا بی‌آزار است و مشکلی ایجاد نمی‌کند. رشدوفعالیت این باکتری در سطح پوست چرب منجر به التهاب می‌شود.
این بیماری جوانان ابتدا با چرب شدن پوست سپس با قرمز شدن و التهاب همراه است و به شکل جوش‌های قرمزی درمی‌آید.
در نهایت سیستم ایمنی بدن به این باکتری حمله می‌کند که لاشه ناشی از این مبارزه بین سلول‌های ایمنی و باکتری به شکل چرکی درمی‌آید.
گاهی غدد چربی ازنظر اندازه بزرگ می‌شوند و فعالیت بیشتری دارند که البته تعداد تغییر نمی‌کند و تغییر اندازه و فعالیت نیز برحسب ژنتیک افراد متغیر است.
در بعضی موارد اندازه این غدد خیلی بزرگ می‌شود و از طرفی عمق پیدا می‌کنند که به شکل کیستیک و نودولوکیستیک تبدیل می‌شوند.
معمولاً این حالت در شرایط دارا بودن زمینه ژنتیک دیده می‌شود ودرمان مشکل‌تری را می‌طلبد که حتی اگر جوان این کیست‌های پوستی را دست‌کاری هم نکند با جوشگاه‌های زشت و عمیقی همراه است.
همان‌طور که اشاره شد، علت اصلی آکنه‌های دوران جوانی هورمون‌ها هستند که به دلیل کاهش سطح هورمون استروژن در خانم‌ها کمتر است.
در صورت ابتلا به اختلالات هورمونی به‌خصوص کیست تخمدان، سطح هورمون‌های آندروژن بالا می‌رود و کنار تغییر در دوره عادت ماهانه و ظاهر شدن موهای زائد مانند مردان، جوش‌های شدید پوستی ظاهر می‌شود.
جوش‌های جوانی از نوع خفیف تا شدید با توجه به زمینه ژنتیک روی بخش‌هایی از پوست که غدد چربی فراوانی وجود دارد، مانند سینه، پشت، کتف و بازوها بروز می‌کند.
البته عوامل ثانویه مانند استرس، شیوه زندگی ناسالم، بی‌تحرکی، مصرف فست فودها و غذاهای چرب و شیرین، بیداری شبانه و خواب روزانه این شرایط را تشدید می‌کند.
2. کم‌پشتی موها
ریزش مو طبیعی در همه افراد در حد طبیعی بین 40 تا 100 تار مو در شبانه‌روز است تا مو همواره بازسازی و تجدید شود.
البته این ریزش مو با کم شدن حجم موها متفاوت است. گاهی جوان می‌بیند به‌رغم ریزش معمول مانند دوران قبل بلوغ، موها در قسمت جلو و بالای سر کم‌پشت‌تر می‌شود.
این مشکل «کم‌پشتی آندروژنتیک» نام دارد که در صورت زمینه ژنتیک از مردان درجه‌یک خانواده، پسر جوان تا میان‌سالی مستعد ریزش مو می‌شود.
انتقال این زمینه ارثی به دختران به دلیل کمبود هورمون آندروژن منجر به طاسی نمی‌شود، بلکه نازک شدن تدریجی فولیکول‌های مو را به دنبال دارد که درنهایت نازکی و کرکی شدن تارهای مو ایجاد می‌کند و درواقع تارهای مو محو می‌شوند.
ریزش مو در هر دو جنس طبیعی است اما به دلیل نازک شدن ریشه مو و در پی آن نازک شدن تدریجی ساقه مو در نهایت به از بین رفتن تارهای مو و کم‌پشتی منجر می‌شود.
اگر خانم جوانی دچار اختلالات هورمونی مانند تخمدان پلی کیستیک شود، سطح آندروژن بالا می‌رود و کم‌پشتی موها بیشتر می‌شود که البته دارا بودن زمینه ژنتیک در آن نقش دارد.
استرس‌های مستمر و دائمی موجب بالا رفتن هورمون‌های آندروژن می‌شوند. برای خانم‌ها می‌توان با تجویز داروهای موضعی و خوراکی سطح هورمون آندروژن را کنترل و روند نازک شدن موها را متوقف کرد تا پیش از نابودی فولیکول‌ها و ریزش موها، جلوی مشکل گرفته شود.
در نوع کم‌پشتی ارثی هرچه درمان زودتر آغاز شود، روند نازک شدن موها کندتر می‌شود و موهای بیشتری برای جوان باقی می‌ماند.
البته در موارد ارث غالب طاسی موها، پیوند مو بهترین اقدام است زیرا درمان‌های دیگر مؤثر نخواهد بود.
3. ریزش موی سکه‌ای
یکی از شکایات شایع جوانان به متخصصان پوست، ریزش ناگهانی تکه‌ای از موهای سر، ابرو، ریش یا سبیل است که به آن «آلوپسی آره آتا» گفته می‌شود.
این حالت یک بیماری خود ایمنی است که در انواع خفیف درمان مؤثر است زیرا برخلاف ریزش موی ارثی، فقط ساقه مو جداشده و ریشه سالم است، مگر در موارد شدید که ناگهان حجم زیادی از موها به دلیل فعالیت زیاد سیستم ایمنی می‌ریزد و نمی‌توان به درمان دارویی امیدوار بود زیرا مصرف دارو برای توقف فعالیت ایمنی بدن عوارض دارد.
گرچه علت دقیق بیماری‌های خود ایمنی به‌طور دقیق مشخص نیست، استرس شدید و عصبی حاد ماننداز دست دادن یکی از عزیزان، تصادف و خبر ناگوار شدیددرآن تأثیر دارد.
البته در بیماری‌های خود ایمنی نیز تحقیقات نشان داده زمینه ارثی نقش دارد، گرچه شاید در یک یا دو نسل اخیر دیده نشده باشد.
4. ویتیلیگو یا برص
بیماری دیگری که علاوه بر دوران کودکی در جوانی نیز شایع است، ویتیلیگو یا برص یا به زبان عامیانه «لک‌وپیس» است.
این بیماری خود ایمنی علیه سلول‌های رنگدانه ای پوست عمل می‌کند و آنها را از بین می‌برد. متاسفانه این بیماری خودایمنی بدتر از آلوپسی آره آتا است زیرا تنها به ساقه مو آسیب می زند و سبب ریزش می‌شود اما در این حالت علیه سلول‌های رنگدانه یا ملانوسیت است که رنگ آن را کاملاً از بین می‌برد و در بخشی از پوست که سفید می‌شود، دیگر این سلول‌ها وجود ندارد.
برای درمان داروهایی تجویز می‌شود که سلول‌های اطراف قسمت سفید پوست رنگدانه بیشتری بسازند تا جبران سلول‌های از بین رفته شود که این بیماری نیز در مراحل اولیه بهتر به درمان پاسخ می‌دهد.
5. موهای زائد
این بیماری در خانم‌ها دیده می‌شود و علت آن رویش موهای زائد درنتیجه ترشح بیشتر هورمون‌های مردانه است.
اختلالات هورمونی به خصوص کیست‌های تخمدان یکی از دلایل مهم بروز این مشکل است اما گاهی ژنتیک نیز زمینه ساز می‌شود؛ به این معنا که موهای کرکی در دختران و خانم‌ها به دلیل زمینه ارثی نسبت به همان مقدار کم هورمون‌های مردانه حساس هستند و بعد از بلوغ ضخیم می‌شوند.
در این حالت به رغم میزان طبیعی هورمون‌های آندروژن باز هم موهای زائد دیده می‌شود که در واقع موهای کرکی ضخیم شده است.
گاهی نیز هر دو عامل موجب بروز این مشکل می‌شود و روند درمان مبتنی بر مصرف داروهای تنظیم هورمون‌ها کنار لیزر موهای زائد است.
6. درماتیت سبورئیک
بیماری شایع دیگر در دختران و پسران جوان درماتیت سبورئیک است که به دلیل وابستگی به هورمون آندروژن در پسران بیشتر دیده می‌شود.
وقتی غدد چربی درنتیجه افزایش این هورمون بیشتر می‌شود، محیط چرب زمینه فعالیت قارچی به نام «پیتی ریسفروم اووال» را تسهیل می‌کند.
این قارچ ساپروفیت در محیط چرب بالا بیماریزا شده و سبب التهاب پوست می‌شود. با التهاب پوست، روند پوستسازی این قسمت نیز افزایش پیدا می‌کند.
وقتی سلول‌ها به سرعت تشکیل می‌شوند و به سطح پوست می‌رسند، هنوز پیر نشدهاند و آماده افتادن نیستند، درنتیجه روی هم جمع می‌شوند و به شکل پوسته یا شوره درمی آیند که به آنها «شوره چرب» گفته می‌شود.
التهاب پوست به خصوص در فاصله بین حمام به دلیل چربی بیشتر با خارش بدن و سر همراه است.
میزان وخامت این مشکل با توجه به وراثت متغیر است و در بعضی افراد تنها به شکل چربی ساده پوستی بروز می‌کند که با استفاده از شوینده مناسب پوست چرب و دوش روزانه به خوبی قابل کنترل است.
در این حالت تغذیه نقش بسیار مهمی دارد و مصرف غذاهای چرب و فست فودها که غالباً مدت طولانی نگهداری شده و حاوی مواد نگهدارنده است، بروز درماتیت سبورئیک را تشدید می‌کند.
7. کک و مک و لک صورت
کک و مک نیز دیگر مشکل پوستی جوانان به‌خصوص خانم‌هاست که حتماً در صورت زمینه ارثی و پوست سفید بروز می‌کند.
البته اگر به‌رغم زمینه ارثی تا زمانی که در معرض نور خورشید قرار نگیرد، کک ومک ظاهر نمی‌شود.
زمینه ارثی در صورت مواجهه مستمر با پرتوهای خورشید موجب افزایش رنگدانه های پوستی شده و کک و مک ظاهر می‌شود.
قاعدتاً به دلیل مواجهه بیشتر صورت با نور خورشید بروز کک ومک در این قسمتها بیشتر است. کک ومک درمان ساده‌ای دارد، زیرا سطحی است و با استفاده کرم مناسب، ضدآفتاب و دوری از نور خورشید برطرف می‌شود که البته در صورت تماس مجدد با نور خورشید دوباره برمی گردد.
لک با کک و مک متفاوت است و همان رنگسازی پوست است اما به مقدار بسیار زیاد. لک که به آن «ملاسما» یادردوران بارداری «کلوآسما» گفته می‌شود، ناشی از اختلالات هورمونی است.
این لکهای پررنگ علاوه بر اینکه روی سطح پوست است، به قسمت‌های عمقی‌تر نیز نفوذ می‌کند.
تشدید لک صورت در دوران بارداری به دلیل حساس‌تر شدن پوست نسبت به نور خورشید ناشی از ترشح هورمون‌های جنین است.
هورمون‌های زنانه استروژن و پروژسترون باعث حساسیت پوست در برابر نور خورشید و ایجاد لکهای تیره می‌شود که البته در این مورد نیز وراثت تاثیرگذار است.
قسمت‌های برجسته صورت مانند پیشانی، گونه‌ها و بینی به دلیل تماس بیشتر با نور خورشید متحمل رنگ سازی بیشتر و درنتیجه ایجاد لکه می‌شود که هرچه زمان سپری شود، لک‌ها تیره‌تر می‌شود.
در مورد لک‌ها نیز هرچه زودتر درمان آغاز شود، بهبود بهتر است زیرا با گذر زمان لک‌ها تیره می‌شوند و به عمق پوست نفوذ می‌کنند.
کرم تا حدی می‌تواند به پوست نفوذ کند و لیزر نیز که در مورد کک ومک به خوبی مؤثر است، تنها می‌تواند لکهای سطحی را درمان کند. لکهای صورت در مردان با زمینه ارثی دیده می‌شود اما نه به شدت خانم‌ها.
8. قارچ‌های پوستی
قارچ‌های پوستی را می‌توان به قارچ‌های سطحی و عمقی پوست تقسیم کرد.
یکی از قارچ‌های سطحی شایع در دوران جوانی «تیناورسیکالر» نام دارد که به رنگ‌های مختلف روی پوست ظاهر می‌شود.
این قارچ نیز روی پوست چرب تغذیه می‌کند و رنگدانه ها را می‌خورد و رنگ‌های مختلفی ایجاد می‌کند.
خوشبختانه به سلول‌های تولید رنگدانه کاری ندارند و فقط رنگ ایجادشده را می‌خورند.
این قارچ در قسمت‌های پوشیده بدن که با تعریق و چربی زیاد همراه است در فصول بهار و تابستان شیوع بیشتری دارد و به خصوص در چین‌های بدن مانند زیر بغل، کشاله ران، زیر پستان‌ها و چین‌های شکم دیده می‌شود.
رعایت نکردن بهداشت و دوش روزانه نیز عامل تشدید مشکل است. در نوع خفیف ایجاد لکهای روشن گاهی بیمار را دچار وحشت از ابتلا به ویتیلیگو می‌کند.
در صورت ابتلا به ویتیلیگو سلول رنگدانه کاملاً از بین می‌رود و پوست سفید می‌شود اما در مورد قارچ تیناورسیکالر پوست کمرنگ می‌شود.
بیماری با یک تا دو بار دوش گرفتن در روز و کرم‌های موضعی قابلدرمان است که در موارد وخیم‌تر نیاز به مصرف داروهای خوراکی نیز خواهد بود.
نکته مهم اینکه در پایان شستشو باید بدن با آب ولرم و حتی خنک آبکشی شود تا بدن دچار تعریق و گرما بلافاصله پس از حمام نشود.
همچنین توصیه می‌شود شامپوهای ضدقارچ نیز در ماه‌های گرم سال استفاده شود.
قارچ «کاندیدا آلویکانس» که به «مونیلیازیس» نیز موسوم است، یکی از دیگر از عوامل بیماری‌های قارچی شایع است. این قارچ دوستدار رطوبت است و بیشتر بین انگشتان پا و دیگر قسمت‌هایی از بدن که تعریق زیاد دارد یا در افرادی که بهداشت را رعایت نمی‌کنند، رشد می‌کند. مونیلیازیس باعث ایجاد لیج سفید رنگی روی پوست مرطوب می‌شود و با خارش خوشایندی همراه است که به آن «قارچ پای ورزشکاران» نیز گفته می‌شود.
این قارچ در دست خانمهای خانهدار نیز دیده می‌شود زیرا معمولاً شستشوی زیاد برای امور منزل دائم دست‌ها را خیس نگه می‌دارد و مهمتر اینکه آنها دست‌ها را خوب خشک نمی‌کنند که رطوبت باقیمانده بین انگشتان دست به خصوص زیر انگشتر نیز محیط مساعدی برای رشد قارچ مونیلیازیس فراهم می‌کند.
البته کانون اولیه این قارچ در خانم‌ها، واژن است که به دلیل ترشحات زیاد محیط مستعدی ایجاد می‌کند. خانم‌هایی که به این قارچ مبتلا شده اند، اگر اقدام به درمان نداشته باشند این قارچ به کشاله ران که چین های این قسمت محیط گرم و مرطوب ایجاد می کند، سرایت خواهد کرد و سپس به دیگر قسمت های پوست میرسد.
9. اگزمای تماسی
افرادی که با سیمان، رنگ های شیمیایی و ترکیبات صنعتی حاوی نیکل سروکار دارند یا از بدلیجات حاوی نیکل یا حتی طلاهای ناخالص حاوی نیکل استفاده می کنند، ممکن است به دلیل حساسیت به چنین موادی دچار اگزما شوند.
«اگزمای زنان خانه دار» یکی دیگر از بیماری‌های شایع خانم هاست که در صورت شستشوی سریع و مداوم با مواد شوینده ایجاد می‌شود.
به طور طبیعی PH پوست کمتر از 6 و به عبارتی اسیدی است. این حالت باعث دفاع در برابر باکتری‌ها و دیگر عوامل بیماریزا می‌شود و از پوست محافظت می‌کند.
مواد شوینده قلیایی هستند و به سرعت حالت اسیدی پوست را کاهش می دهند.
مایع ظرفشویی و صابون PH معادل 8 دارند که در مورد مایع دستشویی 9/5 و پودر لباسشویی حدود 11 است.
در این حالت دفاع پوست از بین می رود وچربی و کراتین پوست مانند پاک شدن آلودگی های سطوح ولباس از بین می رود.
درنتیجه نخست پوست خشک می شود وسپس ترک می خورد و با خارش همراه است.
در صورت تشخیص نادرست ممکن است پماد کورتون تجویز شود که گرچه سریع اثر می کند و التهاب را کاهش می دهد، به تدریج موجب نازک شدن پوست می شود و حتی می تواند فرد را از انجام کارهای روزمره بازدارد.
خانم ها باید توجه داشته باشند پس از استفاده شوینده ها،3 تا 4 ساعت زمان لازم است تا اسید لاکتیک پوست دوباره حالت قلیایی را کاهش دهد.
در صورت استفاده از آب بدون مواد شوینده یا فاصله حدود 4 ساعت بین استفاده از مواد شوینده این مشکل اتفاق نمی افتد چون پوست ترمیم شده است.
همچنین کنار رعایت فاصله شستشو حتما پس از شستشودست ها به خوبی آبکشی و خشک شده وکرم مرطوب کننده استفاده شود.
در صورت امکان پوشیدن دستکش نیزمی تواندکمک کننده باشد.
10. عوارض برنزه شدن
افرادی که تصور می‌کنند با برنزه شدن پوست در برابر پرتوهای خورشید به زیبایی می رسند باید بدانند در معرض آسیب های جدی هستند.
در وهله اول باید توجه داشت پوست های خیلی سفید به دلیل ملانین سازی کم پوست در زمان مواجهه با نور خورشید دچار قرمزی می شوند که بعد برنزه می شود اما افرادی که پوست تیره تر دارند پس از این کار دچار تیرگی نازیبای پوست و لک می شوند.
برنزه کردن علاوه بر اینکه در پوستهای تیره موجب زیبایی نمی شود، عوارض دیگری نیز دارد که اولین و سریع‌ترین، ایجاد لک های پوستی است.
پیری زودرس و تخریب کلاژن و الاستین ناشی از پرتوهای فرابنفش عارضه میان مدت است اما مهم‌ترین عارضه سرطان پوست است که پرتوهای فرابنفش تاثیر جدی در آن دارد.
علاوه بر اینکه توصیه اکید بر پرهیز از مواجهه غیرضروری در برابر نور خورشید است، استفاده از کرم ضدآفتاب متناسب با ساختار پوست و شرایط زندگی راهکار مناسبی است اما استفاده از کلاه آفتاب گیر با لبه 7 سانتیمتر و داشتن ته ریش در آقایان نیز به خوبی از پوست محافظت می کند.
11. ترک‌های پوستی
چاقی ناگهانی مانند پرورش عضلات در جوانان ورزشکار طی مدت کوتاه یا بارداری خانم ها موجب «استریا دیستنس» یا ترک خوردگی پوست می شود.
البته این حالت نیز مستلزم زمینه ارثی است و در همه خانم های باردار دیده نمی شود. هورمون های جنینی کنار این زمینه ارثی موجب ترک خوردگی در شکم، باسن، پستان ها و ران ها می شود.
بیماری های خود ایجادکننده پوست و مو را در جوانان جدی بگیرید!
استرس و تنش های درونی مستمر گاهی بعضی نوجوانان و جوانان را به اقداماتی مانند بازی کردن حتی کندن موی ابرو، موی سر یا ریش وامی دارد تا به نوعی تسکین و آرامش پیدا کنند.
از آنجا که خرد شدن و شکنندگی مو با درد همراه نیست، فرد این کار را تکرار می کند وپس از خالی شدن بخشی از موها یا موارد مشابه به پزشک مراجعه خواهد کرد.
تشخیص این مشکل توسط پزشک نشان می دهد معمولا در این حالت موهای در دسترس کنده شده و حالت کوتاه و بلندی دارد.
گاهی فرد تصور می کند پوست دچار عارضه شده و بدون هیچ دلیلی مدام پوست را می خاراند یا ناخن ها را می جود که به بافت ناخن و ریشه آسیب می‌رساند.
این رفتارها ناشی از اختلالات روانی است که غالب افراد باور ندارند و پزشک متخصص پوست با توجه به علائمی مانند اضطراب، بدخوابی و ... بیمار را به روانشناس و روانپزشک ارجاع می دهد.
این مشکل در کودکان نیز دیده می شود و در دوران پس از بلوغ شایع تر است.
اگر خانواده به حساسیت های این دوران و رفتارهای نوجوان مبنی بر تمایل به تعیین هویت و استقلال توجه نداشته باشند، منجر به چنین رفتارهایی می شود.
حتی رفتارهای خشنی مانند کتک زدن یا بستن دست‌ها برای جلوگیری از این رفتارها مشکل را در نوجوان تشدید و عمیق می کند و اعتمادبه نفس او را خدشه دار خواهدکرد و با نگرانی های بیشتری همراه خواهد شد.
پس لازم است خانواده ها در صورت مشاهده چنین رفتارهایی حتما به ویژگی های شخصیتی و مشکلات روانی فرزندان‌شان توجه کنند.
بیماری نسبتا شایعی که در جوانان و حتی سنین بالاتر دیده می شود، اختلال روانی ناشی از استرس های مزمن و مستمر به نام «پارازیتو فوبیا» است.
در این حالت فرد تصور می کند دچار شپش، گال یا ... شده و با شکایت از خارش دائمی سریا بدن در حالی که پوست سر یا بدن را با ناخن می کند یا می خراشد و درون دستمال می گذارد، به متخصص پوست مراجعه می کند و اذعان می دارد که این لاشه فلان انگل است.
این بیماری صعب العلاج است و تنها نیاز به درمان روانی دارد.
